Verður einhver rekinn hjá ríkinu? Ólafur Stephensen skrifar 28. mars 2023 13:00 Á forsíðum dagblaðanna í morgun er fjallað um glímu ríkisstjórnarinnar við ríkisútgjöldin, sem hún verður að hemja til að leggja sitt af mörkum í baráttunni við verðbólguna. Morgunblaðið segir aukið aðhald í ríkisrekstri blasa við í fjármálaáætlun, sem lögð verður fram á Alþingi á morgun. Fréttablaðið hefur eftir Katrínu Jakobsdóttur forsætisráðherra að aukið aðhald geti þýtt fækkun ríkisstarfsmanna og fækkun verkefna ríkisins. Fréttablaðið vitnar til nýlegrar skýrslu ráðgjafafyrirtækisins Intellecon, sem unnin var fyrir Félag atvinnurekenda. Á meðal niðurstaðna hennar er að starfsmönnum ríkisins og sveitarfélaga fjölgaði um 21,4% á sex ára tímabili, 2015-2021. Á sama tíma fjölgaði fólki á almennum vinnumarkaði um 3%. Það er út af fyrir sig áhyggjuefni. Talsmenn opinberra starfsmanna hafa í kjölfar útgáfu skýrslunnar reynt að útmála hana sem einhvers konar árás á grunnþjónustu hins opinbera; heilbrigðis-, mennta- og velferðarkerfið. Það er fjarri sanni. í skýrslunni kemur skýrt fram, eins og tekið var fram í frétt Fréttablaðsins í morgun, að langmesta fjölgun starfsmanna undanfarin ár er í opinberri stjórnsýslu, þ.e. ekki í mennta- eða heilbrigðiskerfinu heldur ýmsum öðrum stofnunum. Þar fjölgaði starfsmönnum hins opinbera um 4.600 á áðurnefndu tímabili, eða um heil sextíu prósent! Hærri laun í opinberri stjórnsýslu en víðast á vinnumarkaði Önnur meginniðurstaða skýrslunnar er að í opinberri stjórnsýslu eru laun orðin betri en almennt gerist á almennum vinnumarkaði. „Þegar borið er saman meðaltal greiddra launa í einkennandi greinum hins opinbera og hjá öðrum starfsstéttum sést að þau eru töluvert hærri hjá þeim er starfa við opinbera stjórnsýslu en í flestum öðrum atvinnugreinum. Munar þar um 12% á meðaltali allra starfsgreina,“ segir í skýrslu Intellecon. Í niðurstöðum skýrslunnar segir enn fremur: „Laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn. Greidd laun í opinberri stjórnsýslu eru almennt mun hærri en í flestum öðrum starfsgreinum.“ Gögnin sem Intellecon greindi staðfesta í raun aðeins það sem við hjá FA höfum heyrt í vaxandi mæli frá félagsmönnum okkar undanfarin ár; að einkafyrirtæki eiga orðið í mesta basli með að keppa um starfsfólk við hið opinbera. Launin eru sambærileg eða betri, lífeyrisréttindin til framtíðar þau sömu, vinnutíminn mun þægilegri. Þetta þarf ekki að vera alslæmt – auðvitað þarf hið opinbera að geta fengið hæft starfsfólk, rétt eins og einkageirinn. En sú spurning vaknar óneitanlega þegar þessar staðreyndir liggja fyrir, hvort líka sé ástæða til að opinberir starfsmenn njóti mun ríkara starfsöryggis en almennir launþegar. Sú er raunin ef við höldum áfram að vera með tvískipta löggjöf um réttindi og skyldur fólks á vinnumarkaði þrátt fyrir að kjörin hafi verið jöfnuð eins og raun ber vitni. Starfsmannalöggjöfin stendur í vegi fyrir hagræðingu Samkvæmt lögunum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna njóta þeir langtum ríkari uppsagnarverndar en launþegar á almennum vinnumarkaði. Ekki er hægt að segja upp starfsmanni nema veita honum áminningu fyrst – og það er ákaflega óalgengt. Jafnvel fólki sem hefur yfirfært á starfið hina göfugu hugmyndafræði úr íþróttunum um að það skipti ekki öllu máli að vinna, heldur að vera með, er sjaldnast sagt upp fyrir að afkasta litlu. Fullyrða má að ríkisstarfsmaður sé ekki áminntur nema fyrir alvarleg afglöp í starfi. Við það bætist að ákvarðanir um ráðningu og uppsögn opinberra starfsmanna eru í raun stjórnvaldsákvarðanir, sem gerir starfsmannahald hjá hinu opinbera gríðarlega þungt í vöfum. Kannanir á meðal forstöðumanna ríkisstofnana hafa ítrekað sýnt að þeir telja lögin um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins standa í vegi fyrir skilvirkni, hagræðingu og bættri þjónustu í opinberum rekstri. Flestir sem rekið hafa einkafyrirtæki hafa kynnzt þeim erfiða veruleika að þurfa jafnvel að segja upp góðum starfsmönnum vegna þess að illa gengur í rekstrinum og enginn kostur er annar en að lækka kostnað. Hjá hinu opinbera er það hins vegar svo að þótt gerð sé krafa á stofnanir um hagræðingu geta þær í raun ekki sagt fólki upp – nema þá með trixum eins og að leggja niður stofnanir og störf. Breyting á lagarammanum er lykill að árangri Breyting á þessum lagaramma er algjört lykilatriði ef hagræðing í ríkisrekstrinum á að skila árangri. Það þurfa að gilda almennar reglur hjá ríkinu sem koma í veg fyrir að t.d. frændhygli eða pólitísk tengsl spili inn í mannaráðningar og starfsmannahald, en að öðru leyti ættu að gilda sömu reglur um ráðningar og starfslok og á almenna vinnumarkaðnum. Slíkt myndi gera ríkisreksturinn hagkvæmari, skilvirkari og sveigjanlegri – og auðvelda mjög hagræðingu þegar hennar er þörf, eins og einmitt núna í glímunni við verðbólguna. Fækkun starfsmanna, án lagabreytingar, þýðir að um er að ræða náttúrulega fækkun án þess að ráðið sé nýtt og öflugt fólk. Þannig haldast þeir í starfi sem mögulega valda því ekki og fært fólk sem vill starfa hjá hinu opinbera kemst ekki að. Ef gerð er breyting á þeim reglum sem gilda um uppsagnir er stjórnendum hjá ríkinu hins vegar gert auðveldara fyrir að fækka um hina óhagkvæmu starfsmenn til að ná fram hagræðingu og jafnvel ráða inn aðra starfsmenn sem eru líklegir til að auka afköst og bæta þjónustu viðkomandi stofnana. Svona eins og gerist í fyrirtækjum á almennum markaði. Ef forsætisráðherra er alvara með að það þurfi að fækka starfsmönnum hjá ríkinu og lækka útgjöld ætti hún að beita sér fyrir breytingum á starfsmannalöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Rekstur hins opinbera Vinnumarkaður Efnahagsmál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Sjá meira
Á forsíðum dagblaðanna í morgun er fjallað um glímu ríkisstjórnarinnar við ríkisútgjöldin, sem hún verður að hemja til að leggja sitt af mörkum í baráttunni við verðbólguna. Morgunblaðið segir aukið aðhald í ríkisrekstri blasa við í fjármálaáætlun, sem lögð verður fram á Alþingi á morgun. Fréttablaðið hefur eftir Katrínu Jakobsdóttur forsætisráðherra að aukið aðhald geti þýtt fækkun ríkisstarfsmanna og fækkun verkefna ríkisins. Fréttablaðið vitnar til nýlegrar skýrslu ráðgjafafyrirtækisins Intellecon, sem unnin var fyrir Félag atvinnurekenda. Á meðal niðurstaðna hennar er að starfsmönnum ríkisins og sveitarfélaga fjölgaði um 21,4% á sex ára tímabili, 2015-2021. Á sama tíma fjölgaði fólki á almennum vinnumarkaði um 3%. Það er út af fyrir sig áhyggjuefni. Talsmenn opinberra starfsmanna hafa í kjölfar útgáfu skýrslunnar reynt að útmála hana sem einhvers konar árás á grunnþjónustu hins opinbera; heilbrigðis-, mennta- og velferðarkerfið. Það er fjarri sanni. í skýrslunni kemur skýrt fram, eins og tekið var fram í frétt Fréttablaðsins í morgun, að langmesta fjölgun starfsmanna undanfarin ár er í opinberri stjórnsýslu, þ.e. ekki í mennta- eða heilbrigðiskerfinu heldur ýmsum öðrum stofnunum. Þar fjölgaði starfsmönnum hins opinbera um 4.600 á áðurnefndu tímabili, eða um heil sextíu prósent! Hærri laun í opinberri stjórnsýslu en víðast á vinnumarkaði Önnur meginniðurstaða skýrslunnar er að í opinberri stjórnsýslu eru laun orðin betri en almennt gerist á almennum vinnumarkaði. „Þegar borið er saman meðaltal greiddra launa í einkennandi greinum hins opinbera og hjá öðrum starfsstéttum sést að þau eru töluvert hærri hjá þeim er starfa við opinbera stjórnsýslu en í flestum öðrum atvinnugreinum. Munar þar um 12% á meðaltali allra starfsgreina,“ segir í skýrslu Intellecon. Í niðurstöðum skýrslunnar segir enn fremur: „Laun hjá hinu opinbera eru orðin samkeppnisfær við almenna markaðinn. Greidd laun í opinberri stjórnsýslu eru almennt mun hærri en í flestum öðrum starfsgreinum.“ Gögnin sem Intellecon greindi staðfesta í raun aðeins það sem við hjá FA höfum heyrt í vaxandi mæli frá félagsmönnum okkar undanfarin ár; að einkafyrirtæki eiga orðið í mesta basli með að keppa um starfsfólk við hið opinbera. Launin eru sambærileg eða betri, lífeyrisréttindin til framtíðar þau sömu, vinnutíminn mun þægilegri. Þetta þarf ekki að vera alslæmt – auðvitað þarf hið opinbera að geta fengið hæft starfsfólk, rétt eins og einkageirinn. En sú spurning vaknar óneitanlega þegar þessar staðreyndir liggja fyrir, hvort líka sé ástæða til að opinberir starfsmenn njóti mun ríkara starfsöryggis en almennir launþegar. Sú er raunin ef við höldum áfram að vera með tvískipta löggjöf um réttindi og skyldur fólks á vinnumarkaði þrátt fyrir að kjörin hafi verið jöfnuð eins og raun ber vitni. Starfsmannalöggjöfin stendur í vegi fyrir hagræðingu Samkvæmt lögunum um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna njóta þeir langtum ríkari uppsagnarverndar en launþegar á almennum vinnumarkaði. Ekki er hægt að segja upp starfsmanni nema veita honum áminningu fyrst – og það er ákaflega óalgengt. Jafnvel fólki sem hefur yfirfært á starfið hina göfugu hugmyndafræði úr íþróttunum um að það skipti ekki öllu máli að vinna, heldur að vera með, er sjaldnast sagt upp fyrir að afkasta litlu. Fullyrða má að ríkisstarfsmaður sé ekki áminntur nema fyrir alvarleg afglöp í starfi. Við það bætist að ákvarðanir um ráðningu og uppsögn opinberra starfsmanna eru í raun stjórnvaldsákvarðanir, sem gerir starfsmannahald hjá hinu opinbera gríðarlega þungt í vöfum. Kannanir á meðal forstöðumanna ríkisstofnana hafa ítrekað sýnt að þeir telja lögin um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins standa í vegi fyrir skilvirkni, hagræðingu og bættri þjónustu í opinberum rekstri. Flestir sem rekið hafa einkafyrirtæki hafa kynnzt þeim erfiða veruleika að þurfa jafnvel að segja upp góðum starfsmönnum vegna þess að illa gengur í rekstrinum og enginn kostur er annar en að lækka kostnað. Hjá hinu opinbera er það hins vegar svo að þótt gerð sé krafa á stofnanir um hagræðingu geta þær í raun ekki sagt fólki upp – nema þá með trixum eins og að leggja niður stofnanir og störf. Breyting á lagarammanum er lykill að árangri Breyting á þessum lagaramma er algjört lykilatriði ef hagræðing í ríkisrekstrinum á að skila árangri. Það þurfa að gilda almennar reglur hjá ríkinu sem koma í veg fyrir að t.d. frændhygli eða pólitísk tengsl spili inn í mannaráðningar og starfsmannahald, en að öðru leyti ættu að gilda sömu reglur um ráðningar og starfslok og á almenna vinnumarkaðnum. Slíkt myndi gera ríkisreksturinn hagkvæmari, skilvirkari og sveigjanlegri – og auðvelda mjög hagræðingu þegar hennar er þörf, eins og einmitt núna í glímunni við verðbólguna. Fækkun starfsmanna, án lagabreytingar, þýðir að um er að ræða náttúrulega fækkun án þess að ráðið sé nýtt og öflugt fólk. Þannig haldast þeir í starfi sem mögulega valda því ekki og fært fólk sem vill starfa hjá hinu opinbera kemst ekki að. Ef gerð er breyting á þeim reglum sem gilda um uppsagnir er stjórnendum hjá ríkinu hins vegar gert auðveldara fyrir að fækka um hina óhagkvæmu starfsmenn til að ná fram hagræðingu og jafnvel ráða inn aðra starfsmenn sem eru líklegir til að auka afköst og bæta þjónustu viðkomandi stofnana. Svona eins og gerist í fyrirtækjum á almennum markaði. Ef forsætisráðherra er alvara með að það þurfi að fækka starfsmönnum hjá ríkinu og lækka útgjöld ætti hún að beita sér fyrir breytingum á starfsmannalöggjöfinni. Höfundur er framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun