Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar 4. september 2025 09:31 Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Halldór 06.09.2025 Halldór Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun