Afglöp við afglæpavæðingu Halldór Auðar Svansson skrifar 23. mars 2022 09:01 Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Auðar Svansson Fíkn Píratar Alþingi Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun