Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar 27. mars 2025 16:32 Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Öryggis- og varnarmál Mest lesið Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Halldór 4. 10. 2025 Halldór Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Skoðun Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Sjá meira
Rannsóknarstöðin á Kárhóli í Reykjadal hefur verið kynnt sem tímamóta samstarf íslenskra og kínverskra vísindastofnana. Þar er áhersla lögð á rannsóknir á norðurljósum, loftslagstengdum fyrirbærum og segulsviði jarðar – verkefni sem teljast til friðsamlegra og framfaramiðaðra vísinda. Þrátt fyrir það er ljóst að rannsóknastarfsemi á borð við þessa þarf að skoðast í stærra samhengi, sérstaklega þegar aðili með tvíþætt eðli eins og Kína er annars vegar þegar kemur að vísindaverkefnum. Ekki bara vísindi Kínverskar ríkisstofnanir, þar á meðal Polar Research Institute of China – helsti samstarfsaðili Kárhóls – starfa ekki í tómarúmi. Þær lúta ríkri miðstýringu og stefnumótun miðaðri að langtíma hagsmunum kínverska ríkisins, þar á meðal alþjóðlegum áhrifum, gagnaöflun og tækniþróun með tvíþætt notagildi: bæði borgaralegt og hernaðarlegt. Slíkar rannsóknir, sem fela í sér mælingar á segulsviði, sólvindum, rafeindabylgjum og öðrum geimgeislum, eru ekki aðeins nytsamlegar fyrir loftslagsrannsóknir heldur einnig fyrir hernaðartæknilega þróun – sérstaklega þegar kemur að fjarskiptakerfum, ratsjám og stefnumótun geimkerfa. Með öðrum orðum: gögnin sem safnast á Kárhóli eru ekki endilega hlutlaus. Rautt flagg í norrænum jarðvegi Íslensk stjórnvöld og almenningur þurfa að líta til þeirrar staðreyndar að Kína hefur lýst sér sem „nálægt heimskautsríki“ (nearArctic state) og sýnt mikinn áhuga á að auka viðveru sína á norðurslóðum, ekki aðeins með fjárfestingum og menningartengslum, heldur einnig í gegnum vísindalega innviði sem líklega eru hluti af víðtækari stefnumótun ríkisins. Aðgangur Kína að gögnum frá norðurslóðum veitir þeim forsendur til að stunda bæði gagnasöfnun og viðveru á svæðum sem áður voru undirstrikuð sem „óstrategísk“ en eru nú metin af vaxandi mikilvægi – bæði vegna veðurkerfa, siglingaleiða og fjarskiptakerfa framtíðarinnar. Eftirlit og gagnsæi í skugga samstarfs Það liggur ekki fyrir með skýrum hætti hver hefur yfirsýn yfir gögnin sem safnast á Kárhóli, hvernig þau eru unnin og hverjir hafa aðgang að þeim í rauntíma. Ef samstarf sem þetta á að standa undir nafni sem gagnsætt og akademískt, þá verður að tryggja að: Ísland hafi fullan og sjálfstæðan aðgang að öllum gögnum sem safnast. Notkun gagnanna lúti skýrum reglum um úrvinnslu, flutning og birtingu. Vísindarannsóknir verði ekki notaðar sem skálkaskjól fyrir tækniþróun sem þjónar hernaðarlegum eða pólitískum markmiðum annarra ríkja. Ábyrgð Íslands sem NATO-ríki og sjálfstætt samfélag Ísland er herlaust ríki – en með pólitíska ábyrgð sem aðili að NATO og vinur lýðræðisþjóða. Samstarf við ríki sem ekki deila sömu grunnreglum um gagnsæi, mannréttindi og opna samfélagsumræðu verður að lúta varfærni og stöðugri endurskoðun. Það er ekki óeðlilegt að Ísland leiti samstarfs á sviði vísinda við fjölbreytt ríki, en það er óásættanlegt ef slík tengsl skapa glufur í öryggi, upplýsingastjórnun eða sjálfstæðri stefnumótun þjóðarinnar. Það verður að tryggja að Ísland sé ekki, hvorki meðvitað né ómeðvitað, notað sem stökkpallur fyrir stórveldi sem leika á mörkum siðferðis og valds. Kárhóll má ekki verða tákn um að vísindin séu bláeygð í augliti valds. Við berum ábyrgð – bæði á sjálfstæði okkar og á þeim upplýsingum sem við opnum heiminn fyrir. Höfundur er áhugamaður um íslensk varnarmál.
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar