Voru aðdragandi og úrslit þingkosninga lýðræðisleg? Tómas Ellert Tómasson skrifar 8. desember 2024 10:00 Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tómas Ellert Tómasson Mest lesið Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Skoðun Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Sjá meira
Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur.
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei Skoðun
Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptráðs. Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun