Munu næstu fjögur ár nægja? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 3. janúar 2025 09:31 Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Kolbrún Halldórsdóttir Stéttarfélög Mest lesið Halldór 4. 10. 2025 Halldór Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun