Sjálfstæð hugsun á tímum gervigreindar Árni Sigurðsson skrifar 19. desember 2024 11:00 Í heimi þar sem gervigreind og tækniþróun færast sífellt í aukana er mikilvægt að endurskoða hvernig við nálgumst menntun og þekkingarleit. Menntun er ekki lengur einskorðuð við skólakerfi sem helst vill skila vel þjálfuðu vinnuafli. Nú er runnið upp tækifæri til að hugsa um menntun sem tæki til að vekja, styrkja og efla sjálfstæða hugsun, sköpunarmátt og seiglu. Í stað þess að fylgja gamalgrónum námskrám sem miðast við þarfir ríkis og hefðbundins atvinnulífs, er nauðsynlegt að beina sjónum að því sem þjónar einstaklingnum best: Að gera hann færan um að tileinka sér nýja færni, greina flókin viðfangsefni, taka upplýstar ákvarðanir og þróa með sér úthald til að takast á við krefjandi og síbreytilega framtíð. Frá verkþjálfun að sönnum vísdómi: Mikill munur er á verkþjálfun, sem miðar að tiltekinni þekkingu, þröngum verkefnum, og raunverulegri menntun sem vekur einstaklinginn til vitundar og visku um innri mátt og getu til að læra á eigin forsendum. Rækta þarf færni á borð við rökvísi, gagnrýna hugsun, góða gagnaúrvinnslu og hæfni til að brúa bilið á milli ólíkra fræðasviða. Með því að leggja áherslu á sjálfsnám, símenntun og þroska með sér sjálfstæði í þekkingarleit, draga lærdóm af mistökum og vinna markvisst að lausnum, verður einstaklingurinn betur í stakk búinn að takast á við síbreytilegan veruleika í stöðugri mótun. Ný sýn á grunnfærni: Í stað þess að leggja ofuráherslu á sérhæfingu skiptir meginmáli að ná tökum á grunnhæfni sem nýtist víða: 1. Rökfræði: Að geta dregið skynsamlegar ályktanir af staðreyndum. 2. Talnalæsi: Að lesa í tölur, greina mynstur og beita gögnum með vitrænum hætti. 3. Sannfæringar- og samningafærni: Að semja, sannfæra, tjá hugmyndir skýrt, greina hvenær reynt er að hafa áhrif á mann og hvernig á að standast slíkt. 4. Rannsóknarfærni: Að kunna leiðir til að afla trúverðugra heimilda og vanda til verka sem byggð er á sannanlegum staðreyndum. 5. Hagnýt sálfræði: Að skilja hvata og hegðun fólks til að eiga betri samskipti og móta umhverfi sitt. 6. Fjármálalæsi og úrræðasemi: Að auka, rækta og verja eigur sínar, um leið og maður eykur fjárhagslegt frelsi og sjálfstæði. 7. Frumkvæði og úthald: Að hafa kjark til að byrja, seiglu til að klára, sveigjanleika til að endurskoða og kjark til að halda áfram í mótbyr og til að yfirstíga skakkaföll. Frumkvæði er meira en greind: Há greindarvísitala getur virst eftirsóknarverð, en er lítils virði ef mann skortir getu, vilja og frumkvæði til að hrinda hugmyndum í framkvæmd. Með frumkvæði er átt við eiginleikann til að hefjast handa, sigrast á erfiðleikum, bregðast við breytilegum aðstæðum, læra af mistökum og halda áfram. Án þessa drifkrafts verður menntun og greind máttlaus og lítils megnug. Með honum lifnar hins vegar þekkingin við – hún verður fræið sem af sprettur árangur, nýsköpun og framfarir. Sjálfsnám: Listin að mennta sjálfa/n sig Að geta kennt sjálfum sér er kjarni þess að teljast menntaður í nútímanum. Isaac Asimov sagði að hann væri sannfærður um að sjálfsmenntun væri eina raunverulega tegund menntunar. Eina hlutverk skóla væri að auðvelda sjálfsmenntun; tækist það ekki væri hann gagnslaus. Tækniþróun gerist svo hratt að það sem var gott og gilt fyrir fáeinum árum getur verið orðið úrelt í dag. Þess vegna er nauðsynlegt að rækta með sér hæfileikann til að tileinka sér nýja þekkingu, færni og ný viðfangsefni hvenær sem tækifæri gefast. Þetta er samspil greindar, úthalds, gagnrýnnar hugsunar og sveigjanleika. Sá sem þróar með sér þessa eiginleika mun geta staðið af sér hverjar þær breytingar sem framtíðin ber í skauti sér. Að sigrast á efasemdum og hindrunum: Einn stærsti þröskuldurinn á vegi framfara eru eigin efasemdir og vissan að stór markmið séu óyfirstíganleg. Í stað þess að afskrifa metnaðarfullar hugmyndir sem fjarstæðukenndar er betra að brjóta þær niður í viðráðanleg verkefni, hænuskref sem hægt er að stíga hvert af öðru. Með því að vera óhræddur við mistök, líta á þau sem hluta af námsferli og taka þeim sem hvatningu til að reyna aftur og gera betur, verður það sem áður virtist ómögulegt smám saman raunhæft og framkvæmanlegt. Fjölbreytt sýn á greind og hæfni: Greind er ekki bara talna- eða orðleikfimi. Hún felur í sér innsæi, margbreytileika mennskunnar, sköpunargáfu, hluttekningu og getuna til að tengja saman ólíkar upplýsingar í nýtt samhengi. En hversu djúp eða fjölbreytt sem greindin er, skiptir mestu máli að geta notfært sér hana, hagnýtt hana til að leysa vandamál, örva hugmyndir og hvetja sjálfan sig áfram. Það er samspil greindar og frumkvæðis sem skilar árangri, að sigla sínu skipi heilu í höfn. Menntun byrjar heima: Endurbætur á menntakerfinu þurfa ekki að koma ofan frá. Menntun byrjar oftast í nánasta umhverfi okkar. Foreldrar, fjölskyldur og forráðamenn geta skapað aðstæður fyrir börn til að spyrja, efast, gera tilraunir og kanna nýjar slóðir. Með þessu er verið að leggja grunn að sjálfstæðum, skapandi og úrræðasömum einstaklingum sem geta tekist á við þá óvissu sem er fram undan. Seigla og sveigjanleiki: Í samfélagi þar sem tölvur og tækni leysa sífellt fleiri verkefni þarf maðurinn að endurskilgreina eigin styrkleika. Með því að einbeita sér að raunverulegri menntun – þeirri sem kveikir sjálfstæða hugsun, rökvísi, frumkvæði og seiglu – getur hver og einn staðið betur að vígi. Slík menntun er ekki fastbundin námskrám, heldur stöðugum vilja til að læra, hugsa, skapa og leita nýrra lausna og leiða. Það er þetta samspil sköpunar, seiglu, þekkingarleitar og úthalds sem gerir okkur kleift að takast á við morgundaginn, sama hvernig hann lítur út. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Árni Sigurðsson Mest lesið Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Í heimi þar sem gervigreind og tækniþróun færast sífellt í aukana er mikilvægt að endurskoða hvernig við nálgumst menntun og þekkingarleit. Menntun er ekki lengur einskorðuð við skólakerfi sem helst vill skila vel þjálfuðu vinnuafli. Nú er runnið upp tækifæri til að hugsa um menntun sem tæki til að vekja, styrkja og efla sjálfstæða hugsun, sköpunarmátt og seiglu. Í stað þess að fylgja gamalgrónum námskrám sem miðast við þarfir ríkis og hefðbundins atvinnulífs, er nauðsynlegt að beina sjónum að því sem þjónar einstaklingnum best: Að gera hann færan um að tileinka sér nýja færni, greina flókin viðfangsefni, taka upplýstar ákvarðanir og þróa með sér úthald til að takast á við krefjandi og síbreytilega framtíð. Frá verkþjálfun að sönnum vísdómi: Mikill munur er á verkþjálfun, sem miðar að tiltekinni þekkingu, þröngum verkefnum, og raunverulegri menntun sem vekur einstaklinginn til vitundar og visku um innri mátt og getu til að læra á eigin forsendum. Rækta þarf færni á borð við rökvísi, gagnrýna hugsun, góða gagnaúrvinnslu og hæfni til að brúa bilið á milli ólíkra fræðasviða. Með því að leggja áherslu á sjálfsnám, símenntun og þroska með sér sjálfstæði í þekkingarleit, draga lærdóm af mistökum og vinna markvisst að lausnum, verður einstaklingurinn betur í stakk búinn að takast á við síbreytilegan veruleika í stöðugri mótun. Ný sýn á grunnfærni: Í stað þess að leggja ofuráherslu á sérhæfingu skiptir meginmáli að ná tökum á grunnhæfni sem nýtist víða: 1. Rökfræði: Að geta dregið skynsamlegar ályktanir af staðreyndum. 2. Talnalæsi: Að lesa í tölur, greina mynstur og beita gögnum með vitrænum hætti. 3. Sannfæringar- og samningafærni: Að semja, sannfæra, tjá hugmyndir skýrt, greina hvenær reynt er að hafa áhrif á mann og hvernig á að standast slíkt. 4. Rannsóknarfærni: Að kunna leiðir til að afla trúverðugra heimilda og vanda til verka sem byggð er á sannanlegum staðreyndum. 5. Hagnýt sálfræði: Að skilja hvata og hegðun fólks til að eiga betri samskipti og móta umhverfi sitt. 6. Fjármálalæsi og úrræðasemi: Að auka, rækta og verja eigur sínar, um leið og maður eykur fjárhagslegt frelsi og sjálfstæði. 7. Frumkvæði og úthald: Að hafa kjark til að byrja, seiglu til að klára, sveigjanleika til að endurskoða og kjark til að halda áfram í mótbyr og til að yfirstíga skakkaföll. Frumkvæði er meira en greind: Há greindarvísitala getur virst eftirsóknarverð, en er lítils virði ef mann skortir getu, vilja og frumkvæði til að hrinda hugmyndum í framkvæmd. Með frumkvæði er átt við eiginleikann til að hefjast handa, sigrast á erfiðleikum, bregðast við breytilegum aðstæðum, læra af mistökum og halda áfram. Án þessa drifkrafts verður menntun og greind máttlaus og lítils megnug. Með honum lifnar hins vegar þekkingin við – hún verður fræið sem af sprettur árangur, nýsköpun og framfarir. Sjálfsnám: Listin að mennta sjálfa/n sig Að geta kennt sjálfum sér er kjarni þess að teljast menntaður í nútímanum. Isaac Asimov sagði að hann væri sannfærður um að sjálfsmenntun væri eina raunverulega tegund menntunar. Eina hlutverk skóla væri að auðvelda sjálfsmenntun; tækist það ekki væri hann gagnslaus. Tækniþróun gerist svo hratt að það sem var gott og gilt fyrir fáeinum árum getur verið orðið úrelt í dag. Þess vegna er nauðsynlegt að rækta með sér hæfileikann til að tileinka sér nýja þekkingu, færni og ný viðfangsefni hvenær sem tækifæri gefast. Þetta er samspil greindar, úthalds, gagnrýnnar hugsunar og sveigjanleika. Sá sem þróar með sér þessa eiginleika mun geta staðið af sér hverjar þær breytingar sem framtíðin ber í skauti sér. Að sigrast á efasemdum og hindrunum: Einn stærsti þröskuldurinn á vegi framfara eru eigin efasemdir og vissan að stór markmið séu óyfirstíganleg. Í stað þess að afskrifa metnaðarfullar hugmyndir sem fjarstæðukenndar er betra að brjóta þær niður í viðráðanleg verkefni, hænuskref sem hægt er að stíga hvert af öðru. Með því að vera óhræddur við mistök, líta á þau sem hluta af námsferli og taka þeim sem hvatningu til að reyna aftur og gera betur, verður það sem áður virtist ómögulegt smám saman raunhæft og framkvæmanlegt. Fjölbreytt sýn á greind og hæfni: Greind er ekki bara talna- eða orðleikfimi. Hún felur í sér innsæi, margbreytileika mennskunnar, sköpunargáfu, hluttekningu og getuna til að tengja saman ólíkar upplýsingar í nýtt samhengi. En hversu djúp eða fjölbreytt sem greindin er, skiptir mestu máli að geta notfært sér hana, hagnýtt hana til að leysa vandamál, örva hugmyndir og hvetja sjálfan sig áfram. Það er samspil greindar og frumkvæðis sem skilar árangri, að sigla sínu skipi heilu í höfn. Menntun byrjar heima: Endurbætur á menntakerfinu þurfa ekki að koma ofan frá. Menntun byrjar oftast í nánasta umhverfi okkar. Foreldrar, fjölskyldur og forráðamenn geta skapað aðstæður fyrir börn til að spyrja, efast, gera tilraunir og kanna nýjar slóðir. Með þessu er verið að leggja grunn að sjálfstæðum, skapandi og úrræðasömum einstaklingum sem geta tekist á við þá óvissu sem er fram undan. Seigla og sveigjanleiki: Í samfélagi þar sem tölvur og tækni leysa sífellt fleiri verkefni þarf maðurinn að endurskilgreina eigin styrkleika. Með því að einbeita sér að raunverulegri menntun – þeirri sem kveikir sjálfstæða hugsun, rökvísi, frumkvæði og seiglu – getur hver og einn staðið betur að vígi. Slík menntun er ekki fastbundin námskrám, heldur stöðugum vilja til að læra, hugsa, skapa og leita nýrra lausna og leiða. Það er þetta samspil sköpunar, seiglu, þekkingarleitar og úthalds sem gerir okkur kleift að takast á við morgundaginn, sama hvernig hann lítur út. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun