Fortíðarþrá skáldskaparins Þórarinn Þórarinsson skrifar 21. október 2004 00:01 Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Í brennidepli Þórarinn Þórarinsson Mest lesið Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Sjá meira
Þegar natúralistarnir stilltu raunsæisbókmenntum upp gegn rómantíkinni gerðu þeir þá kröfu að bókmenntir hefðu beinan félagslegan tilgang og að skáldin ættu að vera einhvers konar læknar samfélagsins. Franski rithöfundurinn Emile Zola vildi að skáldin ynnu eins og náttúruvísindamenn, gerðu tilraunir með sýni úr mannlífinu og finndu orsakasamhengi. Höfundar áttu að sundurgreina mannlegar tilfinningar og eiginleika líkt og efnafræðingar á rannsóknarstofu.Raunsæishöfundar töldu af og frá að skáldlegir draumar og hugarflug væru leiðir að leyndardómsfullum sannindum og töldu nær að fólk horfðist óhikað í augu við ófegraðan veruleikan. Í stað dýrkunnar hins fjarlæga í tíma og rúmi lögðu raunsæishöfundar áhersluna á samtíð sína og með þessari félagslegu sýn hvarf einstaklingshyggja rómantíkurinnar. Nú skyldi samfélagið krufið og tekið á meinsemdum þess.Aftur til fortíðar, út í geim Ég er satt best að segja hálf gáttaður á því að rómantískur sveimhugi eins og ég skuli taka upp á því að dusta rykið af þessum gömlu kröfum og gera þá kröfu til íslenskra bókmennta að þær sjúkdómsgreini samfélagið. Nútíminn virðist samt einhverra hluta vegna vera orðinn svo skelfilegur eða óspennandi að ríkrar tilhneigingar gætir í öllum listgreinum að snúa baki við honum og helst láta eins og hann sé ekki til. Margir helstu rithöfundar okkar hafa komið sér notalega fyrir í fortíðinni; Ólafur Gunnarsson gerði aftöku Jóns Arasonar góð skil í Öxinni og jörðinni í fyrra, Einar Kárason fann sig vel á Sturlungaöld í Óvinafagnaði árið 2001 en sneri aftur til okkar tíma í Stormi í fyrra og Einar Már Guðmundsson hefur að mestu haldið sig á fyrri hluta 20. aldar undanfarin ár.Andri Snær Magnason og Hallgrímur Helgason hafa stigið skrefi lengra og leitað á náðir fantasíu og vísindaskáldskapar. Andri Snær hefur að vísu deilt á samtímamein í Bláa hnettinum og LoveStar og himintunglaópera Hallgríms Helgasonar, Herra Alheimur, bauð upp á ýmsar túlkanir. Á meðan þessir heiðursmenn hafa verið skýjum ofar, aftur í öldum eða í myrkri framtíð hefur Vigdís Grímsdóttir svo verið á óræðu og draumkenndu róli á Suður-Amerískum slóðum.Skrifandi læknar gegn samfélagsmeinum Allt er þetta gott og blessað og vissulega hljótum við alltaf að spegla samtíma okkar að einhverju leyti í skáldverkum hvar svo sem atburðarásin á sér stað. Það stingur samt í augu að rithöfundar virðast forðast það að staðsetja sig í þessum samtíma en það má vel færa fyrir því rök að þörfin fyrir að samtími okkar verði krufinn inn að beini hafi sjaldan verið meiri. Hún er í það minnsta ekki minni en þegar natúralistarnir risu upp gegn rómantíkinni. Við lifum á tímum þar sem peningadýrkun er orðin að merkingarmiðju og menn eru ekki lengur metnir eftir mannkostum heldur því hversu stjarnfræðilegum upphæðum þeir velta og hversu mörg fyrirtæki þeir kaupa á viku. Mannjöfnuðir ganga út á það hver eigi stærsta fyrirtækið og flest hlutabréf. Æska landsins situr fyrir framan tölvur og safnar spiki og lætur sig dreyma um að eignast allt sem hugurinn girnist. Það er að vísu bara merkjavara og alls konar dót enn þá. Fyrirtækin og hlutabréfin koma inn á óskalistana síðar.Óskrifaðar sögur úr samtímanum Það er því ýmislegt að og af nógu að taka fyrir skáld sem vilja reyna að vekja lesendur sína og hafa áhrif á framvindu sögunnar og þetta eru óneitanlega spennandi tímar. Viðskiptalífið og pólitíkin eru svo reyfarakennd að í hverjum fréttatíma leynast örugglega hugmyndir að nokkrum krassandi skáldsögum. Það segir sína sögu að fyrir nokkrum árum þótti það nánast vonlaust að finna glæpasögum stað í íslenskum veruleika en nú finna engir rithöfundar sig betur í samtímanum en reyfarahöfundarnir. Það er hins vegar af nógu að taka fyrir hina og það leynast ábyggilega nokkrar stórar, óskrifaðar skáldsögur í íslenskum samtíma.Þórarinn Þórarinsson - thorarinn@frettabladid.is
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun