Gæti farið illa ef ekkert er að gert í Reykja­víkur­skógi

Oft vill gleymast að í Reykjavík stendur stærsti skógur landsins. Að undanförnu hefur blásið hressilega á landinu öllu sem meðal annars leiddi til þess að myndarlegt birkitré sem stóð í garði við Tjarnargötu í Reykjavík féll og þveraði götuna. Ástæðan var einfaldlega sú að með jarðvegsframkvæmda á einkalóð hafði rótarkerfi trésins verið skert svo mikið að það stóð ekki í lappirnar þegar blés. Þetta er vandi sem á bara eftir að aukast og er yfirvofandi.

Algengt að gengið sé of nærri rótakerfinu

Vísir leitaði til sérfræðings í þessum efnum, Orra Freys Finnbogasonar arborista, til að inna hann eftir því hvernig þetta megi vera. Hann segir að komið sé að tímamótum í skógrækt í Reykjavík. Og víðar ef því er að skipta. Algengt er að menn hafi ekki gætt að mikilvægi rótarkerfis trjáa við jarðvegsframkvæmdir í görðum.

„Þetta gerist því miður og er algengt,“ segir Orri Freyr. Hann bendir á mikilvægi þess að ráðfæra sig við fagfólk áður en farið er í framkvæmdir; hversu nálægt megi grafa svo óhætt sé. Í sumum tilfellum getur verið betra að fella tréð.

„Já, því miður, frekar en að skapa stórhættu í framtíðinni. Eða finna betri leið heldur en þá að skemma ræturnar.“

Spurður um þetta tiltekna tré birkitré sem féll við Tjarnargötuna þá segir Orri Freyr, sem hefur tekið út aðstæður þar, erfitt að segja til um hversu gamalt tréð hafi verið.

„Mikilvægt er fyrir fólk að hafa augun opin fyrir því ef tré er að laufgast illa eða lítið. Þá er um að gera að fá sérfræðing á staðinn til að meta ástand trjáa. Þá ættu þau mögulega að víkja.“

Gróin hverfi stefna í að verða trjálaus

Tré á Íslandi eru að stækka og eldast, algengara er en áður að tré klofni og falli án þess að til komi rótaskerðingar. Þetta fylgir því að tré okkar eru að eldast og stækka. Og þá eykst hættan.

Orri Freyr rekur fyrirtækið Trjáprýði. Hann var skógarhöggsmaður í um áratug, en fór svo að sérhæfa sig sem arboristi sem er alþjóðlegt orð yfir fólk sem vinnur við það að klifra í trjám í þeim tilgangi að snyrta þau eða fella, oft við afar erfiðar aðstæður. Orri Freyr segir mikilvægt að hugsa fram í tímann. Sem er kannski ekkert mjög ríkur þáttur í þjóðarsállinni.

„Ef ákveðnar tegundir trjáa verða ekki gamlar, þar á meðal ilmreynir, er mikilvægt að byrja núna að planta nýjum trjám. Sem taka þá við af þeim eldri. Ef við tökum sem dæmi Vesturbæinn, Hlíðarnar og Þingholtin þá eru oft aspirnar og greintrén þar látin víkja í litlum görðum vegna stærðar – í fyrirsjáanlegri framtíð. Megnið af trjánum sem eftir eru, birki- og reynitré, vera ekki gömul. Oft ekki eldri en áttatíu ára.“

Orri Freyr bendir á að ef við byrjum ekki að planta núna er hætt við að ákveðin hverfi verði mjög rýr af trjám eftir nokkra áratugi. Hverfi sem nú eru skógi vaxin.

„Um að gera að byrja sem fyrst. Planta núna og sem flestum tegundum. Við erum með svo fáar tegundir og þær eru flestar á sama aldri.“

Við eigum að vera þakkát því fólki sem plantaði öllum þessum trjám á sínum tíma og nú þurfum við að planta trjám fyrir næstu kynslóðir og sýna frumherjunum þakklæti með því.

Nú er sú staða að þrjár tegundir trjáa eru sumar komnar að 30 metrum í Reykjavík.

Margar leyndar hættur sem fylgja sögun trjáa

Hjá Trjáprýði starfa fjórir arboristar. Orri Freyr segir það forréttindi að fá að klifra í trjám alla daga og það, að grundvöllur sé fyrir slíku hér á landi, sýni hversu langt við erum komin í okkar skógasögu. Og nú sé tímabært að sýna fyrirhyggju, koma í veg fyrir slys sem er ólíkt skemmtilegra en að taka til eftir þau. Þeir hjá Trjáprýði komu gjarnan að flóknum fellingum, þar sem tré hafa dottið, í mörgum tilfellum eftir lóðaframkvæmdir.

Og talandi um tiltekt, þá getur hún reynst afar varasöm. Því þegar tré falla með rótum getur myndast gífurleg spenna milli rótakerfis og trjábols. Og það getur verið stórhættulegt, fyrir þá sem ekki hafa til að bera sérfræðiþekkingu og reynslu að saga niður fallin tré. Dæmi eru um að ef menn beri sig ekki rétt að við sögun geti hálft tréð skotist hátt í loft upp og þá skapist mikil hætta.

Oft hefur verið farið óvarlega og ef hér gerir mikinn hvell og tré falla í stórum stíl, hver á þá að taka til og opna götur – sinna því sem þarf að sinna. Björgunarsveitirnar ómetanlegu eru oft sendar í slík verk en þar skortir eðlilega sérþjálfun og sérhæfðan búnað í slík verkefni.

Skortir skilvirkan farveg fyrir ábendingar

Að sögn Orra Freys er hið fallna tré við Tjarnargötuna ágætis dæmi um hvað geti gerst þegar jarðvegsframkvæmdir eru. Þá sé rótakerfið er tekið í sundur með þeim afleiðingum að tré geti hæglega fallið, stórlaskast eða hreinlega drepist. Þetta skapi mikla hættu og sú hætta fari vaxandi eftir því sem trén okkar eldast. Rótakerfi er eins og gefur að skilja afar mikilvægt fyrir trén. Verulega skortir á að sérfræðingar séu kallaðir til að taka út aðstæður áður en farið er í slíkar framkvæmdir.

„Annað vandamál er þegar tré eru illa snyrt. Við þurfum að fella tré vegna þessa. Að tré hafi verið lækkað svo mikið að það lifði ekki af.“

Tré sem hafa verið lækkuð of mikið drepast. Þumalputtareglan er sú að ekki megi taka meira en sem nemur 20 prósentum laufþekju. Séu sumar tegundir lækkaðar um til dæmis helming deyja trén. Öspin tórir lengur en ef um er að ræða svera stofna rotnar tréð að innan við slíka lækkun.

Orri Freyr segir að sárlega vanti farveg til að tilkynna um hættuleg tré til að koma í veg fyrir slys. Og regluverkið sé ekki burðugt eins og til dæmis ef litið er til hlyns sem stendur á mörkum tveggja lóða. Má þá annar grafa fyrir sundlaug á sinni lóð sem vegur að rótakerfi trésins? Svo dæmi sé nefnt.

Rótaskemmdir geta valdið miklum skaða

Annað sem mönnum láist að gá að er að við lóðaframkvæmdir sé jarðvegur hækkaður við tré. Það getur kostað að börkur rotnar og tréð deyr. Enginn skilur af hverju því afleiðingarnar koma kannski ekki í ljós fyrr en eftir fimm ár. Það hljómar nógu saklaust að hækka beðið.

„En rótaskemmdir geta valdið gríðarlegum skaða. Við sjáum þetta ítrekað og er algengt til að mynda við drenframkvæmdir. Þá getur þurft að taka tréð niður frekar en að skapa hættu til framtíðar. En best er að finna aðra leið en að skerða rætur. Við kaupum ekki gömul og há tré úti í búð og það er okkar að varðveita þau fyrir komandi kynslóðir,“ segir Orri Freyr sem kallar eftir vakningu í þessum málum – það sé löngu tímabært.