Hvers vegna halda Íslendingar með Dönum? Júlíus Valsson skrifar 10. september 2025 15:01 Grænland og Danmörk Í Napóleonsstyrjöldinni veðjaði Danmörk/Noregur á rangan hest og eftir tap Frakka neyddist Danmörk til að afsala sér völdum yfir Noregi til Svíþjóðar en hélt yfirráðum sínum yfir Íslandi, Grænlandi og Færeyjum, sem höfðu verið hluti af norska konungsríkinu. (Kiel sáttmálinn 1814). Grænland hafði verið undir Noregi frá 1261 og fór með Noregi inn í danska ríkið. Frá þeim tíma er hægt að tala um formleg dönsk yfirráð yfir Grænlandi, sem síðan hefur verið dönsk nýlenda. Með stjórnarskrárbreytingu 1953 var staða Grænlands sem dönsk nýlenda afnumin og landið formlega skilgreint sem hérað (amt) í danska ríkinu. Grænlendingar urðu þá danskir ríkisborgarar. Grænland og ESB Þegar Danmörk gekk í ESB árið 1973 (þá Efnahagsbandalagið, EBE) fylgdi Grænland með í kaupunum, enda var það þá danskt hérað. Eftir að Grænlendingar fengu aukna sjálfstjórn árið 1979 var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla 1982 um aðild að ESB. Niðurstaðan var að meirihluti Grænlendinga vildi úrsögn úr ESB, aðallega vegna óánægju þeirra með sjávarútvegsstefnu ESB, sem Grænlendingar töldu skerða stjórn þeirra á eigin fiskimiðum. Grænland yfirgaf svo ESB árið 1985, en er þó enn hluti af Danmörku. Grænland er skilgreint af ESB sem hluti af ”Ytri löndum og landsvæðum ESB” (Overseas Countries and Territories, OCT) sem eru svæði sem tengjast ESB ríkjum stjórnarfarslega en sem eru ekki hluti af ESB. Þetta þýðir að Grænland er ekki hluti af innri markaðnum eða tollabandalaginu, en hefur sérstök viðskiptakjör og samstarfssamninga við ESB. Þrátt fyrir aukna heimastjórn og sjálfstjórn hafa Danir enn formlegt vald yfir mikilvægum málum á Grænlandi, svo sem utanríkismálum, varnarmálum og myntmálum. Grænland er auðugasta ríki heims. Grænland býr yfir góifurlegum náttúruauðlindum: sjávardýrum, málmum (sjaldgæfum jarðefnum, úrani, gulli, járni o.fl.), vatnsafli og möguleikum á olíu- og gasvinnslu. Margir telja að tekjur af þessum auðlindum ættu að renna beint til Grænlendinga, ekki Dana. Sjálfstæði gæti gert Grænlendingum kleift að gera eigin samninga við ríki og fyrirtæki um nýtingu auðlinda myndi færa Grænlendingum óskorað vald yfir eigin framtíð og stefnumótun. Sjálfstæði Grænlands Samkvæmt alþjóðalögum, meðal annars stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, eiga þjóðir rétt á sjálfsákvörðun. Margir Grænlendingar telja að fullveldi sé eðlilegt framhald af sjálfstæðisbaráttu sinni. Grænlendingar eru flestir Inúítar með eigin tungumál, hefðir og menningu, sem er mjög frábrugðin dönsku og danskri menningu. Margir telja því að sjálfstæði Grænlands styrki og verndi grænlenska menningu betur en tengsl við Danmörku, þar sem danska hefur lengi haft yfirburði í stjórnsýslu og menntakerfi landsins. Í hugum Grænlendinga hafa áhrif danskra yfirráða verið neikvæð, sem kemur fram meðal annars í ójafnræði í menntun, launum, heilbrigðisþjónustu, nauðungarflutningum og alvarlegu misrétti gagnvart íbúum og menningu landsins (sbr. spíralmálið). Sjálfstæði væri táknrænn réttarbót og leið til að endurheimta þjóðarstolt. Spíralmálið „Spíralmálið“ (lykkjumálið) í Grænlandi var skipulagt verkefni þar sem þúsundir grænlenskra stúlkna og kvenna fengu spírala (getnaðarvarnerlykkjur) settan upp á sjöunda áratugnum, oftast án samþykkis. Málið er nú rannsakað sem alvarlegt mannréttindabrot og sem tákn um nýlenduarfleifð Dana í Grænlandi. Málið kom fyrst að fullu fram í fjölmiðlum árið 2017, þegar danskir blaðamenn opinberuðu skjöl sem sýndu umfang málsins. Um helmingur kynþroska stúlkna á Grænlandi voru þá gerðar ófrjóar. Í kjölfarið kröfðust grænlensk stjórnvöld opinberrar rannsóknar og viðurkenningar á brotum Dana gegn grænlenskum konum. Spíralmálið er oft nefnt sem dæmi um nýlenduvald Dana og um skort á virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti Grænlendinga. Ísland og Grænland Fullveldi Íslands árið 1918 og stofnun lýðveldis árið 1944 voru góð fordæmi fyrir aðrar þjóðir á Norðurlöndum sem vildu losna undan yfirráðum Dana. Grænlenskir sjálfstæðissinnar hafa oft nefnt Ísland sem innblástur og fyrirmynd, þar sem Íslendingar sýndu að lítið þjóðríki geti staðið á eigin fótum. Íslensk stjórnvöld hafa jafnan viðurkennt rétt Grænlendinga til sjálfsákvörðunarréttar samkvæmt alþjóðalögum. Á vettvangi Norðurlandaráðs hefur Ísland verið jákvætt gagnvart því að styrkja stöðu Grænlendinga og Færeyinga sem sjálfstæðra fulltrúa í ráðinu, og Ísland hefur oft tekið undir sjónarmið um að Grænland þurfi að hafa sjálfstæða rödd á alþjóðavettvangi, jafnvel þótt það sé enn hluti af danska ríkinu. Bandaríkin hafa sýnt Grænlandi aukinn áhuga og vilja efla beint samband við grænlensk stjórnvöld, án afskipta frá Danmörku. Þetta vakti mikla athygli árið 2019 þegar Donald Trump forseti Bandaríjanna lét kanna möguleikann á að kaupa Grænland af Dönum. Þótt mörgum hafi þótt hugmyndin fjarstæðukennd, endurspeglaði hún raunverulega áhuga Bandaríkjanna á að tryggja sér áhrif á svæðinu. Bandaríkin hafa aukið fjárhagslega og pólitíska aðstoð til Grænlands, til dæmis með því að opna bandaríska ræðisskrifstofu í Nuuk árið 2020. Bandaríkin líta á Grænland sem afar mikilvægt hernaðarlegt varnar- og eftirlitssvæði, auðlindageymslu og lykilhlutverk í norðurslóðapólitík, og vilja tryggja áframhaldandi áhrif sín og bandalagsríkja sinna á Grænlandi. Grænlendingar eiga sjálfir að ráða sinni framtíð og sínum örlögum. Þeir ákváðu að segja sig úr Evrópusambandinu og vilja nú slíta sig alfarið úr sambandi við Dani, þrátt fyrir rúmlega 3 milljarða danskra króna í árlegan styrk frá Dönum.Íslendingar ættu að styðja af fullum krafti við sjálfstæðisbaráttu Grænlands. Því vekur því furðu að íslenskir ráðamenn lýsi ítrekað yfir að þeir „standi með Dönum“. Í sjálfstæðismálum Grænlands ætti Ísland að styðja málstað Grænlendinga! Höfundur er læknir og fullveldissinni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Júlíus Valsson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Sjá meira
Grænland og Danmörk Í Napóleonsstyrjöldinni veðjaði Danmörk/Noregur á rangan hest og eftir tap Frakka neyddist Danmörk til að afsala sér völdum yfir Noregi til Svíþjóðar en hélt yfirráðum sínum yfir Íslandi, Grænlandi og Færeyjum, sem höfðu verið hluti af norska konungsríkinu. (Kiel sáttmálinn 1814). Grænland hafði verið undir Noregi frá 1261 og fór með Noregi inn í danska ríkið. Frá þeim tíma er hægt að tala um formleg dönsk yfirráð yfir Grænlandi, sem síðan hefur verið dönsk nýlenda. Með stjórnarskrárbreytingu 1953 var staða Grænlands sem dönsk nýlenda afnumin og landið formlega skilgreint sem hérað (amt) í danska ríkinu. Grænlendingar urðu þá danskir ríkisborgarar. Grænland og ESB Þegar Danmörk gekk í ESB árið 1973 (þá Efnahagsbandalagið, EBE) fylgdi Grænland með í kaupunum, enda var það þá danskt hérað. Eftir að Grænlendingar fengu aukna sjálfstjórn árið 1979 var haldin þjóðaratkvæðagreiðsla 1982 um aðild að ESB. Niðurstaðan var að meirihluti Grænlendinga vildi úrsögn úr ESB, aðallega vegna óánægju þeirra með sjávarútvegsstefnu ESB, sem Grænlendingar töldu skerða stjórn þeirra á eigin fiskimiðum. Grænland yfirgaf svo ESB árið 1985, en er þó enn hluti af Danmörku. Grænland er skilgreint af ESB sem hluti af ”Ytri löndum og landsvæðum ESB” (Overseas Countries and Territories, OCT) sem eru svæði sem tengjast ESB ríkjum stjórnarfarslega en sem eru ekki hluti af ESB. Þetta þýðir að Grænland er ekki hluti af innri markaðnum eða tollabandalaginu, en hefur sérstök viðskiptakjör og samstarfssamninga við ESB. Þrátt fyrir aukna heimastjórn og sjálfstjórn hafa Danir enn formlegt vald yfir mikilvægum málum á Grænlandi, svo sem utanríkismálum, varnarmálum og myntmálum. Grænland er auðugasta ríki heims. Grænland býr yfir góifurlegum náttúruauðlindum: sjávardýrum, málmum (sjaldgæfum jarðefnum, úrani, gulli, járni o.fl.), vatnsafli og möguleikum á olíu- og gasvinnslu. Margir telja að tekjur af þessum auðlindum ættu að renna beint til Grænlendinga, ekki Dana. Sjálfstæði gæti gert Grænlendingum kleift að gera eigin samninga við ríki og fyrirtæki um nýtingu auðlinda myndi færa Grænlendingum óskorað vald yfir eigin framtíð og stefnumótun. Sjálfstæði Grænlands Samkvæmt alþjóðalögum, meðal annars stofnskrá Sameinuðu þjóðanna, eiga þjóðir rétt á sjálfsákvörðun. Margir Grænlendingar telja að fullveldi sé eðlilegt framhald af sjálfstæðisbaráttu sinni. Grænlendingar eru flestir Inúítar með eigin tungumál, hefðir og menningu, sem er mjög frábrugðin dönsku og danskri menningu. Margir telja því að sjálfstæði Grænlands styrki og verndi grænlenska menningu betur en tengsl við Danmörku, þar sem danska hefur lengi haft yfirburði í stjórnsýslu og menntakerfi landsins. Í hugum Grænlendinga hafa áhrif danskra yfirráða verið neikvæð, sem kemur fram meðal annars í ójafnræði í menntun, launum, heilbrigðisþjónustu, nauðungarflutningum og alvarlegu misrétti gagnvart íbúum og menningu landsins (sbr. spíralmálið). Sjálfstæði væri táknrænn réttarbót og leið til að endurheimta þjóðarstolt. Spíralmálið „Spíralmálið“ (lykkjumálið) í Grænlandi var skipulagt verkefni þar sem þúsundir grænlenskra stúlkna og kvenna fengu spírala (getnaðarvarnerlykkjur) settan upp á sjöunda áratugnum, oftast án samþykkis. Málið er nú rannsakað sem alvarlegt mannréttindabrot og sem tákn um nýlenduarfleifð Dana í Grænlandi. Málið kom fyrst að fullu fram í fjölmiðlum árið 2017, þegar danskir blaðamenn opinberuðu skjöl sem sýndu umfang málsins. Um helmingur kynþroska stúlkna á Grænlandi voru þá gerðar ófrjóar. Í kjölfarið kröfðust grænlensk stjórnvöld opinberrar rannsóknar og viðurkenningar á brotum Dana gegn grænlenskum konum. Spíralmálið er oft nefnt sem dæmi um nýlenduvald Dana og um skort á virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti Grænlendinga. Ísland og Grænland Fullveldi Íslands árið 1918 og stofnun lýðveldis árið 1944 voru góð fordæmi fyrir aðrar þjóðir á Norðurlöndum sem vildu losna undan yfirráðum Dana. Grænlenskir sjálfstæðissinnar hafa oft nefnt Ísland sem innblástur og fyrirmynd, þar sem Íslendingar sýndu að lítið þjóðríki geti staðið á eigin fótum. Íslensk stjórnvöld hafa jafnan viðurkennt rétt Grænlendinga til sjálfsákvörðunarréttar samkvæmt alþjóðalögum. Á vettvangi Norðurlandaráðs hefur Ísland verið jákvætt gagnvart því að styrkja stöðu Grænlendinga og Færeyinga sem sjálfstæðra fulltrúa í ráðinu, og Ísland hefur oft tekið undir sjónarmið um að Grænland þurfi að hafa sjálfstæða rödd á alþjóðavettvangi, jafnvel þótt það sé enn hluti af danska ríkinu. Bandaríkin hafa sýnt Grænlandi aukinn áhuga og vilja efla beint samband við grænlensk stjórnvöld, án afskipta frá Danmörku. Þetta vakti mikla athygli árið 2019 þegar Donald Trump forseti Bandaríjanna lét kanna möguleikann á að kaupa Grænland af Dönum. Þótt mörgum hafi þótt hugmyndin fjarstæðukennd, endurspeglaði hún raunverulega áhuga Bandaríkjanna á að tryggja sér áhrif á svæðinu. Bandaríkin hafa aukið fjárhagslega og pólitíska aðstoð til Grænlands, til dæmis með því að opna bandaríska ræðisskrifstofu í Nuuk árið 2020. Bandaríkin líta á Grænland sem afar mikilvægt hernaðarlegt varnar- og eftirlitssvæði, auðlindageymslu og lykilhlutverk í norðurslóðapólitík, og vilja tryggja áframhaldandi áhrif sín og bandalagsríkja sinna á Grænlandi. Grænlendingar eiga sjálfir að ráða sinni framtíð og sínum örlögum. Þeir ákváðu að segja sig úr Evrópusambandinu og vilja nú slíta sig alfarið úr sambandi við Dani, þrátt fyrir rúmlega 3 milljarða danskra króna í árlegan styrk frá Dönum.Íslendingar ættu að styðja af fullum krafti við sjálfstæðisbaráttu Grænlands. Því vekur því furðu að íslenskir ráðamenn lýsi ítrekað yfir að þeir „standi með Dönum“. Í sjálfstæðismálum Grænlands ætti Ísland að styðja málstað Grænlendinga! Höfundur er læknir og fullveldissinni.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun