Hámenning og lágmenning 10. janúar 2005 00:01 Okkur er tamt að tala um menningu sem einhvern afmarkaðan kima í þjóðfélaginu. Án þess svo sem að hafa skilgreint hvað við meinum tölum við um listgreinar sem hafa verið "lærðar" sem menningu og lítum framhjá því að allt sem tilheyrir manninum er menning, einfaldlega vegna þess að menning er dregið af orðinu "menn" sem er jú fleirtalan af maður. Tek það fram til þess að forðast allan misskilning að konur eru líka menn - og oft drengir góðir. Þessari menningu skiptum við síðan í hámenningu og lágmenningu. Með nefið upp í loft teljum við okkur þess umkomin að leggja niður landamærin af hroka og einfeldningshætti. Það sem gerist í leikhúsunum er hámenning, það sem gerist í bíó er lágmenning. Það sem er íslenskt er "auðvitað" hámenning. Það er ekki hægt annað en velta þessu fyrir sér þegar lesinn er leiðari Morgunblaðsins mánudaginn 10. janúar. Þar er íslensku lekhúsi hrósað fyrir hámenningu, enda átta íslensk stykki á fjölunum - en kvikmyndahúsum úthúðað fyrir flatneskju - og að sjálfsögðu lágmenningu. Hver er skilgreining leiðarahöfundar á menningu, hámenningu og lágmenningu? Er allt gott sem tekst að klúðra upp í leikhúsunum? Þarf ekki að uppfylla neinar gæðakröfur í vali á verkefnum, listrænum tökum og vinnubrögðum? Er nóg að verkið sé íslenskt - eða eftir einhvern sem hefur verið hampað í útlöndum, hvort sem hann á það skilið eða ekki? Leiðaraskrifari kvartar líka sáran yfir því að kvikmyndir gömlu meistaranna skuli ekki vera sýndar hér, þótt þær séu sýndar í löndunum allt í kringum okkur? Um hvaða gömlu meistara er hann að tala? Þurfa kvikmyndir að vera eftir "gamla" meistara til að hljóta náð fyrir hans hámenningaraugum? Ef svo er gæti hann fengið sér digital-áskrift. MGM sýndi Cat on a Hot Tin Roof með Liz Taylor og Paul Newman síðastliðið sunnudagskvöld. TNT sýnir stundum myndir frá þögla tímanum. Hvað með íslenskar kvikmyndir? Eru þær allar hámenning eins og íslensku leikritin átta sem nú eru á fjölunum? Hefur aldrei verið nein flatneskja í þeim? Eða þurfa þær að hafa náð vissum aldri til þess að geta talist hámenning? Eru þá kvikmyndir Hrafns Gunnlaugssonar og Ágústs Guðmundssonar hámenning en aðrar ekki? Þeir eru jú hinir eiginlegu "gömlu meistarar" í íslenskri kvikmyndagerð vorra tíma. Eða getur Ósvaldur Knudsen einn fallið undir skilgreininguna? Annað sem kynni að vera forvitnilegt að fá svör við er hvort leiðaraskrifari hafi séð allar kvikmyndirnar sem eru í boði í kvikmyndahúsunum þessa dagana. Er það þess vegna sem hann er þess umkominn að kveða upp úr um að allt sem er í kvikmyndahúsunum sé flatneskjuleg lágmenning? Með fullri virðingu fyrir "hámenningunni" í íslensku leikhúsunum, verð ég að viðurkenna að mér finnst leikárið hafa verið leiðinlegt fram til þessa. Kannski eru leiðindi hámenning - hvur veit. Það er aðeins eitt stykki sem stendur upp úr enn sem komið er, Böndin á milli okkar, eftir Kristján Þórð Hrafnsson. Vel skrifað verk, vel leikið, afbragðs góð leikstjórn, leikmynd sem þjónar verkinu vel. Sum stóru stykkin hafa verið illa skrifuð (t.d. Norður), jafnvel útdrættir úr bókum (t.d. Híbýli vindanna) og leikararnir þvælast um vondar leikmyndir með innihaldslausan texta. Ofan á allt saman hafa þau verið allt of löng, svo löng að maður stynur sáran meðáhorfendum sínum til samlætis. Það gengur ekki að hámenning sé annað hvort eitthvað sem er í leikhúsi, helst íslenskt eða gamalt. Það má vel vera að margt og misjafnt komi úr bandarískum kvikmyndasmiðjum (nánast allar kvikmyndir sem sýndar eru í kvikmyndahúsunum í dag eru þaðan), enda framleiðslan óheyrileg. Engu að síður eru kvikmyndir menning Bandaríkjanna, rétt eins og bókmenntir eru (eða hafa verið) menning Íslendinga. Það þýðir ekki að við getum sett okkur á háan hest og afgreitt alla þá sköpun sem á sér stað í bandarískri kvikmyndagerð sem lágmenningu. Við getum ekki heldur haldið því fram að allt sem er íslenskt sé hámenning. Leiklist og kvikmyndagerð eru hlutfallslega ungar listgreinar hér á landi, einkum íslensk leikritun. Henni hefur ekki verið sinnt sem skyldi fram til þessa. Vissulega er fagnaðarefni að íslensk leikrit skuli vera á fjölunum, en gerum okkur grein fyrir því að íslensk leikritun er í þróun - svo mikið hefur hún verið vanrækt. Við skyldum varast að setja okkur á háan hest gagnvart þeim sem eiga mun lengri hefð, að ekki sé talað um afköst, í þessum greinum. Við hljótum að þurfa að miða skilgreiningar okkar á hámenningu og lágmenningu við eitthvð annað en frá hvaða landi stykkið kemur eða hvar það birtist. Það væri til dæmis allt í lagi að miða við það hvort framleiðslan er vel eða illa unnin - og hvort hún hefur eitthvert innihald. Súsanna Svavarsdóttir -sussa@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Súsanna Svavarsdóttir Mest lesið Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Skoðun Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Okkur er tamt að tala um menningu sem einhvern afmarkaðan kima í þjóðfélaginu. Án þess svo sem að hafa skilgreint hvað við meinum tölum við um listgreinar sem hafa verið "lærðar" sem menningu og lítum framhjá því að allt sem tilheyrir manninum er menning, einfaldlega vegna þess að menning er dregið af orðinu "menn" sem er jú fleirtalan af maður. Tek það fram til þess að forðast allan misskilning að konur eru líka menn - og oft drengir góðir. Þessari menningu skiptum við síðan í hámenningu og lágmenningu. Með nefið upp í loft teljum við okkur þess umkomin að leggja niður landamærin af hroka og einfeldningshætti. Það sem gerist í leikhúsunum er hámenning, það sem gerist í bíó er lágmenning. Það sem er íslenskt er "auðvitað" hámenning. Það er ekki hægt annað en velta þessu fyrir sér þegar lesinn er leiðari Morgunblaðsins mánudaginn 10. janúar. Þar er íslensku lekhúsi hrósað fyrir hámenningu, enda átta íslensk stykki á fjölunum - en kvikmyndahúsum úthúðað fyrir flatneskju - og að sjálfsögðu lágmenningu. Hver er skilgreining leiðarahöfundar á menningu, hámenningu og lágmenningu? Er allt gott sem tekst að klúðra upp í leikhúsunum? Þarf ekki að uppfylla neinar gæðakröfur í vali á verkefnum, listrænum tökum og vinnubrögðum? Er nóg að verkið sé íslenskt - eða eftir einhvern sem hefur verið hampað í útlöndum, hvort sem hann á það skilið eða ekki? Leiðaraskrifari kvartar líka sáran yfir því að kvikmyndir gömlu meistaranna skuli ekki vera sýndar hér, þótt þær séu sýndar í löndunum allt í kringum okkur? Um hvaða gömlu meistara er hann að tala? Þurfa kvikmyndir að vera eftir "gamla" meistara til að hljóta náð fyrir hans hámenningaraugum? Ef svo er gæti hann fengið sér digital-áskrift. MGM sýndi Cat on a Hot Tin Roof með Liz Taylor og Paul Newman síðastliðið sunnudagskvöld. TNT sýnir stundum myndir frá þögla tímanum. Hvað með íslenskar kvikmyndir? Eru þær allar hámenning eins og íslensku leikritin átta sem nú eru á fjölunum? Hefur aldrei verið nein flatneskja í þeim? Eða þurfa þær að hafa náð vissum aldri til þess að geta talist hámenning? Eru þá kvikmyndir Hrafns Gunnlaugssonar og Ágústs Guðmundssonar hámenning en aðrar ekki? Þeir eru jú hinir eiginlegu "gömlu meistarar" í íslenskri kvikmyndagerð vorra tíma. Eða getur Ósvaldur Knudsen einn fallið undir skilgreininguna? Annað sem kynni að vera forvitnilegt að fá svör við er hvort leiðaraskrifari hafi séð allar kvikmyndirnar sem eru í boði í kvikmyndahúsunum þessa dagana. Er það þess vegna sem hann er þess umkominn að kveða upp úr um að allt sem er í kvikmyndahúsunum sé flatneskjuleg lágmenning? Með fullri virðingu fyrir "hámenningunni" í íslensku leikhúsunum, verð ég að viðurkenna að mér finnst leikárið hafa verið leiðinlegt fram til þessa. Kannski eru leiðindi hámenning - hvur veit. Það er aðeins eitt stykki sem stendur upp úr enn sem komið er, Böndin á milli okkar, eftir Kristján Þórð Hrafnsson. Vel skrifað verk, vel leikið, afbragðs góð leikstjórn, leikmynd sem þjónar verkinu vel. Sum stóru stykkin hafa verið illa skrifuð (t.d. Norður), jafnvel útdrættir úr bókum (t.d. Híbýli vindanna) og leikararnir þvælast um vondar leikmyndir með innihaldslausan texta. Ofan á allt saman hafa þau verið allt of löng, svo löng að maður stynur sáran meðáhorfendum sínum til samlætis. Það gengur ekki að hámenning sé annað hvort eitthvað sem er í leikhúsi, helst íslenskt eða gamalt. Það má vel vera að margt og misjafnt komi úr bandarískum kvikmyndasmiðjum (nánast allar kvikmyndir sem sýndar eru í kvikmyndahúsunum í dag eru þaðan), enda framleiðslan óheyrileg. Engu að síður eru kvikmyndir menning Bandaríkjanna, rétt eins og bókmenntir eru (eða hafa verið) menning Íslendinga. Það þýðir ekki að við getum sett okkur á háan hest og afgreitt alla þá sköpun sem á sér stað í bandarískri kvikmyndagerð sem lágmenningu. Við getum ekki heldur haldið því fram að allt sem er íslenskt sé hámenning. Leiklist og kvikmyndagerð eru hlutfallslega ungar listgreinar hér á landi, einkum íslensk leikritun. Henni hefur ekki verið sinnt sem skyldi fram til þessa. Vissulega er fagnaðarefni að íslensk leikrit skuli vera á fjölunum, en gerum okkur grein fyrir því að íslensk leikritun er í þróun - svo mikið hefur hún verið vanrækt. Við skyldum varast að setja okkur á háan hest gagnvart þeim sem eiga mun lengri hefð, að ekki sé talað um afköst, í þessum greinum. Við hljótum að þurfa að miða skilgreiningar okkar á hámenningu og lágmenningu við eitthvð annað en frá hvaða landi stykkið kemur eða hvar það birtist. Það væri til dæmis allt í lagi að miða við það hvort framleiðslan er vel eða illa unnin - og hvort hún hefur eitthvert innihald. Súsanna Svavarsdóttir -sussa@frettabladid.is
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun