Húsnæðismarkaðurinn: Leiðin frá öryggi til græðgi Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar 15. október 2024 15:00 Hér er lítil, stutt saga (en samt risastór) um þróun fasteignamarkaðarins hér á landi frá aldamótum. Saga um markaðsöfl sem sleppt var lausum inn á fasteignamarkaðinn, skref fyrir skref, og hvernig markaðurinn hefur síðan verið bæði lagfærður og jafnvel "lög"færður á þann hátt sem hentar fjárfestum umfram almenningi. Samhliða þessari þróun hefur öryggisneti þjóðarinnar smám saman verið velt yfir á lögmál fjármálamarkaðarins, sem hefur farið fram úr sér í græðgi, þannig að nú þarf ríkissjóður að niðurgreiða bæði leigu og kaup á fasteignum. Þessi þróun, sem hófst við aldamótin, hefur verið sniðin að þörfum nýfrjálshyggjunnar, með stuðningi valda flokka sem hafa verið við völd að mestu frá þeim tíma og greinilega gleymdu að nýfrjálshyggjan virkar ekki hér sem annars staðar, eða var þetta með ráðum gert ? Hér eru helstu skrefin: Rétt fyrir aldamót: Lög sem fólu Hagstofunni það verkefni að ákvarða hækkun leiguverðs í tengslum við neysluvísitölu voru afnumin. Um aldamótin 2000: Verkamannabústaðakerfið aflagt. Félagslegt húsnæði, sem var öryggisnet fyrir fjölda fjölskyldna, var um 11% af heildar húsnæði á þessum tíma. 2003: Lögum um lóðasölu sveitarfélaga breytt. Heimilt varð að selja lóðir til tekjuöflunar og til hæstbjóðanda, sem var fráhvarf frá þeirri stefnu að lóðir væru réttindi borgaranna til að byggja sér heimili. Þetta hefur leitt til þess að lóðaverð er nú yfir 20% af kostnaði við kaup á íbúðum, en var áður um 3-4%. Í aðdraganda hrunsins (2000-2008): Innkoma 90% fasteignalána jók eftirspurn gríðarlega á húsnæðismarkaði og bjó til aukinn þrýsting á verðmyndun. Í kjölfar hrunsins (eftir 2008): Þúsundir fjölskyldna misstu heimili sín, sem ásamt eignum varnarliðsins voru notaðar til að stofna stór leigufélög. Þetta hafði gríðarleg áhrif á þróun verðs á fasteignamarkaði. 2010: Þéttingarstefnan formlega tekin upp í Reykjavík. Áhersla lögð á að nýta betur land innan borgarmarkanna til að mæta íbúafjölgun, á kostnað nýrra byggingarsvæða í útjaðri borgarinnar, sem leiddi af sér mun dýrari íbúðir og uppbyggingu alfarið á forsendum fjárfesta, langt frá þörfum borgarbúa. 2016: Þáverandi stjórn Samtaka leigjenda sendi erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem varað var við misnotkun á húsnæðismarkaði. Leigufélögin höfðu þá hafið uppkaup á húsnæði gagngert til þess að hækka fasteignaverð, sem var síðan notað til að réttlæta sífellt hærra leiguverð. 2022: Staðan á félagslegu húsnæði, öryggisneti fátækasta fólksins okkar, var komin í 3.7% úr 11% á einu kynslóðarbili. 2024: Síðasti þéttingarreitur borgarinnar skipulagður. Í borginni eru til íbúðir til sölu sem ekki seljast því þær eru einfaldlega of dýrar, enda byggðar á sem dýrastan máta, á dýrasta stað, með öllum hugsanlegum gjöldum. Alls ekki byggt samkvæmt þörfum, heldur eftir þörfum markaðarins, sem vill selja sem dýrastar íbúðir. Hafa ber eftirfarandi í huga: Um aldamót voru lægstu laun skattfrjáls og fjöldi íbúða í boði á eðlilegu verði. Sem dæmi þá er hægt að fara inn á tímarit.is og sjá fjöldann allan af tveggja herbergja íbúðum frá þeim tíma auglýstar til sölu á 4-6 milljónir króna. Við sjáum ekki slíkar íbúðir undir 50 milljónum í dag, oftast á bilinu 60 til 70 milljónir. Lágmarkslaun um aldamót voru um 110.000 krónur, þótt þau hafi ekki verið lögfest, en tillaga um að festa þau í 112.000 krónur var lögð fram á Alþingi þá. Í dag eru lágmarkslaun um 380.000 krónur. Þarna sér hver maður að gríðarleg gliðnun hefur átt sér stað á þróun launa og fasteignaverðs, auk þess sem um 70.000 krónur dragast nú frá lágmarkslaunum í skatta sem gerir samanburðinn enn verri. Svo er það umhugsunarefni hvernig sumum fjárfestum er hyglað umfram aðra. Það er ef þú fjárfestir í leiguhúsnæði þá ekki bara ertu skattfrjáls (leigjandinn borgar skattana), heldur færðu líka niðurgreiðslu frá ríkinu í formi leigubóta sem um helmingur venjulegs fólks á leigumarkaði fær til að niðurgreiða allt of háa leigu, sama i hvaða samhengi það leiguverð er skoðað. Niðurstaða: Það ætti að liggja ljóst fyrir eftir þessa þróunarsögu græðgi og yfirgangs á fasteignamarkaði að fjárfestum er ekki treystandi fyrir grunnþörfum almennings. Þvert á móti. Má spyrja sig hvort almenningur sé ekki bara að átta sig á þessu? Að það sé stór hluti ástæðu þess að þeir 2 flokkar sem langmesta ábyrgð bera á ástandinu eru varla svipur hjá sjón miðað við fyrri frægðar daga. Höfundur er félagi í leigjenda samtökunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leigumarkaður Húsnæðismál Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Hér er lítil, stutt saga (en samt risastór) um þróun fasteignamarkaðarins hér á landi frá aldamótum. Saga um markaðsöfl sem sleppt var lausum inn á fasteignamarkaðinn, skref fyrir skref, og hvernig markaðurinn hefur síðan verið bæði lagfærður og jafnvel "lög"færður á þann hátt sem hentar fjárfestum umfram almenningi. Samhliða þessari þróun hefur öryggisneti þjóðarinnar smám saman verið velt yfir á lögmál fjármálamarkaðarins, sem hefur farið fram úr sér í græðgi, þannig að nú þarf ríkissjóður að niðurgreiða bæði leigu og kaup á fasteignum. Þessi þróun, sem hófst við aldamótin, hefur verið sniðin að þörfum nýfrjálshyggjunnar, með stuðningi valda flokka sem hafa verið við völd að mestu frá þeim tíma og greinilega gleymdu að nýfrjálshyggjan virkar ekki hér sem annars staðar, eða var þetta með ráðum gert ? Hér eru helstu skrefin: Rétt fyrir aldamót: Lög sem fólu Hagstofunni það verkefni að ákvarða hækkun leiguverðs í tengslum við neysluvísitölu voru afnumin. Um aldamótin 2000: Verkamannabústaðakerfið aflagt. Félagslegt húsnæði, sem var öryggisnet fyrir fjölda fjölskyldna, var um 11% af heildar húsnæði á þessum tíma. 2003: Lögum um lóðasölu sveitarfélaga breytt. Heimilt varð að selja lóðir til tekjuöflunar og til hæstbjóðanda, sem var fráhvarf frá þeirri stefnu að lóðir væru réttindi borgaranna til að byggja sér heimili. Þetta hefur leitt til þess að lóðaverð er nú yfir 20% af kostnaði við kaup á íbúðum, en var áður um 3-4%. Í aðdraganda hrunsins (2000-2008): Innkoma 90% fasteignalána jók eftirspurn gríðarlega á húsnæðismarkaði og bjó til aukinn þrýsting á verðmyndun. Í kjölfar hrunsins (eftir 2008): Þúsundir fjölskyldna misstu heimili sín, sem ásamt eignum varnarliðsins voru notaðar til að stofna stór leigufélög. Þetta hafði gríðarleg áhrif á þróun verðs á fasteignamarkaði. 2010: Þéttingarstefnan formlega tekin upp í Reykjavík. Áhersla lögð á að nýta betur land innan borgarmarkanna til að mæta íbúafjölgun, á kostnað nýrra byggingarsvæða í útjaðri borgarinnar, sem leiddi af sér mun dýrari íbúðir og uppbyggingu alfarið á forsendum fjárfesta, langt frá þörfum borgarbúa. 2016: Þáverandi stjórn Samtaka leigjenda sendi erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem varað var við misnotkun á húsnæðismarkaði. Leigufélögin höfðu þá hafið uppkaup á húsnæði gagngert til þess að hækka fasteignaverð, sem var síðan notað til að réttlæta sífellt hærra leiguverð. 2022: Staðan á félagslegu húsnæði, öryggisneti fátækasta fólksins okkar, var komin í 3.7% úr 11% á einu kynslóðarbili. 2024: Síðasti þéttingarreitur borgarinnar skipulagður. Í borginni eru til íbúðir til sölu sem ekki seljast því þær eru einfaldlega of dýrar, enda byggðar á sem dýrastan máta, á dýrasta stað, með öllum hugsanlegum gjöldum. Alls ekki byggt samkvæmt þörfum, heldur eftir þörfum markaðarins, sem vill selja sem dýrastar íbúðir. Hafa ber eftirfarandi í huga: Um aldamót voru lægstu laun skattfrjáls og fjöldi íbúða í boði á eðlilegu verði. Sem dæmi þá er hægt að fara inn á tímarit.is og sjá fjöldann allan af tveggja herbergja íbúðum frá þeim tíma auglýstar til sölu á 4-6 milljónir króna. Við sjáum ekki slíkar íbúðir undir 50 milljónum í dag, oftast á bilinu 60 til 70 milljónir. Lágmarkslaun um aldamót voru um 110.000 krónur, þótt þau hafi ekki verið lögfest, en tillaga um að festa þau í 112.000 krónur var lögð fram á Alþingi þá. Í dag eru lágmarkslaun um 380.000 krónur. Þarna sér hver maður að gríðarleg gliðnun hefur átt sér stað á þróun launa og fasteignaverðs, auk þess sem um 70.000 krónur dragast nú frá lágmarkslaunum í skatta sem gerir samanburðinn enn verri. Svo er það umhugsunarefni hvernig sumum fjárfestum er hyglað umfram aðra. Það er ef þú fjárfestir í leiguhúsnæði þá ekki bara ertu skattfrjáls (leigjandinn borgar skattana), heldur færðu líka niðurgreiðslu frá ríkinu í formi leigubóta sem um helmingur venjulegs fólks á leigumarkaði fær til að niðurgreiða allt of háa leigu, sama i hvaða samhengi það leiguverð er skoðað. Niðurstaða: Það ætti að liggja ljóst fyrir eftir þessa þróunarsögu græðgi og yfirgangs á fasteignamarkaði að fjárfestum er ekki treystandi fyrir grunnþörfum almennings. Þvert á móti. Má spyrja sig hvort almenningur sé ekki bara að átta sig á þessu? Að það sé stór hluti ástæðu þess að þeir 2 flokkar sem langmesta ábyrgð bera á ástandinu eru varla svipur hjá sjón miðað við fyrri frægðar daga. Höfundur er félagi í leigjenda samtökunum.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun