Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar 24. júní 2025 08:00 Fáir flokkar hafa nýtt málþóf jafn kerfisbundið á síðastliðnum árum og Píratar, sem álitu málþóf nær því að vera listform frekar en stjórnmál, nema kannski nú nýverið Sjálfstæðisflokkurinn í stjórnarandstöðu. Fjöldi ræða í 1. umræðu (flutningsræður, ræður og andsvör) Píratar og Sjálfstæðisflokkurinn. Almennt er tilgangurinn með málþófi að tefja mál með löngum ræðum til að þrýsta á samninga um tiltekin þingmál. Þó markmiðið sé stundum að stöðva mál, endar málþóf oftar en ekki með sáttamiðlun, einhverri niðurstöðu sem báðir aðilar geta sætt sig við. Og þrátt fyrir það, þá þykir það hallærislegt að vera í málþófi. Flokkar hafa ítrekað neitað ásökunum um slíkt, með því að bera fyrir sig að málið þurfi ítarlega umræðu. Reyndar, að Pírötum undanskildum sem voru heiðarlegir með sitt málþóf, þó með misgóðum árangri. Hvenær verður málþóf að málþófi? Gjarnan er talað um að málþóf fari eingöngu fram í 2. umræðu frumvarpa til laga. Fyrir því eru ágætis rök, enda geta þingmenn farið eins oft í fimm mínútna ræður í 2.umræðu eins og þeir hafa þrek til. Þannig hafa einstaka þingmenn farið í tugi, jafnvel yfir hundrað, fimm mínútna ræður til þess að tefja fyrir framgang máls, og þar með störfum þingsins. Þessi skoðun er svo sterk hjá sumum að þingflokksformanni Sjálfstæðisflokksins, Hildi Sverrisdóttur, þótti „rétt að upplýsa stjórnarmeirihlutann um það að í 1. umræðu er ekki hægt að vera í málþófi. Lögin í landinu, þingsköpin, setja þingmönnum mjög skýran ramma um hversu lengi er hægt að tala. Svo einfalt er það.” Þetta ítrekaði flokkssystir hennar, Bryndís Haraldsdóttir, fyrr í vor: „Það er ekki hægt að fara í málþóf í 1. umræðu mála. Hver þingmaður getur bara tekið til máls og átt tvær ræður.” Ári áður hafði sami þingmaður orð á því undir störfum þingsins að hún „…ætla ekki að gagnrýna það að fólk fari í ræðu í 1. umræðu í málum. Það er mjög eðlilegt … En það er engin þörf á því að fólk fylli heilar 15 mínútur, margir frá hverjum þingflokki, og fari svo í andsvör við aðra kollega sína í stjórnarandstöðu. Það er einfaldlega málþóf.“ Þar er hún að vísa í þá tísku á síðasta kjörtímabili að taka óþarflega mikið til máls í 1. umræðu og þar með tefja framgang lýðræðisins, í stóra samhenginu, en ekki bara málið sjálft. Fjöldi ræða og andsvara í 1. umræðu frumvarps. Hlutfall milli stjórnar og stjórnarandstöðu eftir löggjafarþingi Frelsi Sjálfstæðisflokksins Þegar tölfræði um fjölda ræða og andsvara er skoðuð um tíu ár aftur í tímann þá má sjá viss þáttaskil á þessu þingi. Það er eðlilegt að flokkar í meirihluta tali meira en flokkar í minnihluta undir 1. umræðu frumvarpa enda þurfa ráðherrar að flytja málin, sem getur tekið allt að hálftíma ásamt andsvörum. Fjöldi ræða í 1. umræðu eftir löggjafarþingi og fjórum þingflokkum: Sjálfstæðisflokkurinn, Píratar, Miðflokkurinn og Samfylkingin. Til að gæta sanngirni þá má sjá hér fjölda ræða allt aftur til 143. þings þegar Píratar tóku fyrst sæti á Alþingi. Það þarf engan tölfræðing sem kann að reikna staðalfrávik til þess að sjá að eitthvað gerðist á 156. löggjafarþingi, því sem nú er yfirstandandi. Það hefur átt sér stað skýr og mælanleg breyting. Sjálfstæðisflokkurinn virðist loksins hafa fundið frelsið í minnihluta. Losnað hefur um málbeinið, en alvitað er að þingmenn í stjórnarandstöðu geta sýnt meira kæruleysi með störfum sínum og orðum. Óbreyttir þingmenn Sjálfstæðisflokksins hafa eflaust þurft að sitja á skoðunum sínum undanfarinn áratug í meirihluta. Það hefur ábyggilega mörgum verið erfitt. Meint málþóf minni hlutans Taka verður tillit til þess að yfirstandandi þing hefur verið afar stutt. Það hófst í byrjun febrúar. Vanalega er þing sett í september og stendur fram á sumar árið eftir. Því hafa verið mun færri þingdagar nú en vanalega. Ástæðan er vitaskuld kosningar í lok árs í fyrra og ríkisstjórnarskipti í kjölfar þeirra. Það er því áhugavert að skoða fjölda ræða á hvern þingfund til að átta sig á þeirri miklu breytingu sem orðið hefur á yfirstandandi þingi, með gömlu valdaflokkana og skilnaðarbarnið þeirra í stjórnarandstöðu. Líkt og sést hér að neðan er ljóst að núverandi stjórnarandstaða hefur, í sögulegu samhengi, verið mjög upptekin í tafarleikjum sínum. Hlutfall ræða í 1. umræðu á fjölda þingfunda milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Í ljósi þess að þingfundadagar hafa verið fáir á þessu þingi er sanngjarnt að skoða dreifingu ræða á milli meiri- og minnihluta þar sem af er þingi og skulum þar aftur miða við 16. júní síðastliðinn, eða alls 62 þingfundi. Slík talnaleikfimi breytir litlu um heildarniðurstöðun: Sitjandi stjórnarandstaða er að setja nýtt Íslandsmet við 1. umræðu í málþófi, tafarleikjum, málbeinslosi, eða hvað annað sem fólk kýs að kalla skipulagðar hindranir á framgangi umræðu með innihaldslausu tali um allt en aðallega ekkert. Stöðva framgang lýðræðisins Fylgni milli fjölda ræða frá Sjálfstæðisflokknum og veru hans í stjórnarandstöðu er óumdeild. Ekki er þó hægt að útiloka að það sé vegna þess að gervigreindin hefur gert rökræður og ræðuskrif aðgengilegri, en það er rannsóknarefni út af fyrir sig. Ef horft er aftur til ársins 2013 þá er augljóst að eðlisbreyting er að eiga sér stað. Málþóf í 1. umræðu frumvarpa er orðin staðreynd. Teflt er á tíma með innihaldslausum ræðum og andsvörum sem þjóna ekki umræðunni heldur draga hana á langinn. Markmiðið er ekki til að tefja það mál sem um ræðir, heldur gegn framgangi lýðræðislegra þingstarfa. Og hvað veldur? Hvað er það sem hefur gerst núna sem hefur ekki átt sér stað síðan á árinu 2013? Svarið er einfalt. Sjálfstæðisflokkurinn er í minnihluta á þingi, og ræður ekki, eitthvað sem virðist vera þeim erfið hlutskipti. Af þeim sökum ber að stöðva framgang lýðræðisins. En, ef litið er á björtu hliðarnar, þá hefur Sjálfstæðisflokkurinn, rétt eins og léttlestrarhundurinn Lubbi, fundið málbeinið sitt. Höfundur er fyrrverandi þingflokksformaður Pírata og núverandi starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samfylkingin Alþingi Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Ásta Guðrún Helgadóttir Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Fáir flokkar hafa nýtt málþóf jafn kerfisbundið á síðastliðnum árum og Píratar, sem álitu málþóf nær því að vera listform frekar en stjórnmál, nema kannski nú nýverið Sjálfstæðisflokkurinn í stjórnarandstöðu. Fjöldi ræða í 1. umræðu (flutningsræður, ræður og andsvör) Píratar og Sjálfstæðisflokkurinn. Almennt er tilgangurinn með málþófi að tefja mál með löngum ræðum til að þrýsta á samninga um tiltekin þingmál. Þó markmiðið sé stundum að stöðva mál, endar málþóf oftar en ekki með sáttamiðlun, einhverri niðurstöðu sem báðir aðilar geta sætt sig við. Og þrátt fyrir það, þá þykir það hallærislegt að vera í málþófi. Flokkar hafa ítrekað neitað ásökunum um slíkt, með því að bera fyrir sig að málið þurfi ítarlega umræðu. Reyndar, að Pírötum undanskildum sem voru heiðarlegir með sitt málþóf, þó með misgóðum árangri. Hvenær verður málþóf að málþófi? Gjarnan er talað um að málþóf fari eingöngu fram í 2. umræðu frumvarpa til laga. Fyrir því eru ágætis rök, enda geta þingmenn farið eins oft í fimm mínútna ræður í 2.umræðu eins og þeir hafa þrek til. Þannig hafa einstaka þingmenn farið í tugi, jafnvel yfir hundrað, fimm mínútna ræður til þess að tefja fyrir framgang máls, og þar með störfum þingsins. Þessi skoðun er svo sterk hjá sumum að þingflokksformanni Sjálfstæðisflokksins, Hildi Sverrisdóttur, þótti „rétt að upplýsa stjórnarmeirihlutann um það að í 1. umræðu er ekki hægt að vera í málþófi. Lögin í landinu, þingsköpin, setja þingmönnum mjög skýran ramma um hversu lengi er hægt að tala. Svo einfalt er það.” Þetta ítrekaði flokkssystir hennar, Bryndís Haraldsdóttir, fyrr í vor: „Það er ekki hægt að fara í málþóf í 1. umræðu mála. Hver þingmaður getur bara tekið til máls og átt tvær ræður.” Ári áður hafði sami þingmaður orð á því undir störfum þingsins að hún „…ætla ekki að gagnrýna það að fólk fari í ræðu í 1. umræðu í málum. Það er mjög eðlilegt … En það er engin þörf á því að fólk fylli heilar 15 mínútur, margir frá hverjum þingflokki, og fari svo í andsvör við aðra kollega sína í stjórnarandstöðu. Það er einfaldlega málþóf.“ Þar er hún að vísa í þá tísku á síðasta kjörtímabili að taka óþarflega mikið til máls í 1. umræðu og þar með tefja framgang lýðræðisins, í stóra samhenginu, en ekki bara málið sjálft. Fjöldi ræða og andsvara í 1. umræðu frumvarps. Hlutfall milli stjórnar og stjórnarandstöðu eftir löggjafarþingi Frelsi Sjálfstæðisflokksins Þegar tölfræði um fjölda ræða og andsvara er skoðuð um tíu ár aftur í tímann þá má sjá viss þáttaskil á þessu þingi. Það er eðlilegt að flokkar í meirihluta tali meira en flokkar í minnihluta undir 1. umræðu frumvarpa enda þurfa ráðherrar að flytja málin, sem getur tekið allt að hálftíma ásamt andsvörum. Fjöldi ræða í 1. umræðu eftir löggjafarþingi og fjórum þingflokkum: Sjálfstæðisflokkurinn, Píratar, Miðflokkurinn og Samfylkingin. Til að gæta sanngirni þá má sjá hér fjölda ræða allt aftur til 143. þings þegar Píratar tóku fyrst sæti á Alþingi. Það þarf engan tölfræðing sem kann að reikna staðalfrávik til þess að sjá að eitthvað gerðist á 156. löggjafarþingi, því sem nú er yfirstandandi. Það hefur átt sér stað skýr og mælanleg breyting. Sjálfstæðisflokkurinn virðist loksins hafa fundið frelsið í minnihluta. Losnað hefur um málbeinið, en alvitað er að þingmenn í stjórnarandstöðu geta sýnt meira kæruleysi með störfum sínum og orðum. Óbreyttir þingmenn Sjálfstæðisflokksins hafa eflaust þurft að sitja á skoðunum sínum undanfarinn áratug í meirihluta. Það hefur ábyggilega mörgum verið erfitt. Meint málþóf minni hlutans Taka verður tillit til þess að yfirstandandi þing hefur verið afar stutt. Það hófst í byrjun febrúar. Vanalega er þing sett í september og stendur fram á sumar árið eftir. Því hafa verið mun færri þingdagar nú en vanalega. Ástæðan er vitaskuld kosningar í lok árs í fyrra og ríkisstjórnarskipti í kjölfar þeirra. Það er því áhugavert að skoða fjölda ræða á hvern þingfund til að átta sig á þeirri miklu breytingu sem orðið hefur á yfirstandandi þingi, með gömlu valdaflokkana og skilnaðarbarnið þeirra í stjórnarandstöðu. Líkt og sést hér að neðan er ljóst að núverandi stjórnarandstaða hefur, í sögulegu samhengi, verið mjög upptekin í tafarleikjum sínum. Hlutfall ræða í 1. umræðu á fjölda þingfunda milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Í ljósi þess að þingfundadagar hafa verið fáir á þessu þingi er sanngjarnt að skoða dreifingu ræða á milli meiri- og minnihluta þar sem af er þingi og skulum þar aftur miða við 16. júní síðastliðinn, eða alls 62 þingfundi. Slík talnaleikfimi breytir litlu um heildarniðurstöðun: Sitjandi stjórnarandstaða er að setja nýtt Íslandsmet við 1. umræðu í málþófi, tafarleikjum, málbeinslosi, eða hvað annað sem fólk kýs að kalla skipulagðar hindranir á framgangi umræðu með innihaldslausu tali um allt en aðallega ekkert. Stöðva framgang lýðræðisins Fylgni milli fjölda ræða frá Sjálfstæðisflokknum og veru hans í stjórnarandstöðu er óumdeild. Ekki er þó hægt að útiloka að það sé vegna þess að gervigreindin hefur gert rökræður og ræðuskrif aðgengilegri, en það er rannsóknarefni út af fyrir sig. Ef horft er aftur til ársins 2013 þá er augljóst að eðlisbreyting er að eiga sér stað. Málþóf í 1. umræðu frumvarpa er orðin staðreynd. Teflt er á tíma með innihaldslausum ræðum og andsvörum sem þjóna ekki umræðunni heldur draga hana á langinn. Markmiðið er ekki til að tefja það mál sem um ræðir, heldur gegn framgangi lýðræðislegra þingstarfa. Og hvað veldur? Hvað er það sem hefur gerst núna sem hefur ekki átt sér stað síðan á árinu 2013? Svarið er einfalt. Sjálfstæðisflokkurinn er í minnihluta á þingi, og ræður ekki, eitthvað sem virðist vera þeim erfið hlutskipti. Af þeim sökum ber að stöðva framgang lýðræðisins. En, ef litið er á björtu hliðarnar, þá hefur Sjálfstæðisflokkurinn, rétt eins og léttlestrarhundurinn Lubbi, fundið málbeinið sitt. Höfundur er fyrrverandi þingflokksformaður Pírata og núverandi starfsmaður þingflokks Samfylkingarinnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun