Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar 1. maí 2025 09:16 1. maí, fögnum við baráttu verkafólks fyrir réttlæti, virðingu og sanngirni. Á þessum degi ættum við einnig að beina augum okkar að þeim hópi sem lengi hefur verið útilokaður frá vinnumarkaði, fötluðu fólki. Fatlað fólk er ekki jaðarhópur. Um 15% mannkyns, tæpur milljarður einstaklinga, teljast fatlaðir. Fötlun nær yfir allan fjölbreytileika mannkynsins, hún getur verið tímabundin eða varanleg, sýnileg eða hulin. Aðeins örlítið hlutfall, um þrjú prósent, fæðist með skerðingar. Þar af um eitt prósent með þroskaskerðingu. Flestir eða um 97% fatlast á lífsleiðinni. Enginn veit að morgni hvernig dagurinn endar. Þrátt fyrir háleit mannréttindamarkmið, býr fatlað fólk enn við kerfisbundna útilokun frá atvinnulífi og samfélagsþátttöku. Nýtt kerfi í boði — en hverjir fá raunveruleg tækifæri? Þann 1. september taka gildi umfangsmiklar breytingar á örorku- og endurhæfingarkerfinu Innleiða á: Örorkulífeyri (um 396.000 kr./mán.) fyrir 0–25% starfsgetu. Hlutaörorkulífeyri (um 325.000 kr./mán.) fyrir þau sem metin eru til 26–50% starfsgetu. Virknistyrk (um 71.000 kr./mán.) í allt að 24 mánuði á meðan atvinnuleit stendur. Brúar bilið á milli hlutaörorkulífeyris og örorkulífeyris. Þó breytingarnar boði aukna möguleika, vekur sérstakar áhyggjur að frítekjumörk verða misjöfn: 350.000 kr. fyrir hlutaörorkulífeyri en aðeins 100.000 kr. fyrir örorkulífeyri. Það er helmingslækkun frá núverandi kerfi. Ég setti inn í reiknivél TR forsendur til að sjá hvernig breytingarnar koma út fyrir einstakling sem fær fyrsta örorkumat 30 ára, væri með heimilisuppbót, 300.000 kr. atvinnutekjur og 100.000 kr. frá lífeyrissjóði. Samanburðurinn á núverandi kerfi og kerfinu sem tekur gildi 1.9.2025 miðað við forsendur hér að ofan eru þessi: Í núverandi kerfi væru greiðslur TR rúmlega 303.000 kr. fyrir skatt og um 262.000 kr. eftir skatt. Heildartekjur eftir skatt (TR, atvinnutekjur og lífeyrissjóður) = 528.099 kr. Í nýja kerfinu væru greiðslur TR um 354.000 kr. fyrir skatt og um 294.000 kr. eftir skatt. Heildartekjur eftir skatt (TR, atvinnutekjur og lífeyrissjóður) = um 560.000 kr. Hækkun ráðstöfunartekna í nýja kerfinu væri því tæplega 32.000 kr. á mánuði. Eins og sjá má er hækkunin mjög lítil sem virkar ekki hvetjandi fyrir fólk úr þessum hópi að taka þátt í vinnumarkaðnum. Það má því segja að þetta lága frítekjumark og skerðingar hindri frekar en hvetji enn stærstan hluta fatlaðs fólks frá sveigjanlegum þátttökumöguleikum á vinnumarkaði. Í þessum hóp er t.d. fólk með sveiflukennda sjúkdóma sem treysta sér kannski ekki í fasta vinnu en gætu hugsað sér að taka að sér verkefni eða tímabundin störf. En þetta lága frítekjumark hefur letjandi áhrif og getur orðið til þess að þau treysta sér ekki til að taka þátt í vinnumarkaðnum. Áfram verða þau því hindruð af lágu frítekjumarki og háum skerðingum. Þetta er ekki bara sóun á verðmætum mannauð heldur eykur það félagslegri einangrun. Það er augljóst að 100.000 króna frítekjumark hrekkur skammt. Greiðslur frá lífeyrissjóð eru t.d. fljótar að fullnýta 100.000 króna frítekjumark og þá taka við háar skerðingar upp á 45 aurar af hverri krónu. Þessu þarf að breyta. Það þyrfti að hækka frítekjumarkið fyrir þennan hóp að minnsta kosti upp í 200.000 krónur á mánuði og lækka skerðingarnar niður i 30 aura af hverri krónu. Þannig myndu stjórnvöld ná sýnum markmiðum að bæta kjör fatlaðs fólks, auka þátttöku þeirra á vinnumarkaði og koma í veg fyrri félagslega einangrun þeirra. Á síðu TR er reiknivél þar sem hver og einn getur sett inn mismunandi forsendur og skoðað hvernig breytingarnar hafa áhrif á greiðslur til þeirra í nýja kerfinu. https://island.is/s/tryggingastofnun/reiknivel?dateOfCalculations=2025-09-02T00:00:00.000Z Vinnumarkaður framtíðarinnar — fyrir alla eða fáa? Brautryðjendur í fötlunarfræðum, sýna fram á að útilokun fatlaðs fólks stafi ekki af skerðingum þeirra, heldur af skipulagi samfélagsins og öðrum manngerðum hindrunum. Einn þeirra Colin Barnes kallar eftir róttækri endurhugsun hugtakinu vinna: við verðum að skilgreina vinnu á nýjan hátt, viðurkenna verkefnavinnu, hlutastörf, sjálfstæða vinnu og sveigjanlega þátttöku sem jafnverðmæta. Samningur Sameinuðu þjóðanna kveður á um rétt fatlaðs fólks til sanngjarnra vinnuskilyrða og sömu kjara og annarra. Réttindi, ekki vorkunn Fatlað fólk á: sama rétt og aðrir til atvinnu rétt á sanngjörnum og hagstæðum vinnuskilyrðum rétt á endurmenntun og starfsráðgjöf rétt á aðgengi að opinberum störfum rétt á viðeigandi aðlögun á vinnustað Öll höfum við hlutverk — enginn skilinn út undan Þann 1. maí minnumst við þess: Réttlæti verður aðeins að veruleika ef það nær til allra. Samfélag sem byggir á réttlæti nýtir hæfileika allra. Höfundur er meistaranemi í fötlunarfræði við Háskóla Íslands og varaformaður kjarahóps ÖBÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Málefni fatlaðs fólks Vinnumarkaður Mest lesið Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Sjá meira
1. maí, fögnum við baráttu verkafólks fyrir réttlæti, virðingu og sanngirni. Á þessum degi ættum við einnig að beina augum okkar að þeim hópi sem lengi hefur verið útilokaður frá vinnumarkaði, fötluðu fólki. Fatlað fólk er ekki jaðarhópur. Um 15% mannkyns, tæpur milljarður einstaklinga, teljast fatlaðir. Fötlun nær yfir allan fjölbreytileika mannkynsins, hún getur verið tímabundin eða varanleg, sýnileg eða hulin. Aðeins örlítið hlutfall, um þrjú prósent, fæðist með skerðingar. Þar af um eitt prósent með þroskaskerðingu. Flestir eða um 97% fatlast á lífsleiðinni. Enginn veit að morgni hvernig dagurinn endar. Þrátt fyrir háleit mannréttindamarkmið, býr fatlað fólk enn við kerfisbundna útilokun frá atvinnulífi og samfélagsþátttöku. Nýtt kerfi í boði — en hverjir fá raunveruleg tækifæri? Þann 1. september taka gildi umfangsmiklar breytingar á örorku- og endurhæfingarkerfinu Innleiða á: Örorkulífeyri (um 396.000 kr./mán.) fyrir 0–25% starfsgetu. Hlutaörorkulífeyri (um 325.000 kr./mán.) fyrir þau sem metin eru til 26–50% starfsgetu. Virknistyrk (um 71.000 kr./mán.) í allt að 24 mánuði á meðan atvinnuleit stendur. Brúar bilið á milli hlutaörorkulífeyris og örorkulífeyris. Þó breytingarnar boði aukna möguleika, vekur sérstakar áhyggjur að frítekjumörk verða misjöfn: 350.000 kr. fyrir hlutaörorkulífeyri en aðeins 100.000 kr. fyrir örorkulífeyri. Það er helmingslækkun frá núverandi kerfi. Ég setti inn í reiknivél TR forsendur til að sjá hvernig breytingarnar koma út fyrir einstakling sem fær fyrsta örorkumat 30 ára, væri með heimilisuppbót, 300.000 kr. atvinnutekjur og 100.000 kr. frá lífeyrissjóði. Samanburðurinn á núverandi kerfi og kerfinu sem tekur gildi 1.9.2025 miðað við forsendur hér að ofan eru þessi: Í núverandi kerfi væru greiðslur TR rúmlega 303.000 kr. fyrir skatt og um 262.000 kr. eftir skatt. Heildartekjur eftir skatt (TR, atvinnutekjur og lífeyrissjóður) = 528.099 kr. Í nýja kerfinu væru greiðslur TR um 354.000 kr. fyrir skatt og um 294.000 kr. eftir skatt. Heildartekjur eftir skatt (TR, atvinnutekjur og lífeyrissjóður) = um 560.000 kr. Hækkun ráðstöfunartekna í nýja kerfinu væri því tæplega 32.000 kr. á mánuði. Eins og sjá má er hækkunin mjög lítil sem virkar ekki hvetjandi fyrir fólk úr þessum hópi að taka þátt í vinnumarkaðnum. Það má því segja að þetta lága frítekjumark og skerðingar hindri frekar en hvetji enn stærstan hluta fatlaðs fólks frá sveigjanlegum þátttökumöguleikum á vinnumarkaði. Í þessum hóp er t.d. fólk með sveiflukennda sjúkdóma sem treysta sér kannski ekki í fasta vinnu en gætu hugsað sér að taka að sér verkefni eða tímabundin störf. En þetta lága frítekjumark hefur letjandi áhrif og getur orðið til þess að þau treysta sér ekki til að taka þátt í vinnumarkaðnum. Áfram verða þau því hindruð af lágu frítekjumarki og háum skerðingum. Þetta er ekki bara sóun á verðmætum mannauð heldur eykur það félagslegri einangrun. Það er augljóst að 100.000 króna frítekjumark hrekkur skammt. Greiðslur frá lífeyrissjóð eru t.d. fljótar að fullnýta 100.000 króna frítekjumark og þá taka við háar skerðingar upp á 45 aurar af hverri krónu. Þessu þarf að breyta. Það þyrfti að hækka frítekjumarkið fyrir þennan hóp að minnsta kosti upp í 200.000 krónur á mánuði og lækka skerðingarnar niður i 30 aura af hverri krónu. Þannig myndu stjórnvöld ná sýnum markmiðum að bæta kjör fatlaðs fólks, auka þátttöku þeirra á vinnumarkaði og koma í veg fyrri félagslega einangrun þeirra. Á síðu TR er reiknivél þar sem hver og einn getur sett inn mismunandi forsendur og skoðað hvernig breytingarnar hafa áhrif á greiðslur til þeirra í nýja kerfinu. https://island.is/s/tryggingastofnun/reiknivel?dateOfCalculations=2025-09-02T00:00:00.000Z Vinnumarkaður framtíðarinnar — fyrir alla eða fáa? Brautryðjendur í fötlunarfræðum, sýna fram á að útilokun fatlaðs fólks stafi ekki af skerðingum þeirra, heldur af skipulagi samfélagsins og öðrum manngerðum hindrunum. Einn þeirra Colin Barnes kallar eftir róttækri endurhugsun hugtakinu vinna: við verðum að skilgreina vinnu á nýjan hátt, viðurkenna verkefnavinnu, hlutastörf, sjálfstæða vinnu og sveigjanlega þátttöku sem jafnverðmæta. Samningur Sameinuðu þjóðanna kveður á um rétt fatlaðs fólks til sanngjarnra vinnuskilyrða og sömu kjara og annarra. Réttindi, ekki vorkunn Fatlað fólk á: sama rétt og aðrir til atvinnu rétt á sanngjörnum og hagstæðum vinnuskilyrðum rétt á endurmenntun og starfsráðgjöf rétt á aðgengi að opinberum störfum rétt á viðeigandi aðlögun á vinnustað Öll höfum við hlutverk — enginn skilinn út undan Þann 1. maí minnumst við þess: Réttlæti verður aðeins að veruleika ef það nær til allra. Samfélag sem byggir á réttlæti nýtir hæfileika allra. Höfundur er meistaranemi í fötlunarfræði við Háskóla Íslands og varaformaður kjarahóps ÖBÍ.
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun