Gervigreind í íslensku skólakerfi: Skynsöm fjárfesting fyrir betra nám, hagkvæmari rekstur og samfélag framtíðarinnar.
Ísland býr að einu besta menntakerfi heims, gjaldfrjálsu, aðgengilegu og byggðu á jöfnuði. Við höfum löngum tekið tækninýjungum opnum örmum, hvort sem það voru vasareiknir, töflureiknir eða stafrænar kennslubækur. Þessar tæknibreytingar lögðu ekki skólakerfið á hliðina, þær þróuðu það.
Nú er komin til sögunnar ný og öflugri tækni: gervigreind (AI). Þetta er ekki bara enn ein tækni nýjungin, þetta er líklega stærsta umbreyting menntunar frá tímum prentvélarinnar. Ísland hefur einstakt tækifæri og ábyrgð til að sýna heiminum hvernig gervigreind getur gert opinbera menntun bæði snjallari, sanngjarnari og hagkvæmari.
En við verðum að bregðast við núna. Gervigreindarbyltingin er þegar hafin, og þau lönd sem bregðast við of seint munu dragast aftur úr. Ísland, með sína litlu en tæknilega þenkjandi þjóð, sterka innviði og sveigjanleika, hefur alla burði til að verða leiðandi í þessari byltingu.
90% markmiðið: Djörf framtíðarsýn fyrir snjallari skóla
Er þetta raunhæft: gervigreind gæti í framtíðinni leitt til þess að hefðbundnum kennarastöðum fækki um allt að 90%. Þetta snýst ekki um að vanmeta kennara, heldur um að þróa hlutverk þeirra og nýta tæknina til að skila persónubundnu, árangursríku og sveigjanlegu námi fyrir alla nemendur.
Gervigreind getur nú þegar séð um:
Sjálfvirka einkunnagjöf og tafarlausa svörun
Námsaðlögun að getu og hraða hvers nemanda
Greiningu á námsframvindu í rauntíma
Fjöltyngt námsefni og stafræna kennslu
Persónulega leiðsögn í námsgreinum eins og stærðfræði, náttúrufræði og tungumálum
Á næstu 10–15 árum gæti gervigreind orðið meginform kennslu í flestum bóklegum greinum, þar sem kennarar þróast yfir í hlutverk leiðbeinenda með áherslu á tilfinningalegt innsæi og siðfræði. Þetta er ekki aðeins hagkvæmt, heldur eykur þetta líka gæði menntunar og ekki síst bætir líðan nemenda og þroskar.
Af hverju Ísland?
Mikil stafræna hæfni: Ísland er þegar með háþróað fjarskiptanet og almenningur er tæknivæddur.
Kennaraskortur: Sérstaklega í dreifbýli er erfitt að fá sérfræðikennara í allar greinar.
Jöfnuður í aðgengi: Nemendur á höfuðborgarsvæðinu hafa oft betra námsframboð en nemendur í dreifbýli.
Smæð þjóðarinnar = sveigjanleiki: Við getum prófað og aðlagað hraðar en flest önnur lönd.
Tímasettur vegvísir að umbreytingu
1. áfangi: 2025–2027 – Tilraunir og undirbúningur
Tilraunaverkefni í 3–5 sveitarfélögum
Notkun gervigreindar í stærðfræði, náttúrufræði og tungumálakennslu
Sjálfvirk umsýsla og skráning
Samfélagsleg umræða um siðferði, hlutverk kennara og gagnsæi
Áætluð sparnaður: 5–10% af kostnaði við menntun
2. áfangi: 2028–2030 – Skölun og útvíkkun
Notkun gervigreindar í öllum framhaldsskólum
20–30% fækkun kennara í bóklegum greinum
Gervigreindar kerfi fyrir námsframvindu og aðlögun
Sparnaður: 15–25%
3. áfangi: 2030–2035 – Djúp samþætting
Gervigreind tekur yfir meginhluta bóklegs náms
Kennarar verða stuðningsaðilar, leiðbeinendur með áherslu á innsæi og siðferði
60–80% fækkun í hefðbundinni kennslu
Sparnaður: 30–40%
Eftir 2035 – Ísland sem brautryðjandi
Gervigreind verður aðalnámstæki í flestum greinum
90% fækkun í hefðbundinni kennslu í bóklegum fögum
Fjármunir nýttir í geðheilbrigði, innviði og ævilangt nám
Heildarsparnaður: allt að 50%
Hvernig hjálpar þetta nemandanum?
„Ég hélt ég væri bara léleg í stærðfræði. En gervigreindin hjálpar mér að skilja hana á minn hátt. Nú finnst mér þetta gaman!“
Íslenskir nemendur, hvar sem þeir búa:
Fá námsupplifun sniðna að sínum hæfileikum og hraða
Fá aðgang að kennslu allan sólarhringinn
Fá sjálfvirka svörun og markvissar leiðréttingar
Læra á þann hátt sem hentar þeim: myndrænt, munnlega, hljóðrænt eða með leik
Dæmi frá MIT og öðrum leiðandi löndum
MIT og aðrar virtar stofnanir nýta nú þegar gervigreind í opnum námsleiðum eins og MITx og OpenCourseWare. Þar kennir gervigreind, gefur einkunnir, aðlagar námsefni og styður nemendur án þess að þörf sé á hefðbundnum kennara.
Lönd eins og Singapúr, Kína og Sameinuðu arabísku furstadæmin eru að innleiða gervigreind á landsvísu. Ef Ísland bregst ekki við núna gæti íslenskir nemendur orðið eftir á í hnattrænni samkeppni.
Aðgengi og jöfnuður: Enginn skilinn eftir
Gervigreind stuðlar að sanngirni og aðgengi:
Nemendur með lesblindu fá hljóðstuðning og einfaldari texta
Nemendur með ADHD fá styttri verkefni og kennslu í gegnum leik
Nemendur í dreifbýli fá sömu gæði og sama framboð og þeir á höfuðborgarsvæðinu
Nemendur með íslensku sem annað tungumál fá fjöltyngt nám
Nýtt hlutverk kennara: Minni kennsla – meira samhengi
Kennarar verða áfram ómissandi — en hlutverk þeirra breytist:
Frá fræðslu → til leiðsagnar
Frá prófagerð → til samskipta og stuðnings
Frá einhliða miðlun → til umræðu, samkenndar og siðferðislegrar og tilfinningalegrar kennslu.
„Ég eyði minni tíma í að gefa einkunnir og meiri tíma í að tala við nemendur mína,“.
Siðferði, gagnsæi og traust
Innleiðing þarf að vera ábyrg og í takt við íslensk gildi:
Vernda persónugögn og friðhelgi nemenda
Halda mannlegu eftirliti með námsferlum
Tryggja að allir nemendur hafi aðgang að tækninni.
Þróa íslensk gervigreindartól, á íslensku og fyrir íslenskar aðstæður
Kostnaðurinn við að gera ekki neitt
Viðvarandi kennaraskortur
Vaxandi kostnaður við úrelt kerfi
Nemendur útskrifast óundirbúnir fyrir framtíðarvinnumarkað
Vaxandi ójöfnuður milli byggðarlaga
Það að sitja hjá er áhættusamara en að innleiða nýjungar. Sparnaðurinn nýtist síðan til að bjóða enn betri þjónustu.
Hvað vinnum við sem samfélag?
🏫 Betri námsárangur
💰 Sparnaður fyrir sveitarfélög og ríkið
🌍 Ísland sem leiðandi afl í menntunartækni
🎓 Jafnt aðgengi fyrir alla nemendur
🧠 Kennarar í dýrmætari og mikilvægari hlutverkum
🇮🇸 Framtíðar samfélag
Tíminn til að bregðast við er núna
Við höfum alltaf tekið tæknibreytingum fagnandi. Við höfum alltaf farið eigin leiðir. Gervigreind í menntun er ekki hætta — hún er tækifæri.
Ræðum þetta. Prófum þetta. Þróum þetta saman.
Við þurfum ekki að elta — við getum leitt.
Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun.
