Starfa stjórnmálamenn ekki í þágu almennings?: Um „blaðamannablaður“ og „óvandaða falsfréttamiðla“ Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 31. janúar 2025 15:03 Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Sigríður Dögg Auðunsdóttir Flokkur fólksins Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Nýleg ummæli Ingu Sæland, ráðherra félags- og húsnæðismála, vegna fréttaflutnings um styrki til stjórnmálaflokka og símtals við skólastjóra Borgarholtsskóla, er einungis nýjasta dæmið um skaðlega, ómálefnalega gagnrýni valdamanna á blaðamenn. Aðeins mánuður er síðan Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, gerði lítið úr blaðamanni í Kryddsíldinni og kallaði umfjöllun um landsfund „blaðamannablaður.” Þá er stutt síðan þingmaður Sjálfstæðisflokksins sakaði blaðamenn um siðlausar árásir á fjölskyldu sína eftir afhjúpun tengda störfum hans. Viðbrögð þessa valdafólks við eðlilegum og nauðsynlegum spurningum blaðamanna eru fullt tilefni er til þess að vekja athygli almennings á mikilvægi fjölmiðla og blaðamanna í lýðræðissamfélagi og hlutverki þeirra. Frjálsir fjölmiðlar og öflug og vönduð blaðamennska, þar sem tjáningarfrelsið er í fyrirrúmi, eru forsenda lýðræðis. Blaðamenn vinna í þágu almennings sem á rétt á að fá sannar upplýsingar settar fram á sanngjarnan og heiðarlegan hátt. Blaðamenn standa vörð um þennan rétt almennings til upplýsinga svo veita megi nauðsynlegt aðhald í lýðræðisþjóðfélagi. Valdhafarnir sjálfir eru mesta ógnin Ein alvarlegasta ógnin við fjölmiðlafrelsi eru sjálfir valdhafarnir, stjórnmálamennirnir, sem hafa, ekki bara hér á landi heldur víða um heim, í sívaxandi mæli beint spjótum sínum að blaðamönnum og fjölmiðlum í því skyni að grafa undan trúverðugleika þeirra. Það gera þeir til að mynda með því að tala niður til blaðamanna og gera lítið úr þeim, saka þá um að annarlegar hvatir búi að baki spurningum þeirra, snúa út úr orðum þeirra eða einfaldlega neita að svara. Þeir ráðast á fjölmiðla sem spyrja erfiðra spurninga, uppnefna þá jafnvel eða ýta undir vantraust með ásökunum um skort á hlutlægni eða heiðarleika. Blaðamennska á að vera óþægileg Það er leitt að sjá íslenska stjórnmálamenn snúast gegn fjölmiðlum og blaðamönnum sem eru að veita valdhöfum aðhald með því að veita almenningi mikilvægar upplýsingar um störf þeirra, ákvarðanir eða háttsemi. Blaðamennska getur verið — og á að vera — óþægileg fyrir fólk, stofnanir og fyrirtæki í valdastöðum. Blaðamennska afhjúpar mistök, bresti og spillingu í kerfinu. Þetta skilja stjórnmálamenn í þeim löndum sem raða sér efst á lista samtakanna Blaðamenn án landamæra um fjölmiðlafrelsi en fyrir hálfum öðrum áratug var Ísland meðal þeirra. Ísland hefur hins vegar hrapað jafnt og þétt niður þennan lista. Ein ástæðan sem er nefnd er að að sjálfstæði íslenskra fjölmiðla stafi ógn af viðhorfi stjórnmálamanna til fjölmiðla og ummælum þeirra. Freistnivandi valdhafa Það liggur í eðli valdsins að verjast. Handhafar þess geta freistast til að takmarka frelsi fjölmiðla til að fjalla um þá með gagnrýnum hætti. Þessi freistnivandi hefur valdið afturför í ríkjum eins og Póllandi og Ungverjalandi, þar sem valdbeiting gegn blaðamönnum, ásamt veikburða og einsleitu fjölmiðlaumhverfi, hefur veikt undirstöður lýðræðisins enn frekar. Það var ekki af einskærri góðmennsku valdamanna að samskipti þeirra og blaðamanna voru heilbrigðari hér fyrr á árum. Valdamenn þurftu að treysta á blaðamenn og fjölmiðla til þess að koma upplýsingum á framfæri til almennings. Gjörbreytt fjölmiðlaumhverfi og breyttar miðlunarleiðir með tilkomu samfélagsmiðla hafa myndað gjá milli valdafólks og fjölmiðla og þar með milli valdafólks og almennings. Stjórnmálamenn nota nú samfélagsmiðla í æ meira mæli til þess að koma upplýsingum á framfæri við almenning án þess að þurfa að svara fyrir þær. Með því velja slíka einstefnuleið upplýsingamiðlunar eru valdamenn að brjóta á rétti almennings til upplýsinga. Með einstefnutilkynningum eru þeir að neita að gefa blaðamönnum og þar með almenningi kost á því að spyrja nauðsynlegra og mögulega óþægilegra spurninga. Með því geta stjórnmálamenn stýrt því hvaða upplýsingar fara leynt og hverjar ekki. Blaðamennska í þágu almennings Eina leiðin til að sporna gegn þessari óheillaþróun er að almenningur fylki sér að baki blaðamönnum og styðji við fréttamiðla sem veita aðhald, sem spyrja erfiðu spurninganna og láta ekki undan hótunum eða valdbeitingu. Það þarf að minna valdamenn á í umboði hvers þeir starfa. Oft virðast þeir gleyma því að þeir starfa í þágu sama hóps og blaðamenn: almennings. Og blaðamennska hefur aldrei verið mikilvægari. Blaðamannafélagið hefur boðað til samtals um stöðuna þriðjudaginn 4. febrúar í húsakynnum félagsins, Síðumúla 23, og er fundurinn opinn öllum félagsmönnum. Andrea Sigurðardóttir, blaðamaður Morgunblaðsins, og Kolbeinn Tumi Daðason, fréttastjóri Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar verða með stuttar framsögur og í kjölfarið verður opnað fyrir umræður. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun