Hvar liggja möguleikar Íslands til atvinnuuppbyggingar og aukinnar hagsældar? Hvert eigum við að stefna? Þegar kreppir að, eins og óneitanlega gerir um þessar mundir, er upplagt að taka stöðuna, endurmeta áherslurnar, læra af reynslunni og setja kúrsinn upp á nýtt. Í mínum huga er enginn vafi á að leiðin sem Íslendingar eiga að feta til framtíðar felst í uppbyggingu á grænum iðnaði og stóraukinni áherslu á græna nýsköpun. Þetta segi ég einkum af tveimur ástæðum. Önnur er umhverfis- og siðferðisleg. Heimurinn þarfnast nýrra framleiðsluhátta og nýrrar tækni, sem mengar ekki eða skemmir umhverfi. Íslendingum ber eins og öðrum þjóðum að taka fullan þátt í að afstýra umhverfislegum hörmungum. Hin ástæðan er viðskiptaleg. Jarðarbúar eru að vakna til vitundar um mikilvægi umhverfismála og eftirspurn eftir umhverfisvænni tækni vex ár frá ári. Hér á landi búum við svo vel að við höfum menntun, reynslu og þekkingu á grænni nýsköpun og munum því geta boðið lausnir sem eftirspurn er eftir á heimsvísu. Nú er bara að bretta upp ermar.
Stórir markaðir
Einhæfni og ofuráhersla á fáar og stórar atvinnugreinar, sem geta auðveldlega horfið í einni svipan vegna utanaðkomandi áfalla, hefur því miður verið einkennandi fyrir íslenskt samfélag allt of lengi. Stærð markaðar fyrir græna og orkusparandi tækni á heimsvísu fór yfir þriggja trilljóna evra markið árið 2016, en það reiknast sem u.þ.b. 640 þúsund milljarðar íslenskra króna. Þetta eru stórar tölur sem erfitt er að ná utan um, en stóra myndin er sú að hér er um tröllaukinn markað að ræða og eftirspurn eftir vörum af þessu tagi mun einungis fara vaxandi1.
Skipta má eftirspurn eftir grænni tækni niður í sex lykilsvið, sem hér er raðað eftir stærð hvers markaðar, miðað við tölur frá 2016: Orkusparnaður, umhverfisvænn vatnsbúskapur, vistvæn orkuframleiðsla og dreifing, efnissparnaður, vistvænar samgöngur og, að síðustu, vistvæn meðhöndlun úrgangs og endurvinnsla.
Talið er að þessir markaðir muni vaxa að meðaltali um tæp 7% fram til 20252, og að mestur vöxtur verði í eftirspurn eftir vistvænum samgöngum, efnissparnaði í framleiðslu af öllu tagi, s.s. matvælaframleiðslu, og í vistvænni meðhöndlun úrgangs og endurvinnslu.
Byltingin er að hefjast
Af viðskiptalegum ástæðum væri það undarlegt ef Íslendingar létu hjá líða að taka þátt í þessari umbyltingu. Það er enginn vafi í mínum huga að viljinn til að efla græna nýsköpun er fyrir hendi, meðal almennings, atvinnulífs og stjórnvalda, og stefnumörkun stjórnvalda þarf að stuðla að því að sá vilji leiði til verkefna. Menntakerfi, styrkjakerfi, skattkerfi og innviðir þjóðfélagsins þurfa að styðja fulla innleiðingu hringrásarhagkerfis og kolefnishlutlauss samfélags sem allra fyrst. Við slíkar aðstæður verður til tækni og aðferðir sem Íslendingar geta boðið öðrum samfélögum til þess að ná sömu markmiðum. Nýlega kynnt vísinda- og tæknistefna stjórnvalda gefur tilefni til bjartsýni og er mikilvægt að stjórnvöld framfylgi þeirri stefnu af einurð og um hana ríki skilningur og sátt. Þar liggur leiðin fyrir Ísland.
Stefnt að kolefnishlutleysi 2030
Mörg lönd eru farin að hugsa á ofangreindum nótum. Byltingin er að hefjast og þótt mörg góð skref hafi verið stigin þarf enn meiri samhæfingu og veigameiri pólitískar ákvarðanir. Við hjá Orku náttúrunnar (ON) og samstæðu Orkuveitu Reykjavíkur (OR) nýtum lausnir sem til eru til að gera starfsemi okkar eins umhverfisvæna og sjálfbæra og kostur er. Við stefnum að því að framleiðsla virkjana okkar verði kolefnishlutlaus fyrir 2030 og að starfsemi okkar verði vettvangur fyrir þróun á nýrri vistvænni tækni og aðferðum.
Auðlindir eru víða
ON framleiðir rafmagn fyrir landið allt og heitt vatn fyrir höfuðborgarsvæðið. Til þess höfum við byggt jarðhitavirkjanir á Hengilssvæðinu. Fyrir ekki svo löngu síðan hefði þetta verið talin fullnægjandi útlistun á því hvað fyrirtækið gerir og ekki þótt ástæða til að flækja málið frekar. En nú eru tímarnir breyttir. Vegna hins gríðarlega umhverfisvanda sem við blasir, er það krafa samtímans að öll fyrirtæki komi í veg fyrir að heilsuspillandi eða mengandi úrgangur falli til við framleiðslu þeirra. Eitt það mikilvægasta í grænni nýsköpun er að finna leiðir til að snúa þessari kröfu upp í tækifæri. Það sem áður var talið rusl eða úrgangur er núna verðmæti. ON framleiðir því ekki bara rafmagn og vatn, heldur líka steinefnaríkt vatn og koltvíoxíð sem eru líka auðlindir.
Jarðhitagarður við Hellisheiðarvirkjun
Í viðskiptaþróun okkar leggjum við áherslu á að skapa vettvang fyrir önnur fyrirtæki sem hafa áhuga á starfsemi sem stuðlar að jarðvarmatengdri nýsköpun og bættri nýtingu jarðvarmaauðlindarinnar. Í þeim tilgangi starfrækjum við Jarðhitagarð við Hellisheiðarvirkjun. Þar höfum við komið upp aðstöðu fyrir vísindafólk, frumkvöðla og fyrirtæki til að stunda tilraunir og prófanir á afurðum svæðisins. Í Jarðhitagarðinum er fjölbreytt starfsemi sem miðar að því að fullnýta afurðir Hellisheiðarvirkjunar á ábyrgan og umhverfisvænan hátt og auka um leið verðmætasköpun á svæðinu. Samstarfsfyrirtæki ON þar eiga það sameiginlegt að vera brautryðjendur í grænni nýsköpun. Fyrirtækið Vaxa (áður Algaennovation) framleiðir næringarríka örþörunga með aðferðum sem nota mun minna af vatni og landi en hefðbundinn landbúnaður. Þess vegna verða örþörungar notaðir í matvælaframleiðslu í síauknum mæli í náinni framtíð. Vaxa mun nýta koltvísýring frá Hellisheiðarvirkjun sem næringu fyrir ljóstillífandi örþörunga og minnka þannig kolefnisspor starfseminnar með hagnýtingu lofttegundarinnar. GeoSilica er fyrirtæki sem nýtir steinefnaríkt vatn, sem verður til við rafmagnsframleiðslu með jarðvarma, til að framleiða fæðubótarefni, en þessu steinefnaríka vatni var áður hent. Fyrirtækið Climeworks, sem þróaði hagkvæma tækni til að fanga koltvísýring úr andrúmslofti, vinnur nú að því að stórauka umfang starfsemi sinnar í Jarðhitagarðinum.
Milljarða sparnaður
Vísinda- og tæknifólk OR, Háskóla Íslands og við erlendar stofnanir hefur þróað Carbfix aðferðina, þar sem koltvíoxíði er dælt ofan í jörðina þar sem það breytist í stein og veldur ekki skaða á umhverfi. Nýstofnaða félagið Carbfix vinnur að því að gera tæknina aðgengilega öllum sem geta og vilja nýta hana til þess að berjast gegn loftslagsvánni. Við hjá ON erum stolt af samstarfi okkar við OR og Carbfix við að nýta þessa aðferð til að minnka útblástur með góðum árangri í daglegum virkjanarekstri okkar.
Tæknin, sem telst íslensk græn nýsköpun, getur nýst til að stórminnka losun koltvíoxíðs í andrúmsloftið frá ýmiss konar framleiðslustarfsemi. Þetta nýsköpunarverkefni er prýðilegt dæmi um hvernig siðferðisleg markmið í umhverfismálum fara saman við viðskiptalega hagsmuni og betri tölur í rekstrarbókhaldinu. Okkur hjá ON reiknast svo til að með notkun Carbfix tækninnar munum við ekki aðeins ná markmiðum okkar um kolefnishlutleysi innan tíu ára heldur höfum við líka sparað stórar fjárhæðir með því að nota þessa nýju tækni frekar en að treysta á eldri, dýrari og verri aðferðir.
Nú þegar atvinnulíf og almenningur um heim allan er að upplifa betur og betur að vistvænir hættir á grunni grænnar nýsköpunar bjarga ekki bara veröldinni heldur spara líka fé, þá ættum við Íslendingar ekki að hika. Áhersla á græna nýsköpun, þróun og framleiðslu á grænni tækni er leiðin fram á veginn fyrir Íslendinga.
Höfundur er framkvæmdastýra ON.
[1] Sjá: GreenTech Made in Germany: Environmental Technology Atlas for Germany. Bls 7.
[2] Sama skýrsla, bls 8.
