Fortíðarþrá skáldskaparins Þórarinn Þórarinsson skrifar 21. október 2004 00:01 Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Þórarinn Þórarinsson Mest lesið Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun Skoðun Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Sjá meira
Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir Skoðun