Færum úr öskunni í eldinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 18. júní 2025 07:00 Mikill meirihluti þjóða heimsins er ekki í Evrópusambandinu. Væntanlega eru það fyrir vikið allt þjóðir sem láta kyrrt liggja, sitja hjá og leggja ekki sitt að mörkum að mati Magnúsar Árna Skjöld Magnússonar, prófessors í alþjóðastjórnmálum og formanns Evrópuhreyfingarinnar, miðað við grein hans sem birtist á Vísir.is á dögunum en þar vildi hann meina að þetta ætti við um Ísland fyrst landið hefði ekki tekið upp á því að ganga í sambandið. Vitanlega er mjög langur vegur frá því að vera í Evrópusambandinu sé einhvers konar mælikvarði á frammistöðu ríkja á vettvangi heimsmálanna. Helztu rök Magnúsar Árna eru þau að vegna áhrifaleysis Íslands á það regluverk Evrópusambandsins sem tekið er upp hér á landi í gegnum EES-samninginn þurfi að ganga í sambandið til þess að eiga „sæti við borðið“ þar sem ákvarðanir séu teknar. „Við eigum ekki okkar fulltrúa í ráðherraráði ESB, ekki í framkvæmdastjórninni og ekki á Evrópuþinginu. Við fylgjum reglunum – en mótum þær ekki.“ Skemmst er þó frá því að segja að innan sambandsins færi vægi Íslands í ráðherraráðinu og þingi þess fyrst og fremst eftir íbúafjölda landsins. Þá eiga ríki þess ekki eiginlega fulltrúa í framkvæmdastjórninni. Vægi Íslands á þingi Evrópusambandsins yrði þannig sex þingmenn af yfir 700 sem væri á við hálfan þingmann á Alþingi. Hálfur alþingismaður hefði vitaskuld mikil mótunaráhrif í þjóðþinginu! Staðan í ráðherraráðinu yrði enn verri. Þar er ekki lengur um ákveðið gólf að ræða eins og í tilfelli þings sambandsins heldur að fullu miðað við íbúafjölda. Þar yrði vægið allajafna einungis á við 5% af alþingismanni. Hvað framkvæmdastjórnina varðar er þeim sem þar sitja óheimilt að ganga erinda heimalanda sinna og geta því seint talizt fulltrúar þeirra. Þeir eru enda einungis embættismenn Evrópusambandsins. Margfalt fjölmennari ríki orðið undir Við þetta má til dæmis bæta að forystumenn Frakklands og Þýzkalands hafa áratugum saman samræmt afstöðu sína áður en mál hafa verið tekin fyrir á vettvangi Evrópusambandsins. Ekki sízt í ráðherraráði sambandsins sem gjarnan er talin valdamesta stofnun þess. Þetta hefur sætt mikilli gagnrýni í gegnum tíðina, ekki sízt frá fámennari ríkjum innan Evrópusambandsins, á þeim forsendum að með þessu væru ákvarðanir í raun teknar fyrirfram og lítið svigrúm skilið eftir fyrir aðkomu annarra ríkja sambandsins. Fyrir vikið hafi önnur ríki innan þess gjarnan upplifað sig einungis í hlutverki áhorfenda. Með öðrum orðum er deginum ljósara að með inngöngu í Evrópusambandið yrði farið úr öskunni í eldinn í þessum efnum. Ísland yrði þannig undir allt regluverk sambandsins sett, ekki einungis það sem fellur undir EES-samninginn sem er samt nógu mikið og íþyngjandi, og hefði lítil eða engin áhrif innan þess. Þar á meðal í sjávarútvegs- og orkumálum. Enginn skortur er enda á dæmum þar sem margfalt fjölmennari ríki en Ísland, eins og til að mynda Danmörk og Írland, hafa orðið undir þegar teknar hafa verið ákvarðanir í ráðherraráðinu. Þar á meðal í málum sem varðað hafa ríka hagsmuni þeirra. Hins vegar er óneitanlega alltaf áhugavert þegar sömu aðilar og börðust ötullega fyrir samþykkt EES-samningsins á sínum tíma, eins og Magnús, benda á aðildina að samningnum, það regluverk sem taka þarf upp í gegnum hann og áhrifaleysi landsins í þeim efnum sem meint rök fyrir því að ganga þurfi enn lengra í þá átt með inngöngu í Evrópusambandið. Sú staða lá þó eins fyrir þegar þeir börðust fyrir aðildinni að EES-samningnum rétt eins og í dag. Það hefur ekki breytzt. Enda hafa umræddir aðilar í raun alltaf einungis litið á samninginn sem áfanga í átt að því markmiði að koma Íslandi í sambandið. Meiri samruni, miðstýring og regluverk Magnús segir í greininni að Evrópusambandið hafi tekizt á við kreppur, útgöngu Bretlands úr sambandinu, heimsfaraldur og stríð en standi enn. Í öllum þessum tilfellum hefur Evrópusambandið hins vegar brugðist seint og illa við. Svo illa að háttsettir forystumenn innan þess hafa ekki séð sér annað fært en að gagnrýna frammistöðu þess harðlega. Forseti framkvæmdastjórnar sambandsins, Ursula von der Leyen, skýrði þetta ágætlega í febrúar 2021 spurð út í hæg viðbrögð þess við faraldrinum: „Eitt og sér getur ríki verið eins og hraðbátur á meðan Evrópusambandið er meira eins og olíuskip.“ Svifaseint. Hins vegar er lausn forystumanna Evrópusambandsins ævinlega sú sama við því eins og við nánast öllu öðru: Meiri samruni, meiri miðstýring og meira regluverk. Meira framsal valds frá ríkjunum til stofnana sambandsins og frekari skref í áttina að lokamarkmiðinu með samrunaþróuninni allt frá upphafi að til verði evrópskt sambandsríki. Þó Evrópusambandið sé vissulega ekki endanlega orðið að sambandsríki, eins og Magnús nefnir réttilega, er ljóst að það er komið mjög langt á veg í þeim efnum og að sama skapi langt frá því að geta talizt alþjóðastofnun með einhverjum eðlilegum formerkjum. Við Magnús, minn gamli kennari, getum hins vegar verið sammála um það að fyrirkomulagið varðandi EES-samninginn sé ekki ásættanlegt. Deginum ljósara er hins vegar að lausnin í þeim efnum er ekki að fara lengra í sömu átt heldur þvert á móti skipta samningnum út fyrir nútímalegan víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa að semja um sín á milli í dag og ekki sízt stærstu efnahagsveldin með sína miklu viðskiptahagsmuni. Þar á meðal Evrópusambandið. Samning sem tryggja myndi viðskiptahagsmuni Íslands án þess að fela í sér vaxandi framsal valds yfir íslenzkum málum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Evrópusambandið EES-samningurinn Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Mikill meirihluti þjóða heimsins er ekki í Evrópusambandinu. Væntanlega eru það fyrir vikið allt þjóðir sem láta kyrrt liggja, sitja hjá og leggja ekki sitt að mörkum að mati Magnúsar Árna Skjöld Magnússonar, prófessors í alþjóðastjórnmálum og formanns Evrópuhreyfingarinnar, miðað við grein hans sem birtist á Vísir.is á dögunum en þar vildi hann meina að þetta ætti við um Ísland fyrst landið hefði ekki tekið upp á því að ganga í sambandið. Vitanlega er mjög langur vegur frá því að vera í Evrópusambandinu sé einhvers konar mælikvarði á frammistöðu ríkja á vettvangi heimsmálanna. Helztu rök Magnúsar Árna eru þau að vegna áhrifaleysis Íslands á það regluverk Evrópusambandsins sem tekið er upp hér á landi í gegnum EES-samninginn þurfi að ganga í sambandið til þess að eiga „sæti við borðið“ þar sem ákvarðanir séu teknar. „Við eigum ekki okkar fulltrúa í ráðherraráði ESB, ekki í framkvæmdastjórninni og ekki á Evrópuþinginu. Við fylgjum reglunum – en mótum þær ekki.“ Skemmst er þó frá því að segja að innan sambandsins færi vægi Íslands í ráðherraráðinu og þingi þess fyrst og fremst eftir íbúafjölda landsins. Þá eiga ríki þess ekki eiginlega fulltrúa í framkvæmdastjórninni. Vægi Íslands á þingi Evrópusambandsins yrði þannig sex þingmenn af yfir 700 sem væri á við hálfan þingmann á Alþingi. Hálfur alþingismaður hefði vitaskuld mikil mótunaráhrif í þjóðþinginu! Staðan í ráðherraráðinu yrði enn verri. Þar er ekki lengur um ákveðið gólf að ræða eins og í tilfelli þings sambandsins heldur að fullu miðað við íbúafjölda. Þar yrði vægið allajafna einungis á við 5% af alþingismanni. Hvað framkvæmdastjórnina varðar er þeim sem þar sitja óheimilt að ganga erinda heimalanda sinna og geta því seint talizt fulltrúar þeirra. Þeir eru enda einungis embættismenn Evrópusambandsins. Margfalt fjölmennari ríki orðið undir Við þetta má til dæmis bæta að forystumenn Frakklands og Þýzkalands hafa áratugum saman samræmt afstöðu sína áður en mál hafa verið tekin fyrir á vettvangi Evrópusambandsins. Ekki sízt í ráðherraráði sambandsins sem gjarnan er talin valdamesta stofnun þess. Þetta hefur sætt mikilli gagnrýni í gegnum tíðina, ekki sízt frá fámennari ríkjum innan Evrópusambandsins, á þeim forsendum að með þessu væru ákvarðanir í raun teknar fyrirfram og lítið svigrúm skilið eftir fyrir aðkomu annarra ríkja sambandsins. Fyrir vikið hafi önnur ríki innan þess gjarnan upplifað sig einungis í hlutverki áhorfenda. Með öðrum orðum er deginum ljósara að með inngöngu í Evrópusambandið yrði farið úr öskunni í eldinn í þessum efnum. Ísland yrði þannig undir allt regluverk sambandsins sett, ekki einungis það sem fellur undir EES-samninginn sem er samt nógu mikið og íþyngjandi, og hefði lítil eða engin áhrif innan þess. Þar á meðal í sjávarútvegs- og orkumálum. Enginn skortur er enda á dæmum þar sem margfalt fjölmennari ríki en Ísland, eins og til að mynda Danmörk og Írland, hafa orðið undir þegar teknar hafa verið ákvarðanir í ráðherraráðinu. Þar á meðal í málum sem varðað hafa ríka hagsmuni þeirra. Hins vegar er óneitanlega alltaf áhugavert þegar sömu aðilar og börðust ötullega fyrir samþykkt EES-samningsins á sínum tíma, eins og Magnús, benda á aðildina að samningnum, það regluverk sem taka þarf upp í gegnum hann og áhrifaleysi landsins í þeim efnum sem meint rök fyrir því að ganga þurfi enn lengra í þá átt með inngöngu í Evrópusambandið. Sú staða lá þó eins fyrir þegar þeir börðust fyrir aðildinni að EES-samningnum rétt eins og í dag. Það hefur ekki breytzt. Enda hafa umræddir aðilar í raun alltaf einungis litið á samninginn sem áfanga í átt að því markmiði að koma Íslandi í sambandið. Meiri samruni, miðstýring og regluverk Magnús segir í greininni að Evrópusambandið hafi tekizt á við kreppur, útgöngu Bretlands úr sambandinu, heimsfaraldur og stríð en standi enn. Í öllum þessum tilfellum hefur Evrópusambandið hins vegar brugðist seint og illa við. Svo illa að háttsettir forystumenn innan þess hafa ekki séð sér annað fært en að gagnrýna frammistöðu þess harðlega. Forseti framkvæmdastjórnar sambandsins, Ursula von der Leyen, skýrði þetta ágætlega í febrúar 2021 spurð út í hæg viðbrögð þess við faraldrinum: „Eitt og sér getur ríki verið eins og hraðbátur á meðan Evrópusambandið er meira eins og olíuskip.“ Svifaseint. Hins vegar er lausn forystumanna Evrópusambandsins ævinlega sú sama við því eins og við nánast öllu öðru: Meiri samruni, meiri miðstýring og meira regluverk. Meira framsal valds frá ríkjunum til stofnana sambandsins og frekari skref í áttina að lokamarkmiðinu með samrunaþróuninni allt frá upphafi að til verði evrópskt sambandsríki. Þó Evrópusambandið sé vissulega ekki endanlega orðið að sambandsríki, eins og Magnús nefnir réttilega, er ljóst að það er komið mjög langt á veg í þeim efnum og að sama skapi langt frá því að geta talizt alþjóðastofnun með einhverjum eðlilegum formerkjum. Við Magnús, minn gamli kennari, getum hins vegar verið sammála um það að fyrirkomulagið varðandi EES-samninginn sé ekki ásættanlegt. Deginum ljósara er hins vegar að lausnin í þeim efnum er ekki að fara lengra í sömu átt heldur þvert á móti skipta samningnum út fyrir nútímalegan víðtækan fríverzlunarsamning eins og ríki heimsins kjósa að semja um sín á milli í dag og ekki sízt stærstu efnahagsveldin með sína miklu viðskiptahagsmuni. Þar á meðal Evrópusambandið. Samning sem tryggja myndi viðskiptahagsmuni Íslands án þess að fela í sér vaxandi framsal valds yfir íslenzkum málum. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar