Tölum um lýðheilsu Sigurrós Elddís Huldudóttir skrifar 22. apríl 2023 09:31 Félagslegur ójöfnuður í heilsu er hugtak sem lýsir því veraldlega mynstri að þeir sem búa við verri félags- og efnahagslega stöðu búa við verri heilsu. Þetta mynstur má rekja til þeirrar félagslegu stöðu sem að fólk býr við og er afleiðing póltíkur sem ekki hefur tekist að tryggja félagslegan jöfnuð. Á Íslandi er staðan sú að grunnskólamenntaðir íslenskumælandi karlmenn lifa að meðaltali 4-5 árum styttra en háskólamenntaðir íslenskumælandi karlmenn. Hjá konum er mynstrið slíkt að grunnskólamenntaðar íslenskumælandi konur lifa að meðaltali 3-4 árum skemur en kynsystur þeirra með háskólamenntun. Þá má ætla að þessi munur er líklegast meiri en hér er lýst þar sem eina greiningin sem átt hefur sér stað er frá gögnum sem safnað var árið 2017 og nær einungis til íslenskumælandi Íslendinga. Þá hafa erlend og íslensk gögn sýnt fram á að kórónuveirufaraldurinn ýtti undir þennan mun. Þá er vert að hafa í huga að 16% af þeim sem hér búa eru með erlendan bakgrunn og margir hverjir hafa ekki tök á að læra íslensku. Snorri Másson orðaði það nokkuð vel á Rás 2 í gærmorgun þegar hann lýsti því að á Íslandi væru að myndast tveir hópar, einhversskonar yfirstétt sem talaði íslensku og hefði aðgang að samfélaginu og svo lágstétt sem að talað væri um en ekki við. Þessi félagslegi ójöfnuður sem að hann lýsti, skilar sér út í heilsufar. Talandi um Ríkisútvarpið þá sýndi Kveikur í vikunni fólk sem býr beinlínis við aðstæður sem ógnar heilsu þeirra. Formaður samtaka leigjenda var ekki hissa á myndefninu sem fram kom í þættinum og sagðist fá slíkar fréttir vikulega. Það að búa við aðstæður þar sem þú færð illt í öndunarveginn á að vera heima hjá þér er mjög, mjög stórt lýðheilsumál. Sá einstaklingur sem býr við slíkar aðstæður er varla móttækilegur til þess að kíkja í ræktina til þess að líða betur eða mála svefnherbergið sitt svart til að bæta svefngæðin? Ástæðurnar fyrir slæmum svefni batna að öllum líkindum ekki við slíkar gjörðir. En er svarið þá ekki bara að mennta fleira fólk til að draga úr heilsubresti? Tjah menntun er bara ein leið til þess að mæla þennan ójöfnuð og það geta heldur ekki allir verið sérfræðingar hjá hinu opinbera er það? Er það réttlætanleg staða að þeir sem ekki hafa tök á að mennta sig lifi styttra en þeir sem hafa tök á því? Það gæti reynst okkur erfiðlega að mennta mikið af fólki þegar þriðjungur drengja sem útskrifast úr íslenskum grunnskólum geta ekki lesið sér til gagns. Þá sýndi skýrsla um brotfall úr framhaldsskólum að sú breyta sem mest hefur áhrif á hvort að ungmenni klári framhaldsskóla er menntun foreldra þeirra. Við 16 ára aldur eru 9 af hverjum 10 ungmennum sem eiga íslenska foreldra skráð í framhaldsskóla en þegar kemur að ungmennun sem eiga foreldra af erlendum uppruna eru 7 af hverjum 10 skráð í framhaldsskóla. Þegar staðan var könnuð þremur árum seinna voru 7 af hverjum 10 ungmennum sem áttu íslenska foreldra enn í framhaldsskóla en einungis 2 af hverjum 10 sem áttu foreldra með erlendan bakgrunn. Íslenskir karlmenn sem einungis lokið hafa grunnskólagöngu eru 2,8 sinnum líklegri til þess að meta líkamlega heilsu sína slæma og 2,1 sinnum líklegri til þess að meta andlega heilsu sína slæma og þar af leiðandi líka líklegri til þess að þurfa á velferðar- og heilbrigðisþjónustu að halda. Við skulum vona að hann sé bara með líkamlega kvilla en ekki andlega þar sem hann hefur að öllum líkindum ekki efni á að sækja sér sálfræðþjónustu þar sem hana er helst að finna, í einkageiranum. Þá er hann einnig tvöfalt líklegri til þess að reykja en háskólamenntaður karlmaður, það er ekki vegna þess að hann veit ekki að það sé skaðlegt að reykja. Þegar við tölum um lýðheilsu, af hverju á það alltaf til að enda í umræðu um íþróttaiðkun(sem vissulega hefur heilsufarslegan ávinning), í öfgakenndum „heilsuráðum“, eða í ábyrgð heilbrigðiskerfisins á stöðu mála eða ábyrgð þeirra í að gera eitthvað í þessu? Af hverju snýst hún ekki um ábyrgð yfirvalda að skapa aðstæður þar sem fólk upplifir að það hafi getu til þess að huga að eigin heilsu? Af hverju snýst umræðan um lýðheilsu ekki um ábyrgð ríkis, sveitarfélaga, atvinnurekenda og stéttarfélaga að tryggja það að fólk læri íslensku á vinnutíma og þeim að kostnaðarlausu? Af hverju snýst hún ekki um að það sé heilsuspillandi að bjóða fólki upp á húsnæðismarkaðinn eins og hann er í dag? Af hverju snýst hún ekki um að bæta loftgæði, með að draga úr bílaumferð til þess að draga úr loftmengun, sem drepur hátt í 60 manns á ári á Íslandi? Af hverju snýst hún ekki um það að í velferðarríkinu Íslandi er fólk í fæðingarorlofi tekjuskert akkúrat þegar útgjöld fólks aukast, meira að segja þeir sem eru á lægstu laununum? Af hverju snýst hún ekki um ábyrgð valdhafa að skapa aðstæður þar sem að foreldrar hafa orku og tíma í að elda hollan mat fyrir börnin sín og setja mörk um skjánotkun? Af hverju snýst hún ekki um að bæta aðstæður í leikskólum svo að leikskólakennarar geti lagt mikilvægan grunn að góðum málþroska fyrir öll börn sem gerir þeim síðan kleift að sækja sér menntun á fullorðinsárum? Af hverju snýst hún ekki um að skapa samfélag þar sem heilsa þrífst og gerir öllum kleift að huga að eigin heilsu? Munurinn á heilsufari fólks felst ekki í því hvort að fólk andi einungis með nefinu, hvort það borði lífrænt í öll mál eða hvort það svelti sig svo tímum skiptir. Munurinn felst heldur ekki í því að þeir sem búa við verri heilsu viti ekki að epli sé hollara en snickers og að vatn sé hollara en pepsi max. Hann felst í þeim mun á félagslegum aðstæðum sem fólk býr við og heilbrigðiskerfið getur lítið gert í þeim málum. Sá munur er að miklu leyti í höndum hins opinbera, og opinber gögn um heilsufar Íslendinga benda til þess að hægt sé að gera betur. Höfundur er meistaranemi í heilsueflingu og heilsusálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Félagslegur ójöfnuður í heilsu er hugtak sem lýsir því veraldlega mynstri að þeir sem búa við verri félags- og efnahagslega stöðu búa við verri heilsu. Þetta mynstur má rekja til þeirrar félagslegu stöðu sem að fólk býr við og er afleiðing póltíkur sem ekki hefur tekist að tryggja félagslegan jöfnuð. Á Íslandi er staðan sú að grunnskólamenntaðir íslenskumælandi karlmenn lifa að meðaltali 4-5 árum styttra en háskólamenntaðir íslenskumælandi karlmenn. Hjá konum er mynstrið slíkt að grunnskólamenntaðar íslenskumælandi konur lifa að meðaltali 3-4 árum skemur en kynsystur þeirra með háskólamenntun. Þá má ætla að þessi munur er líklegast meiri en hér er lýst þar sem eina greiningin sem átt hefur sér stað er frá gögnum sem safnað var árið 2017 og nær einungis til íslenskumælandi Íslendinga. Þá hafa erlend og íslensk gögn sýnt fram á að kórónuveirufaraldurinn ýtti undir þennan mun. Þá er vert að hafa í huga að 16% af þeim sem hér búa eru með erlendan bakgrunn og margir hverjir hafa ekki tök á að læra íslensku. Snorri Másson orðaði það nokkuð vel á Rás 2 í gærmorgun þegar hann lýsti því að á Íslandi væru að myndast tveir hópar, einhversskonar yfirstétt sem talaði íslensku og hefði aðgang að samfélaginu og svo lágstétt sem að talað væri um en ekki við. Þessi félagslegi ójöfnuður sem að hann lýsti, skilar sér út í heilsufar. Talandi um Ríkisútvarpið þá sýndi Kveikur í vikunni fólk sem býr beinlínis við aðstæður sem ógnar heilsu þeirra. Formaður samtaka leigjenda var ekki hissa á myndefninu sem fram kom í þættinum og sagðist fá slíkar fréttir vikulega. Það að búa við aðstæður þar sem þú færð illt í öndunarveginn á að vera heima hjá þér er mjög, mjög stórt lýðheilsumál. Sá einstaklingur sem býr við slíkar aðstæður er varla móttækilegur til þess að kíkja í ræktina til þess að líða betur eða mála svefnherbergið sitt svart til að bæta svefngæðin? Ástæðurnar fyrir slæmum svefni batna að öllum líkindum ekki við slíkar gjörðir. En er svarið þá ekki bara að mennta fleira fólk til að draga úr heilsubresti? Tjah menntun er bara ein leið til þess að mæla þennan ójöfnuð og það geta heldur ekki allir verið sérfræðingar hjá hinu opinbera er það? Er það réttlætanleg staða að þeir sem ekki hafa tök á að mennta sig lifi styttra en þeir sem hafa tök á því? Það gæti reynst okkur erfiðlega að mennta mikið af fólki þegar þriðjungur drengja sem útskrifast úr íslenskum grunnskólum geta ekki lesið sér til gagns. Þá sýndi skýrsla um brotfall úr framhaldsskólum að sú breyta sem mest hefur áhrif á hvort að ungmenni klári framhaldsskóla er menntun foreldra þeirra. Við 16 ára aldur eru 9 af hverjum 10 ungmennum sem eiga íslenska foreldra skráð í framhaldsskóla en þegar kemur að ungmennun sem eiga foreldra af erlendum uppruna eru 7 af hverjum 10 skráð í framhaldsskóla. Þegar staðan var könnuð þremur árum seinna voru 7 af hverjum 10 ungmennum sem áttu íslenska foreldra enn í framhaldsskóla en einungis 2 af hverjum 10 sem áttu foreldra með erlendan bakgrunn. Íslenskir karlmenn sem einungis lokið hafa grunnskólagöngu eru 2,8 sinnum líklegri til þess að meta líkamlega heilsu sína slæma og 2,1 sinnum líklegri til þess að meta andlega heilsu sína slæma og þar af leiðandi líka líklegri til þess að þurfa á velferðar- og heilbrigðisþjónustu að halda. Við skulum vona að hann sé bara með líkamlega kvilla en ekki andlega þar sem hann hefur að öllum líkindum ekki efni á að sækja sér sálfræðþjónustu þar sem hana er helst að finna, í einkageiranum. Þá er hann einnig tvöfalt líklegri til þess að reykja en háskólamenntaður karlmaður, það er ekki vegna þess að hann veit ekki að það sé skaðlegt að reykja. Þegar við tölum um lýðheilsu, af hverju á það alltaf til að enda í umræðu um íþróttaiðkun(sem vissulega hefur heilsufarslegan ávinning), í öfgakenndum „heilsuráðum“, eða í ábyrgð heilbrigðiskerfisins á stöðu mála eða ábyrgð þeirra í að gera eitthvað í þessu? Af hverju snýst hún ekki um ábyrgð yfirvalda að skapa aðstæður þar sem fólk upplifir að það hafi getu til þess að huga að eigin heilsu? Af hverju snýst umræðan um lýðheilsu ekki um ábyrgð ríkis, sveitarfélaga, atvinnurekenda og stéttarfélaga að tryggja það að fólk læri íslensku á vinnutíma og þeim að kostnaðarlausu? Af hverju snýst hún ekki um að það sé heilsuspillandi að bjóða fólki upp á húsnæðismarkaðinn eins og hann er í dag? Af hverju snýst hún ekki um að bæta loftgæði, með að draga úr bílaumferð til þess að draga úr loftmengun, sem drepur hátt í 60 manns á ári á Íslandi? Af hverju snýst hún ekki um það að í velferðarríkinu Íslandi er fólk í fæðingarorlofi tekjuskert akkúrat þegar útgjöld fólks aukast, meira að segja þeir sem eru á lægstu laununum? Af hverju snýst hún ekki um ábyrgð valdhafa að skapa aðstæður þar sem að foreldrar hafa orku og tíma í að elda hollan mat fyrir börnin sín og setja mörk um skjánotkun? Af hverju snýst hún ekki um að bæta aðstæður í leikskólum svo að leikskólakennarar geti lagt mikilvægan grunn að góðum málþroska fyrir öll börn sem gerir þeim síðan kleift að sækja sér menntun á fullorðinsárum? Af hverju snýst hún ekki um að skapa samfélag þar sem heilsa þrífst og gerir öllum kleift að huga að eigin heilsu? Munurinn á heilsufari fólks felst ekki í því hvort að fólk andi einungis með nefinu, hvort það borði lífrænt í öll mál eða hvort það svelti sig svo tímum skiptir. Munurinn felst heldur ekki í því að þeir sem búa við verri heilsu viti ekki að epli sé hollara en snickers og að vatn sé hollara en pepsi max. Hann felst í þeim mun á félagslegum aðstæðum sem fólk býr við og heilbrigðiskerfið getur lítið gert í þeim málum. Sá munur er að miklu leyti í höndum hins opinbera, og opinber gögn um heilsufar Íslendinga benda til þess að hægt sé að gera betur. Höfundur er meistaranemi í heilsueflingu og heilsusálfræði.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun