Roald Dahl og afneitun veruleikans Þorsteinn Siglaugsson skrifar 21. febrúar 2023 11:30 Um síðastliðna helgi bárust af því fregnir að verið væri að endurútgefa bækur barnabókahöfundarins vinsæla, Roald Dahl, með verulega breyttum texta. Dahl er meðal annars höfundur Kalla og súkkulaðiverksmiðjunnar en samnefnt leikrit var sett upp hérlendis fyrir fáum árum. Samkvæmt fyrirsögn fréttar RÚV um málið snúast breytingarnar um að fjarlægja „móðgandi orðalag“ í bókum hans. Sögufélag Roalds Dahl segir breytingarnar smávægilegar og að þær snúist um að gera textann aðgengilegri nútímalesendum. „Fáránleg ritskoðun” segir Salman Rushdie Rithöfundurinn og rannsóknarblaðamaðurinn Gerald Posner fjallaði um málið sunnudaginn 19. febrúar og nefnir fáein dæmi um breytingar, sem svo sannarlega eru ekki smávægilegar; heilu málsgreinarnar eru fjarlægðar eða þeim breytt svo þær verða óþekkjanlegar, kjánalegum skýringum er bætt inn í textann. Breytingarnar skipta hundruðum, segir Posner og tekur undir með rithöfundinum Salman Rushdie sem kallað hefur þessar breytingar „fáránlega ritskoðun“. Nick Dixon birti grein um málið á Daily Sceptic laugardaginn 18. febrúar og bendir á hvernig sumar breytingarnar gera texta Dahl líflausan og flatan. Aðrar gera textann einfaldlega merkingarlausan og öll kímnigáfa er vandlega fjarlægð. Dæmi úr Matilda: „Your daughter Vanessa, judging by what she‘s learnt this term, has no hearing organs at all“ verður „Judging by what your daughter Vanessa has learnt this term, this fact alone is more interesting than anything I have taught in the classroom“. “It nearly killed Ashton as well. Half the skin came away from his scalp” verður “It didn’t do Ashton much good”. Barnaát vekur enga hneykslan, en strákar og stelpur eru bannorð „Móðir“ verður „foreldri“, „karlmaður“ verður „einstaklingur“ og „karlmenn“ verða „fólk“. “Við borðum litla stráka og stelpur” verður “Við borðum lítil börn”. Strákar og stelpur hafa engan tilverurétt lengur, ekki frekar en mæður eða feður. Líffræðilegt kyn er bannað, en það virðist þó ekki trufla ritskoðarana, á vegum félagsins „Inclusive Minds“, að börn séu höfð til matar. Vísanir í höfunda sem nú eru bannaðir vegna viðhorfa sem ekki eru í tísku eru fjarlægðar. Joseph Conrad verður að Jane Austen. Rudyard Kipling verður að John Steinbeck. Ekkert er nógu saklaust til að sleppa framhjá vökulum augum ritskoðaranna, segir Dixon og bendir á hvernig „Þegiðu, bjáni“ verður „Uss“ og „hvítnaði upp“ verður „fölnaði nokkuð mikið“. Bókmenntir eiga að vera óþægilegar Suzanne Nossel, formaður Bandaríkjadeildar PEN rithöfundasamtakanna segist í viðtali við Washington Post slegin yfir fréttum af ritskoðun bóka Dahl. „Bókmenntir eiga að koma á óvart og vekja óþægilegar tilfinningar“ segir Nossel, og bendir á að tilraunir til að hreinsa texta af orðum sem hugsanlega kynnu að móðga einhvern útvatni töfra frásagnarinnar. „Orð skipta máli“, segir Gerald Posner í niðurlagi greinar sinnar. „Vandamálið er að ritskoðunin á verkum Dahls er forskrift að samskonar meðferð gagnvart öðrum látnum höfundum. Lesendur hafa rétt á að vita hvort textinn sem þeir lesa er ekki lengur sá texti sem höfundurinn skrifaði.“ Afneitun veruleikans Roald Dahl er alls ekki óumdeildur, eins og Posner bendir á. En textar hans eru í raun og veru þeir textar sem hann skrifaði. Útvatnaður og hreinsaður texti ritskoðaranna er einfaldlega ekki lengur texti höfundarins. Það er blekking að halda slíku fram. Útvötnunin á texta Roald Dahl er enn eitt ummerkið um þá afneitun raunveruleikans sem fer nú mjög í vöxt. Þessi afneitun birtist víða, í bókmenntum, sögu, stjórnmálum, hagfræði, jafnvel í raunvísindum á borð við líffræði og læknisfræði. Hlutlægur veruleiki víkur fyrir einkaskoðunum, tilfinningum eða einkalegri upplifun einstaklinga. Í stað hins ytri veruleika tekur tilbúin gerviveröld við. Líkt og Posner bendir á í athugasemdaþræði við grein sína má búast við að mikið tjón verði unnið áður en veruleikinn nær yfirhöndinni að nýju. Fyrirsögn fréttar RÚV er kannski einmitt glöggt dæmi um afneitun veruleikans. Hundruð viðamikilla breytinga; útvötnun, í raun eyðilegging á texta eins ástsælasta barnabókahöfundar sögunnar; verða að fáeinum breytingum sem snúast aðeins um að „fjarlægja móðgandi orðalag“. Höfundur er formaður Málfrelsis – samtaka um frjálsa og opna umræðu, lýðræði og mannréttindi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bókmenntir Þorsteinn Siglaugsson Höfundarréttur Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Um síðastliðna helgi bárust af því fregnir að verið væri að endurútgefa bækur barnabókahöfundarins vinsæla, Roald Dahl, með verulega breyttum texta. Dahl er meðal annars höfundur Kalla og súkkulaðiverksmiðjunnar en samnefnt leikrit var sett upp hérlendis fyrir fáum árum. Samkvæmt fyrirsögn fréttar RÚV um málið snúast breytingarnar um að fjarlægja „móðgandi orðalag“ í bókum hans. Sögufélag Roalds Dahl segir breytingarnar smávægilegar og að þær snúist um að gera textann aðgengilegri nútímalesendum. „Fáránleg ritskoðun” segir Salman Rushdie Rithöfundurinn og rannsóknarblaðamaðurinn Gerald Posner fjallaði um málið sunnudaginn 19. febrúar og nefnir fáein dæmi um breytingar, sem svo sannarlega eru ekki smávægilegar; heilu málsgreinarnar eru fjarlægðar eða þeim breytt svo þær verða óþekkjanlegar, kjánalegum skýringum er bætt inn í textann. Breytingarnar skipta hundruðum, segir Posner og tekur undir með rithöfundinum Salman Rushdie sem kallað hefur þessar breytingar „fáránlega ritskoðun“. Nick Dixon birti grein um málið á Daily Sceptic laugardaginn 18. febrúar og bendir á hvernig sumar breytingarnar gera texta Dahl líflausan og flatan. Aðrar gera textann einfaldlega merkingarlausan og öll kímnigáfa er vandlega fjarlægð. Dæmi úr Matilda: „Your daughter Vanessa, judging by what she‘s learnt this term, has no hearing organs at all“ verður „Judging by what your daughter Vanessa has learnt this term, this fact alone is more interesting than anything I have taught in the classroom“. “It nearly killed Ashton as well. Half the skin came away from his scalp” verður “It didn’t do Ashton much good”. Barnaát vekur enga hneykslan, en strákar og stelpur eru bannorð „Móðir“ verður „foreldri“, „karlmaður“ verður „einstaklingur“ og „karlmenn“ verða „fólk“. “Við borðum litla stráka og stelpur” verður “Við borðum lítil börn”. Strákar og stelpur hafa engan tilverurétt lengur, ekki frekar en mæður eða feður. Líffræðilegt kyn er bannað, en það virðist þó ekki trufla ritskoðarana, á vegum félagsins „Inclusive Minds“, að börn séu höfð til matar. Vísanir í höfunda sem nú eru bannaðir vegna viðhorfa sem ekki eru í tísku eru fjarlægðar. Joseph Conrad verður að Jane Austen. Rudyard Kipling verður að John Steinbeck. Ekkert er nógu saklaust til að sleppa framhjá vökulum augum ritskoðaranna, segir Dixon og bendir á hvernig „Þegiðu, bjáni“ verður „Uss“ og „hvítnaði upp“ verður „fölnaði nokkuð mikið“. Bókmenntir eiga að vera óþægilegar Suzanne Nossel, formaður Bandaríkjadeildar PEN rithöfundasamtakanna segist í viðtali við Washington Post slegin yfir fréttum af ritskoðun bóka Dahl. „Bókmenntir eiga að koma á óvart og vekja óþægilegar tilfinningar“ segir Nossel, og bendir á að tilraunir til að hreinsa texta af orðum sem hugsanlega kynnu að móðga einhvern útvatni töfra frásagnarinnar. „Orð skipta máli“, segir Gerald Posner í niðurlagi greinar sinnar. „Vandamálið er að ritskoðunin á verkum Dahls er forskrift að samskonar meðferð gagnvart öðrum látnum höfundum. Lesendur hafa rétt á að vita hvort textinn sem þeir lesa er ekki lengur sá texti sem höfundurinn skrifaði.“ Afneitun veruleikans Roald Dahl er alls ekki óumdeildur, eins og Posner bendir á. En textar hans eru í raun og veru þeir textar sem hann skrifaði. Útvatnaður og hreinsaður texti ritskoðaranna er einfaldlega ekki lengur texti höfundarins. Það er blekking að halda slíku fram. Útvötnunin á texta Roald Dahl er enn eitt ummerkið um þá afneitun raunveruleikans sem fer nú mjög í vöxt. Þessi afneitun birtist víða, í bókmenntum, sögu, stjórnmálum, hagfræði, jafnvel í raunvísindum á borð við líffræði og læknisfræði. Hlutlægur veruleiki víkur fyrir einkaskoðunum, tilfinningum eða einkalegri upplifun einstaklinga. Í stað hins ytri veruleika tekur tilbúin gerviveröld við. Líkt og Posner bendir á í athugasemdaþræði við grein sína má búast við að mikið tjón verði unnið áður en veruleikinn nær yfirhöndinni að nýju. Fyrirsögn fréttar RÚV er kannski einmitt glöggt dæmi um afneitun veruleikans. Hundruð viðamikilla breytinga; útvötnun, í raun eyðilegging á texta eins ástsælasta barnabókahöfundar sögunnar; verða að fáeinum breytingum sem snúast aðeins um að „fjarlægja móðgandi orðalag“. Höfundur er formaður Málfrelsis – samtaka um frjálsa og opna umræðu, lýðræði og mannréttindi.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun