Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar 27. apríl 2025 17:30 Þegar horft er til aldraðra er oft spurt um aldur, það er oft eitt af því fyrsta sem spurt er um þegar verið er að ræða málefni viðkomandi. Sá sem spyr tengir svarið oftsinnis sjálfkrafa við sínar mótuðu hugmyndir sem tengjast þeim aldri sem um ræðir. Fagfólk fellur í þessa gildru líkt og leikmenn á stundum. Það er að segja að aldur skipti máli við mat á einstaklingi, en er frekar lélegur mælikvarði almennt, hann er þó notaður meira en við áttum okkur á því miður. Það er hægt að taka nokkur dæmi þessu til skýringar sem flestir tengja vel við. Tveir aðilar eru að spjalla, þeir þekkjast ekki og eru að hittast í heita pottinum í sundi í fyrsta sinn. Báðir er hressilegir sundgarpar, orðnir leðurbrúnir af útiveru, reynslu af sólinni og ferðalögum. Þeir segja sögur af lífinu og tilverunni, eru báðir hættir störfum og komnir á eftirlaun. Á einhverjum tímapunkti samtalsins kemur að aldri þeirra, sá yngri segist vera 73 ára og farinn að finnast hann vera að eldast smám saman, hinn segist vera 83 ára og aldrei liðið betur. Þeim yngri bregður í brún þar sem hann taldi þennan nýja sundfélaga sinn vera á svipuðu róli, segir um hæl við hann “það er naumast að þú heldur þér vel !” Af augljósri aðdáun og von til þess að hann verði jafn sprækur eftir 10 ár. Það er oft horft til 67 ára aldurs sem viðmiðs um það að vera orðinn aldraður og er skilgreint í lögum. Það er ekki há tala og vel flestir á þeim aldri enn með nokkuð gott þrek og orku, margir kjósa að vinna til 70 ára aldurs þó þeir geti farið á eftirlaun fyrr. Sumir vinna enn lengur og er það vissulega mjög einstaklingsbundið og fer eftir því hvar þeir eru í starfi. Margir eru komnir með einhverja sjúkdóma og taka jafnvel lyf við fleiri en einum þeirra, en þeir eru býsna sjálfstæðir og eru færir um allar almennar athafnir daglegs lífs. Eftir því sem getu læknavísinda, betra umhverfis og vitundar um heilsu og sálfélagslegra þátta hefur fleygt fram á undanförnum áratugum eru mun fleiri sprækir aldraðir en áður og eiga mörg ár í það að verða “gamlir”. Það er ágætt að hafa í huga að öldrun er ekki það sama og að eldast og hrumleiki er ótengdur aldri viðkomandi í sjálfu sér, þó tíðnin aukist með hækkandi aldri. Þegar fagfólk er að ræða um hrumleika (frailty á ensku) er verið að horfa til getu og færni einstaklings til að sinna sjálfum sér, klæðast, borða, elda, sjá um fjármál sín, hreyfa sig með eða án hjálpartækja og halda jafnvægi svo eitthvað sé nefnt. Það eru til formleg mælitæki sem segja til um þetta og gefa einkunn sem eru óháðar aldri, nema að viðkomandi ætti að vera orðinn eldri en 65 ára áður en slíkt mat fari almennt fram og er þessum tækjum beitt sem hluta af mati á meðferð og nálgun á þarfir einstaklinga. Báðir þessir hópar sem ég nefni að framan fer hratt fjölgandi, en það eru sprækir aldraðir og hrumir aldraðir. Þrátt fyrir það að við vitum af þessum mun á einstaklingum hættir okkur enn til þess að nota aldur til skilgreiningar. Tökum annað dæmi sem lýsir þessu ágætlega og er bundið í daglegt líf lækna, þeir finna mun á því þegar verið er að ræða skjólstæðinga sem eru kominr á efri ár, til dæmis þegar verið er að senda skjólstæðing á sjúkrahús, milli stofnana eða með tilvísun til kollega sinna. Það er sorglega oft horft á aldur eða kennitölu viðkomandi og búið að mynda sér skoðun á hugsanlegu ástandi hans eða meðferðarmöguleikum. Það þrátt fyrir að um sé að ræða fagfólk fellur það í þessa gildru og dæmir, þannig er auðvelt að ímynda sér að almenningur geri það á sama hátt, eða jafnvel enn meir. Þetta köllum við aldursfordóma og í jafn upplýstu samfélagi og við lifum í dag ættu þeir ekki að fyrirfinnast. Fögnum því að okkur gengur vel og að þjóðin er að eldast, fögnum því að við eigum öfluga aldraða einstaklinga sem skila jafn miklu til samfélagsins og raun ber vitni. Leyfum þeim að blómstra þrátt fyrir að sumir séu hrumari en aðrir. Verum reiðubúin að grípa þá sem þurfa aðstoð á réttum tíma og með réttum úrræðum hvort sem er heima eða heiman. Við þurfum að gera betur, og vera reiðubúin að endurhugsa, aldur er nefnilega bara tala, munum það og leitumst eftir því að koma fram við alla einstaklinga af sömu virðingu. Höfundur er forstjóri Heilsuverndar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Guðmundsson Heilsa Mest lesið Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Halldór 06.09.2025 Halldór Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Þegar horft er til aldraðra er oft spurt um aldur, það er oft eitt af því fyrsta sem spurt er um þegar verið er að ræða málefni viðkomandi. Sá sem spyr tengir svarið oftsinnis sjálfkrafa við sínar mótuðu hugmyndir sem tengjast þeim aldri sem um ræðir. Fagfólk fellur í þessa gildru líkt og leikmenn á stundum. Það er að segja að aldur skipti máli við mat á einstaklingi, en er frekar lélegur mælikvarði almennt, hann er þó notaður meira en við áttum okkur á því miður. Það er hægt að taka nokkur dæmi þessu til skýringar sem flestir tengja vel við. Tveir aðilar eru að spjalla, þeir þekkjast ekki og eru að hittast í heita pottinum í sundi í fyrsta sinn. Báðir er hressilegir sundgarpar, orðnir leðurbrúnir af útiveru, reynslu af sólinni og ferðalögum. Þeir segja sögur af lífinu og tilverunni, eru báðir hættir störfum og komnir á eftirlaun. Á einhverjum tímapunkti samtalsins kemur að aldri þeirra, sá yngri segist vera 73 ára og farinn að finnast hann vera að eldast smám saman, hinn segist vera 83 ára og aldrei liðið betur. Þeim yngri bregður í brún þar sem hann taldi þennan nýja sundfélaga sinn vera á svipuðu róli, segir um hæl við hann “það er naumast að þú heldur þér vel !” Af augljósri aðdáun og von til þess að hann verði jafn sprækur eftir 10 ár. Það er oft horft til 67 ára aldurs sem viðmiðs um það að vera orðinn aldraður og er skilgreint í lögum. Það er ekki há tala og vel flestir á þeim aldri enn með nokkuð gott þrek og orku, margir kjósa að vinna til 70 ára aldurs þó þeir geti farið á eftirlaun fyrr. Sumir vinna enn lengur og er það vissulega mjög einstaklingsbundið og fer eftir því hvar þeir eru í starfi. Margir eru komnir með einhverja sjúkdóma og taka jafnvel lyf við fleiri en einum þeirra, en þeir eru býsna sjálfstæðir og eru færir um allar almennar athafnir daglegs lífs. Eftir því sem getu læknavísinda, betra umhverfis og vitundar um heilsu og sálfélagslegra þátta hefur fleygt fram á undanförnum áratugum eru mun fleiri sprækir aldraðir en áður og eiga mörg ár í það að verða “gamlir”. Það er ágætt að hafa í huga að öldrun er ekki það sama og að eldast og hrumleiki er ótengdur aldri viðkomandi í sjálfu sér, þó tíðnin aukist með hækkandi aldri. Þegar fagfólk er að ræða um hrumleika (frailty á ensku) er verið að horfa til getu og færni einstaklings til að sinna sjálfum sér, klæðast, borða, elda, sjá um fjármál sín, hreyfa sig með eða án hjálpartækja og halda jafnvægi svo eitthvað sé nefnt. Það eru til formleg mælitæki sem segja til um þetta og gefa einkunn sem eru óháðar aldri, nema að viðkomandi ætti að vera orðinn eldri en 65 ára áður en slíkt mat fari almennt fram og er þessum tækjum beitt sem hluta af mati á meðferð og nálgun á þarfir einstaklinga. Báðir þessir hópar sem ég nefni að framan fer hratt fjölgandi, en það eru sprækir aldraðir og hrumir aldraðir. Þrátt fyrir það að við vitum af þessum mun á einstaklingum hættir okkur enn til þess að nota aldur til skilgreiningar. Tökum annað dæmi sem lýsir þessu ágætlega og er bundið í daglegt líf lækna, þeir finna mun á því þegar verið er að ræða skjólstæðinga sem eru kominr á efri ár, til dæmis þegar verið er að senda skjólstæðing á sjúkrahús, milli stofnana eða með tilvísun til kollega sinna. Það er sorglega oft horft á aldur eða kennitölu viðkomandi og búið að mynda sér skoðun á hugsanlegu ástandi hans eða meðferðarmöguleikum. Það þrátt fyrir að um sé að ræða fagfólk fellur það í þessa gildru og dæmir, þannig er auðvelt að ímynda sér að almenningur geri það á sama hátt, eða jafnvel enn meir. Þetta köllum við aldursfordóma og í jafn upplýstu samfélagi og við lifum í dag ættu þeir ekki að fyrirfinnast. Fögnum því að okkur gengur vel og að þjóðin er að eldast, fögnum því að við eigum öfluga aldraða einstaklinga sem skila jafn miklu til samfélagsins og raun ber vitni. Leyfum þeim að blómstra þrátt fyrir að sumir séu hrumari en aðrir. Verum reiðubúin að grípa þá sem þurfa aðstoð á réttum tíma og með réttum úrræðum hvort sem er heima eða heiman. Við þurfum að gera betur, og vera reiðubúin að endurhugsa, aldur er nefnilega bara tala, munum það og leitumst eftir því að koma fram við alla einstaklinga af sömu virðingu. Höfundur er forstjóri Heilsuverndar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun