Tyrklandsheimsókn og ásýnd Mannréttindadómstólsins Skúli Magnússon skrifar 6. september 2020 16:29 Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dómstólar Mannréttindi Mannréttindadómstóll Evrópu Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Sjá meira
Fyrir valdaránstilraunina í Tyrklandi 2016 hafði ýmislegt gengið á í tyrkneska dómskerfinu og óhætt er að segja að tyrknesk stjórnvöld, undir forsæti Erdogans, höfðu þá þegar kyrfilega vikið frá einhvers konar braut hægfara umbóta. Eftir valdaránstilraunina keyrði þó um þverbak og stjórnvöld stóðu fyrir víðtækum hreinsunum í her og stjórnkerfi, svo og dómskerfi landsins. Dómarar, svo þúsundum skiptir, voru reknir úr embætti, eignir þeirra frystar og nýir dómarar, hliðhollir stjórnvöldum, skipaðir í þeirra stað. Stjórnin lét sér þó ekki nægja að svipta dómarana embætti heldur voru um tvö þúsund dómarar og saksóknarar handteknir og hafðir í gæsluvarðhaldi, oft við óviðunandi aðstæður, svo mánuðum og árum skipti. Tyrkneska dómarafélagið, YARSAV, systurfélag Dómarafélags Íslands í alþjóðasamtökum dómara, sem leyft hafði sér að gagnrýna stjórnvöld var skilgreint sem hryðjuverkasamtök, en nýtt dómarafélag, hliðhollt stjórnvöldum, stofnað þess í stað. Formaður YARSAV, Murat Arslan, var meðal þeirra sem var handtekinn og loks dæmdur í 10 ára fangelsi í janúar 2019. Alls er Erdogan-stjórnin talin hafa skipt út helmingi allra tyrkneskra dómara eftir 2016 eða um 10.000 dómurum. Hver og einn getur svarað því hversu trúverðugt það er að ræða um sjálfstæða dómstóla í Tyrklandi eftir þessa atburði. Það er við þessar aðstæður sem nýlega kjörinn forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, Róbert R. Spanó, heimsækir Tyrkland, í boði dómsmálaráðherra landsins, ræðir þar við forsetann sem ber ábyrgð á hinum víðtæku hreinsunum, tekur við heiðursdoktorsnafnbót og heimsækir jafnvel dómaraskóla landsins þar sem hann talar um hina ágætu samvinnu Mannréttindadómstólsins og æðstu dómstóla Tyrklands! Íslenskir dómarar, sem margir hafa styrkt tyrknesk starfssystkini sín með táknrænum framlögum, hafa e.t.v. beðið eftir því að Róbert myndi í heimsókninni með afgerandi hætti víkja að málefnum þeirra dómara sem hafa orðið fórnarlömb hreinsanna stjórnvalda, jafnvel hitta einhverja þessara dómara eða aðstandendur þeirra. Að mínu mati hefði slíkur fundur t.d. verið ágætis mótvægi við heimsókn Róberts í dómaraskólann í Istanbúl. Í þessu sambandi var stutt og almenn umfjöllun Róberts í dómaraskólanum, um reglur Mannréttindasáttmálans gagnvart dómurum í haldi, býsna létt á metunum. Óhætt er að segja að heimsókn Róberts hafi því fyrst og fremst haft á sér það yfirbragð að “styrkja áralöng tengsl Mannréttindadómstólsins og Tyrklands”, svo vitnað sé til einnar fyrirsagnar um heimsóknina, líkt og lítið hafi í skorist. Það er því skiljanlegt að ýmsir upplifi framgöngu dómsforsetans ekki sem hlutlausa heldur þvert á móti sem ákveðna pólitíska blessun á ríkjandi ástandi. Hvað sem líður spurningum um hæfi Róberts sem dómara í málum Tyrklands fyrir Mannréttindadómstólnum á næstu misserum verður þetta að teljast óheppilegt fyrir ímynd og trúverðugleika dómstólsins. Vafalaust réttlætir Róbert og bakland hans hjá Mannréttindadómstólnum heimsóknina með því að mikilvægt sé að eiga samskipti við tyrknesk stjórnvöld og koma þar á framfæri skilaboðum mannréttinda, lýðræðis og réttarríkis. Þótt taka megi undir nauðsyn þess að halda áfram samskiptum við Tyrkland og styðja eftir föngum við úrbætur, eru diplomatískar heimsóknir í slíkum tilgangi auðvitað ekki hlutverk Mannréttindadómstólsins eða forseta hans heldur er þeim ætlað að leysa úr dómsmálum (sem nóg er af í Strassborg, ekki síst frá Tyrklandi). Þess utan er Mannréttindadómstólnum ekki aðeins ætlað að eiga samskipti við ríki og ríkisstjórnir heldur einnig fólkið sem nýtur réttinda samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu og leitar til dómstólsins í trausti þess að hann sé óvilhallur og sjálfstæður gagnvart stjórnvöldum ríkjanna. Auðvitað má segja að hinum unga dómsforseta sé vorkunn að því leyti að heimsókn hans til Tyrklands hlaut óhjákvæmilega að vekja gagnrýni, hvernig svo sem hann hefði haldið á málum. En einmitt í því ljósi hlýtur að vera spurt hvort forseti Mannréttindadómstólsins hefði, a.m.k. við núverandi aðstæður í Tyrklandi, ekki einfaldlega betur heima setið en af stað farið. Höfundur er héraðsdómari og fyrrverandi formaður Dómarafélags Íslands.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun