Samfélagstilraunin sem lítið er fjallað um Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar 24. janúar 2025 07:32 Almannarýmið er í eigu stórfyrirtækja og er á samfélagsmiðlum. Líkja má stöðunni við leik án leikreglna, dómara og vallar. Með hverju árinu verður leikurinn flóknari og við eigum sífellt erfiðara með að fylgjast með. Mikilvægt er að halda áfram samtalinu um að erlendir milljarðamæringar setja einhliða leikreglurnar um samfélagslega umræðu sem bæði hefur gríðarleg áhrif á lýðræði og frjálsar kosningar. Samfélagsmiðlar komnir með dagskrárvaldið Eigendur samfélagsmiðla stýra sjálfir algóritmanum sem notaður er á samfélagsmiðlum. Það er algóritminn sem ákveður hvað fólk sér á samfélagsmiðlum. Stundum hefur vægi fréttamiðla verið aukið en á síðustu árum hefur vægi þeirra sífellt minnkað. Þá hefur verið skrúfað niður í pólitískri umræðu en nú hefur Meta aukið sýnileika þeirrar umræðu á öllum miðlum sínum. Allt fer þetta eftir geðþótta þeirra fyrirtækja sem eiga samfélagsmiðlana og leitarvélarnar. Í dag fer því fram umfangsmikil ritstýring á samfélagsmiðlum, fullkomlega óháð því að þeir leyfa nú orðanotkun sem áður var óheimil og hafði meðal annars að leiðarljósi að vernda minnihlutahópa. Lengst af höfðu fjölmiðlar dagskrárvaldið í almannarýminu. Nú hefur dagskrárvaldið að stórum hluta færst inn á samfélagsmiðlana. Komið í veg fyrir kerfisáhættu á fjármálamarkaði en ekki í lýðræðinu Svo dæmi sé tekið er skylt að koma í veg fyrir kerfisáhættu í þeim algóritmum sem notaðir eru á fjármálamörkuðum. Reynsla fyrri ára af fjármálahruni hefur sýnt að setja verður tækninni skorður til verndar samfélaginu. Á hinn bóginn hefur lítið gætt umræðu um þær reglur sem þurfa að gilda um algóritma samfélagsmiðlanna og þá alvarlegu (kerfis)áhættu sem þeir haft á traust, lýðræði og frjálsar kosningar. Þessu til skýringar má nefna eftirfarandi dæmi: · Google hefur síðast liðna tvo mánuði staðið fyrir samfélagstilraun í Evrópu. Um 1% notenda í Danmörku, Belgíu, Hollandi, Króatíu, Grikklandi, Póllandi, Frakklandi og Spáni fá enga hlekki inn á fréttamiðla þegar orð eru slegin inn í leitarvél Google. Þátttakendur í tilrauninni hafa hvorki verið varaðir við né veitt samþykki sitt fyrir þátttöku. Að sögn Google er þetta „tilraunaverkefni“ sem er ætlað að athuga hversu stór hluti af upplýsingum sem notendur leita að koma frá fréttamiðlum. · Stjórnlagadómstóll Rúmeníu ógilti fyrri umferð forsetakosninganna þar í landi þar sem ekki reyndist unnt að tryggja lögmæti þeirra eftir að upplýsingar frá leyniþjónustunni voru gerðar opinberar. Sýnt var fram á umfangsmikla og víðtæka herferð í aðdraganda kosninganna á TikTok sem mátti rekja til rússneskra stjórnvalda. Aðferðirnar voru þær sömu og notaðar hafa verið í Úkraínu og Moldavíu. Rúmenía, sem er bæði í NATO og Evrópusambandinu, frestaði af þeim sökum forsetakosningunum þar til í mars. Framkvæmdastjórn ESB hefur hafið opinbera rannsókn á TikTok herferðinni sem fór fram án þess að samfélagsmiðillinn gripi inn í. Forsvarsmenn kínverska fyrirtækisins ByteDance sem á TikTok fullyrða að ekkert óeðlilegt hafi átt sér stað. · Kosningar í Moldavíu fóru fram í október síðast liðnum. Um 10% kjósenda var mútað í gegnum samfélagsmiðla til að kjósa frambjóðanda sem var hliðhollur rússneskum stjórnvöldum. Greitt var fyrir atkvæðin með rafmynt. Samfélagsmiðlar voru notaðir til að greiða fólki fyrir að valda skemmdum á opinberum byggingum. Efnt var til fjölda gervimótmæla um allt land þar sem fólki var greitt fyrir að taka þátt í mótmælum. Reynt var að villa um fyrir kjósendum með umfangsmikilli upplýsingaóreiðu, m.a. um staðsetningu kjörstaða, auk þess sem sprengjuhótanir bárust á kjörstaði. Samfélagsmiðlar léku aðalhlutverkið í þessum fjölþáttaógnum sem beindust að lýðræðislegum kosningum í fullvalda ríki. Þar sem Moldavía er hvorki í ESB né NATO voru stjórnvöld algerlega berskjölduð gagnvart þessum erlendu afskiptum af kosningum. · Eftir að sonur Bandaríkjaforseta heimsótti Grænland fyrir skemmstu hafa birst falskir notendareikningar þekktra grænlenskra stjórnmálamanna á samfélagsmiðlum. Einnig hafa falsfréttir sem líta út fyrir að stafa frá grænlenskum fjölmiðlum birst á samfélagsmiðlum. Margt bendir til þess að reynt sé að hafa áhrif á almenning fyrir kosningar sem verða á Grænlandi í vor. Auðsætt er að lítið þarf til að hafa mikil áhrif í svo fámennu ríki, en aðeins 27.000 manns kusu í síðustu kosningum. TikTok talið ógn við þjóðaröryggi Í nágrannaríkjum okkar er miklu meira fjallað um áhrif samfélagsmiðla á lýðræðislega umræðu, kosningar og þjóðaröryggi. Nýlega tóku gildi lög í Bandaríkjunum sem banna starfsemi TikTok á meðan það er í eigu kínverska fyrirtækisins ByteDance og var þverpólitísk samstaða um lagasetninguna. Hæstiréttur Bandaríkjanna staðfesti lögmæti laganna af þjóðaröryggisástæðum. Gögn benda til þess að kínversk stjórnvöld séu annars vegar að safna viðkvæmum upplýsingum um tugi milljóna Bandaríkjamanna og hins vegar að hafa áhrif á almenningsálitið en hvort tveggja er talin þjóðaröryggisógn. Nú hefur nýr forseti frestað gildistöku laganna tímabundið og alls óvíst hvað verður í framhaldinu. Rétt er að benda á að í þeim Evrópuríkjum sem við berum okkur saman við er opinberum starfsmönnum og stjórnmálamönnum óheimilt af þjóðaröryggisástæðum að hlaða niður TikTok á snjallsíma sem notaðir eru sem vinnutæki. Hér á landi er ekki að finna neinar reglur um notkun samfélagsmiðla í tengslum við þjóðaröryggi. Vera má að það sé vísbending um að við þurfum að auka vitund og fræðslu bæði innan stjórnsýslunnar og meðal almennings um vandann. Við þurfum að læra af reynslu annarra ríkja Allt er breytingum háð. Með tilkomu nútímatækni, þar á meðal samfélagsmiðla og snjallsíma, hafa orðið stórkostlegar breytingar á möguleikum til þess að hafa áhrif á milljarða manna. Áhrif sem hefðbundir fjölmiðlar gátu ekki látið sig dreyma um. Raunar eru vísbendingar um að samfélagsmiðlar hafi kerfisbundið reynt að stjaka þeim til hliðar í því skyni að auka áhrif sín og tekjur á þeirra kostnað. Við getum ekki látið sem ekkert hafi breyst. Andlýðræðisleg öfl hafa haft áhrif á kosningar sem við hefðum aldrei getað ímyndað okkur fyrir bara örfáum árum. Ísland sem lítið lýðræðisríki hlýtur að velta fyrir sér hvort ekki sé ástæða til þess að taka til skoðunar hvort ekki sé rétt að bregðast við. Höfundur er framkvæmdastjóri Fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elfa Ýr Gylfadóttir TikTok Samfélagsmiðlar Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Sjá meira
Almannarýmið er í eigu stórfyrirtækja og er á samfélagsmiðlum. Líkja má stöðunni við leik án leikreglna, dómara og vallar. Með hverju árinu verður leikurinn flóknari og við eigum sífellt erfiðara með að fylgjast með. Mikilvægt er að halda áfram samtalinu um að erlendir milljarðamæringar setja einhliða leikreglurnar um samfélagslega umræðu sem bæði hefur gríðarleg áhrif á lýðræði og frjálsar kosningar. Samfélagsmiðlar komnir með dagskrárvaldið Eigendur samfélagsmiðla stýra sjálfir algóritmanum sem notaður er á samfélagsmiðlum. Það er algóritminn sem ákveður hvað fólk sér á samfélagsmiðlum. Stundum hefur vægi fréttamiðla verið aukið en á síðustu árum hefur vægi þeirra sífellt minnkað. Þá hefur verið skrúfað niður í pólitískri umræðu en nú hefur Meta aukið sýnileika þeirrar umræðu á öllum miðlum sínum. Allt fer þetta eftir geðþótta þeirra fyrirtækja sem eiga samfélagsmiðlana og leitarvélarnar. Í dag fer því fram umfangsmikil ritstýring á samfélagsmiðlum, fullkomlega óháð því að þeir leyfa nú orðanotkun sem áður var óheimil og hafði meðal annars að leiðarljósi að vernda minnihlutahópa. Lengst af höfðu fjölmiðlar dagskrárvaldið í almannarýminu. Nú hefur dagskrárvaldið að stórum hluta færst inn á samfélagsmiðlana. Komið í veg fyrir kerfisáhættu á fjármálamarkaði en ekki í lýðræðinu Svo dæmi sé tekið er skylt að koma í veg fyrir kerfisáhættu í þeim algóritmum sem notaðir eru á fjármálamörkuðum. Reynsla fyrri ára af fjármálahruni hefur sýnt að setja verður tækninni skorður til verndar samfélaginu. Á hinn bóginn hefur lítið gætt umræðu um þær reglur sem þurfa að gilda um algóritma samfélagsmiðlanna og þá alvarlegu (kerfis)áhættu sem þeir haft á traust, lýðræði og frjálsar kosningar. Þessu til skýringar má nefna eftirfarandi dæmi: · Google hefur síðast liðna tvo mánuði staðið fyrir samfélagstilraun í Evrópu. Um 1% notenda í Danmörku, Belgíu, Hollandi, Króatíu, Grikklandi, Póllandi, Frakklandi og Spáni fá enga hlekki inn á fréttamiðla þegar orð eru slegin inn í leitarvél Google. Þátttakendur í tilrauninni hafa hvorki verið varaðir við né veitt samþykki sitt fyrir þátttöku. Að sögn Google er þetta „tilraunaverkefni“ sem er ætlað að athuga hversu stór hluti af upplýsingum sem notendur leita að koma frá fréttamiðlum. · Stjórnlagadómstóll Rúmeníu ógilti fyrri umferð forsetakosninganna þar í landi þar sem ekki reyndist unnt að tryggja lögmæti þeirra eftir að upplýsingar frá leyniþjónustunni voru gerðar opinberar. Sýnt var fram á umfangsmikla og víðtæka herferð í aðdraganda kosninganna á TikTok sem mátti rekja til rússneskra stjórnvalda. Aðferðirnar voru þær sömu og notaðar hafa verið í Úkraínu og Moldavíu. Rúmenía, sem er bæði í NATO og Evrópusambandinu, frestaði af þeim sökum forsetakosningunum þar til í mars. Framkvæmdastjórn ESB hefur hafið opinbera rannsókn á TikTok herferðinni sem fór fram án þess að samfélagsmiðillinn gripi inn í. Forsvarsmenn kínverska fyrirtækisins ByteDance sem á TikTok fullyrða að ekkert óeðlilegt hafi átt sér stað. · Kosningar í Moldavíu fóru fram í október síðast liðnum. Um 10% kjósenda var mútað í gegnum samfélagsmiðla til að kjósa frambjóðanda sem var hliðhollur rússneskum stjórnvöldum. Greitt var fyrir atkvæðin með rafmynt. Samfélagsmiðlar voru notaðir til að greiða fólki fyrir að valda skemmdum á opinberum byggingum. Efnt var til fjölda gervimótmæla um allt land þar sem fólki var greitt fyrir að taka þátt í mótmælum. Reynt var að villa um fyrir kjósendum með umfangsmikilli upplýsingaóreiðu, m.a. um staðsetningu kjörstaða, auk þess sem sprengjuhótanir bárust á kjörstaði. Samfélagsmiðlar léku aðalhlutverkið í þessum fjölþáttaógnum sem beindust að lýðræðislegum kosningum í fullvalda ríki. Þar sem Moldavía er hvorki í ESB né NATO voru stjórnvöld algerlega berskjölduð gagnvart þessum erlendu afskiptum af kosningum. · Eftir að sonur Bandaríkjaforseta heimsótti Grænland fyrir skemmstu hafa birst falskir notendareikningar þekktra grænlenskra stjórnmálamanna á samfélagsmiðlum. Einnig hafa falsfréttir sem líta út fyrir að stafa frá grænlenskum fjölmiðlum birst á samfélagsmiðlum. Margt bendir til þess að reynt sé að hafa áhrif á almenning fyrir kosningar sem verða á Grænlandi í vor. Auðsætt er að lítið þarf til að hafa mikil áhrif í svo fámennu ríki, en aðeins 27.000 manns kusu í síðustu kosningum. TikTok talið ógn við þjóðaröryggi Í nágrannaríkjum okkar er miklu meira fjallað um áhrif samfélagsmiðla á lýðræðislega umræðu, kosningar og þjóðaröryggi. Nýlega tóku gildi lög í Bandaríkjunum sem banna starfsemi TikTok á meðan það er í eigu kínverska fyrirtækisins ByteDance og var þverpólitísk samstaða um lagasetninguna. Hæstiréttur Bandaríkjanna staðfesti lögmæti laganna af þjóðaröryggisástæðum. Gögn benda til þess að kínversk stjórnvöld séu annars vegar að safna viðkvæmum upplýsingum um tugi milljóna Bandaríkjamanna og hins vegar að hafa áhrif á almenningsálitið en hvort tveggja er talin þjóðaröryggisógn. Nú hefur nýr forseti frestað gildistöku laganna tímabundið og alls óvíst hvað verður í framhaldinu. Rétt er að benda á að í þeim Evrópuríkjum sem við berum okkur saman við er opinberum starfsmönnum og stjórnmálamönnum óheimilt af þjóðaröryggisástæðum að hlaða niður TikTok á snjallsíma sem notaðir eru sem vinnutæki. Hér á landi er ekki að finna neinar reglur um notkun samfélagsmiðla í tengslum við þjóðaröryggi. Vera má að það sé vísbending um að við þurfum að auka vitund og fræðslu bæði innan stjórnsýslunnar og meðal almennings um vandann. Við þurfum að læra af reynslu annarra ríkja Allt er breytingum háð. Með tilkomu nútímatækni, þar á meðal samfélagsmiðla og snjallsíma, hafa orðið stórkostlegar breytingar á möguleikum til þess að hafa áhrif á milljarða manna. Áhrif sem hefðbundir fjölmiðlar gátu ekki látið sig dreyma um. Raunar eru vísbendingar um að samfélagsmiðlar hafi kerfisbundið reynt að stjaka þeim til hliðar í því skyni að auka áhrif sín og tekjur á þeirra kostnað. Við getum ekki látið sem ekkert hafi breyst. Andlýðræðisleg öfl hafa haft áhrif á kosningar sem við hefðum aldrei getað ímyndað okkur fyrir bara örfáum árum. Ísland sem lítið lýðræðisríki hlýtur að velta fyrir sér hvort ekki sé ástæða til þess að taka til skoðunar hvort ekki sé rétt að bregðast við. Höfundur er framkvæmdastjóri Fjölmiðlanefndar.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun