Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar 4. maí 2025 07:03 Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórir Garðarsson Ferðaþjónusta Mest lesið Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun „Oft er flagð undir fögru skinni“ Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Það hefur mikið verið rætt um áhrif ferðaþjónustunnar á íslenskt samfélag — um álag á innviði, náttúru og samfélagsþjónustu. En umræðan hefur að mestu leyti gleymt einni mikilvægustu hlið málsins: því gífurlega fjármagni sem ferðamenn skila beint í ríkissjóð í gegnum virðisaukaskatt og aðra skatta. Það vekur því furðu að Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og fleiri hagsmunaaðilar í greininni hafi dregið úr því að leggja áherslu á þessa lykilstaðreynd. Virðisaukaskattur (VSK) er neytendaskattur sem leggst á öll kaup á vörum og þjónustu. Það er einfalt reikningsdæmi: fleiri neytendur þýða meiri neyslu og þar með auknar skatttekjur fyrir ríkissjóð. Samkvæmt opinberum tölum og greiningum hefur virðisaukaskattstekjur ríkisins af erlendum ferðamönnum numið vel á annað hundrað milljarða króna á ári á hápunkti ferðaþjónustunnar. Þetta eru tekjur sem renna beint í sameiginlega sjóði þjóðarinnar. Þessi skattheimta hefur sérstöðu: ferðamenn greiða þessa skatta án þess að njóta sambærilegrar þjónustu frá ríkinu á borð við menntun, heilbrigðisþjónustu eða tryggingakerfi – þjónustu sem innlendir skattgreiðendur njóta. Þeir nýta að mestu leyti innviði sem sveitarfélög eða fyrirtæki standa að. Því má með sanni segja að virðisaukaskattur og aðrir neysluskattar sem ferðamenn greiða séu í reynd ákveðið auðlindagjald – greiðsla fyrir aðgang að Íslandi sem vörumerki, náttúru, menningu og aðstöðu. Það er því mikilvægt að horfa á ferðamenn sem öfluga og skýrt afmarkaða skattgreiðendur í íslensku hagkerfi. Þeir greiða ekki aðeins beint til ríkisins heldur skapa tekjur fyrir fjölmörg fyrirtæki, sem aftur greiða skatta og laun – og þannig snýst hringurinn aftur til hins opinbera. Tillögur sem fram hafa komið um nýja eða hækkaða skatta á ferðamenn – til dæmis í formi komugjalda, hækkunar gistinátta- eða afþreyingarskatta – þurfa að byggjast á vönduðu mati og kostnaðargreiningu. Ekki má vanmeta hættuna á að of hár skattur letji ferðalög til Íslands og skaði þannig tekjustofna sem byggjast á miklu umfangi frekar en hárri álögugjalda. En áður en ráðist er í nýja eða hækkaða skatta ætti að leggja áherslu á að styrkja og skýra núverandi skattheimtu. Mikilvægt er að draga úr sniðgöngu aðila á markaði, fækka og lækka undanþágur og þannig stuðla að meiri sanngirni og skilvirkni. Með því væri einnig unnið gegn vexti skuggahagkerfis sem hefur fengið að vaxa í tómarúmi eftirlits og skýrra reglna á undanförnum árum. Samkeppnisstaða þeirra ferðaþjónustuaðila sem starfa löglega og greiða sína skatta yrði þannig bætt og um leið tryggð aukin og réttlátari skattheimta. Auk þess má spyrja: Er réttlætanlegt að leggja meiri byrðar á þennan hóp skattgreiðenda sem nú þegar skilar umtalsverðu fjármagni til ríkisins, án þess að fá endurgjald í formi þjónustu? Í mörgum löndum er ferðaþjónusta álitin ein af helstu útflutningsgreinum, og ferðamenn sjálfir eins konar tímabundnir „útflutningsviðskiptavinir“ sem greiða gjaldeyri og skatta á meðan á dvöl þeirra stendur. Ísland ætti ekki að vera undantekning frá því sjónarmiði. Í stað þess að huga að viðbótarálögum ætti ríkisvaldið að nýta þær skatttekjur sem nú þegar koma frá ferðamönnum til að efla innviði og bæta samgöngur. Með því mætti bæta upplifun ferðamanna, draga úr álagi og tryggja áframhaldandi tekjur – með ábyrgð og jafnvægi í fyrirrúmi. Ferðaþjónustan er ekki aðeins mikilvæg atvinnugrein. Hún er einnig fjármálalegur burðarás fyrir ríkissjóð. Það er kominn tími til að við tökum þessa staðreynd alvarlega og hættum að líta á ferðamenn sem byrði – þegar þeir eru í raun ein mikilvægasta tekjulind þjóðarbúsins. Höfundur er fyrrverandi varaformaður Samtaka ferðaþjónustunnar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun