Samkeppniseftirlitið fellst á undanþágur frá samkeppnislögum Erna Bjarnadóttir skrifar 17. febrúar 2021 15:01 Þessa dagana er mikið fjallað um landbúnað og möguleika hans m.a. til að takast á við samkeppni frá innfluttum búvörum frá mörkuðum erlendis þar sem verð er nú víða með því lægsta sem þekkst hefur. Í því sambandi m.a. varpaði ég spurningu til forstjóra Samkeppniseftirlitsins sem hann svaraði í gær með grein hér á visir.is. Óhætt er að fullyrða að þessi grein forstjórans (sjá hér) og svar hans við spurningu minni teljist til stórtíðinda. Í henni birtist einnig mat Samkeppniseftirlitsins á stöðu landbúnaðar sem virðist á stundum takmarkað og nánar verður vikið að hér á eftir Undanþágur frá samkeppnislögum koma til greina Í grein sinni svarar forstjórinn spurningu minni um hvort ekki megi innleiða hér á landi undanþágur frá samkeppnislögum, eftirfarandi: „Samkeppniseftirlitið telur vel koma til greina að innleiða í íslenskan rétt undanþágur frá samkeppnislögum áþekkar þeim sem gilda í Noregi og ESB.“ Það er fagnaðarefni að forstjóri Samkeppniseftirlitsins hafi hér svarað játandi spurningunni sem birtist í lok greinar minnar – þ.e. að ekkert er því til fyrirstöðu skv. EES-rétti – að undanþágur frá samkeppnislögum geti gilt fyrir bændur og samtök þeirra hér á landi. Tillögur að orðalagi – samþykkt undanþágureglu fyrir bændur Til að útfæra þessar hugmyndir nánar vil ég leyfa mér að vísa til 2. gr. norskrar reglugerðar frá 2004 (sjá hér) sem innleiðir undanþágu frá samkeppnislögum fyrir norska bændur. Ákvæðið hljóðar svo í lauslegri þýðingu en efnið hefur verið staðfært að íslenskum aðstæðum: Ákvæði 10.-11. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 gilda ekki um samninga, ákvarðanir, samstilltar eða einhliða aðgerðir framleiðenda landbúnaðarvara eða samtaka þeirra sem eru í samræmi við: (a) lög eða reglugerðir sem stjórna framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum; eða (b) samning milli ríkisins og samtaka bænda sem stjórna framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum. Í þessu samhengi skal framleiðsla og sala fela í sér rannsóknir og þróun, vinnslu, dreifingu, markaðssetningu og aðrar ráðstafanir til að koma vörunni á markað. Hvað ESB-rétt varðar vil ég leyfa mér að vísa til til 209. gr. reglugerðar EB nr. 1308/2013 (sjá hér). Ákvæðið hljóðar svo staðfært að íslenskum aðstæðum: Ákvæði 10.-11. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka eða fyrirtækja þeirra sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum að því marki sem slíkir samningar eru nauðsynlegir við framkvæmd landbúnaðarstefnunnar. Samningar sem falla undir þetta ákvæði skulu ekki bannaðir. Sönnunarbyrði um brot hvílir á þeim aðila eða ríkisstofnun sem heldur því fram að samningur brjóti gegn þessu ákvæði. Unnt er að nota þessar tillögur við setningu nýrrar lagareglu í búvörulög nr. 99/1993, sem fæli í sér undanþágureglu frá samkeppnislögum fyrir bændur. Með þessu væri komin niðurstaða sem ráðherra landbúnaðarmála tekur vonandi til skoðunar á næstu vikum enda njóta þau stuðnings Samkeppniseftirlitsins. En hvað með samruna kjötafurðastöðva? Í svargrein forstjóra Samkeppniseftirlitsins segir að undanþágur í Noregi og ESB taki ekki til samruna og því eigi ekki að innleiða slíka undanþágu frá samkeppnislögum. Rétt er að geta þess að fordæmi er fyrir því hér á landi að innleiða reglu sem undanskilur samruna afurðastöðva í mjólkuriðnaði frá samkeppnislögum en hana er að finna í 71. gr. búvörulaga nr. 99/1993. Af hverju er ekki hægt að innleiða sambærilega reglu fyrir kjötafurðastöðvar? Svarið er einfalt. Það er hægt ef löggjafinn ákveður að innleiða slíka reglu. Ein af röksemdum forstjórans gengur út á að Samkeppniseftirlitið hafi eftirlit með hvort og að hvaða marki afurðastöðvum í kjötiðnaði sé heimilt að sameinast. Slík nálgun er hins vegar ótæk. Af hverju? Hér nægir að vísa til fyrirliggjandi mats Samkeppniseftirlitsins þar sem hagsmunir bænda og hagsmunir afurðastöðva eru skilgreindir sem andstæðir hagsmunir. Það mat, eitt og sér, er í andstöðu við mat framkvæmdastjórnar ESB. Telja verður fyrirséð að mat Samkeppniseftirlitsins sé mun strangara heldur en gildir í þeim löndum sem hér hafa þýðingu. Um dæmin úr norskri og evrópskri framkvæmd Það verður að viðurkennast að þau gögn sem tilgreind eru í grein forstjórans eru komin nokkuð til ára sinna. Helsta skýrigagnið er skýrsla framkvæmdastjórnar ESB frá árinu 2012, sem byggir á gögnum frá árunum 2004-2011. Byggir Samkeppniseftirlitið stjórnsýslu sína á skýrslu sem samin var fyrir 9 árum og gerir grein fyrir 10-16 ára gömlum gögnum? Finna má nýlegri dæmi eins og t.a.m. tvær skýrslur birtar af framkvæmdastjórn ESB þar sem fjallað er um kosti samstarfs og sameiningar fyrirtækja bænda: Skýrsla birt af framkvæmdastjórn ESB árið 2016: Factors Supporting the Development of Producer Organizations and their Impacts in the Light of Ongoing Changes in Food Supply Chains (sjá hér). Þessi skýrsla staðfestir hvernig sameining fyrirtækja þeirra getur leitt til betri lífskjara fyrir bændur og hvernig staða þeirra styrkist með samvinnu og sameiginlegum fyrirtækjum hvers konar. Skýrsla birt af framkvæmdastjórn ESB árið 2018: Study on Producer Organizations and their activies in the olive oil, beef and veal sectors (sjá hér). Þessi skýrsla staðfestir margvíslega kosti þess þegar bændur bindast samtökum til að samnýta framleiðslu, dreifingu, markaðssetningu o.s.frv. Um dæmin úr norskri og evrópskri framkvæmd Forstjórinn rekur í löngu máli dæmi um samrunamál í fjölmörgum löndum. Þessi endursögn hefur enga þýðingu en staðfestir hins vegar að mínu mati hið þrönga mat Samkeppniseftirlitsins þegar að því kemur að meta þann íslenska veruleika sem við blasir. Hér verður einungis eitt dæmi tekið frá Noregi. Nortura er samvinnufélag í eigu bænda. Félagið varð til við samruna tveggja stórra samvinnufélaga, Gilde og Prior, árið 2006 eftir að ráðuneyti samkeppnismála í Noregi aflétti fyrirvara við samrunann á grundvelli heildarmats. Eftir samrunann varð til samvinnufélag með 60-70% markaðshlutdeild í slátrun og vinnslu í kjöti og stöndugt félag í eigu bænda í Noregi. Í ljósi hins þrönga mats íslenska samkeppniseftirlitsins myndi samruni af þessu tagi hins vegar aldrei ná fram að ganga hér á landi. Því virðist það fyrirfram útilokað að Samkeppniseftirlitið fallist á samruna kjötafurðastöðva. Sókn er besta vörnin Höfundur þessarar greinar og forstjóri Samkeppniseftirlitsins eru augljóslega sammála um tvennt. Annars vegar ber að innleiða undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur. Hins vegar að sókn er besta vörnin. Rétt er að benda á að sú sem þetta ritar spilaði sókn í sinni fyrri grein. Nú hefur forstjóri Samkeppniseftirlitsins samþykkt að til greina komi að mæla fyrir undanþágum frá samkeppnislögum. Þetta er áfangasigur fyrir íslenska bændur. Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Samkeppnismál Mest lesið Nýr kafli í sögu ESB Michael Mann Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Halldór 22.12.2024 Halldór Baldursson Halldór Skúffuskýrslan sem lifði af Linda Heiðarsdóttir Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson Skoðun Framúrskarandi þjónusta byggir upp traust á fyrirtækjum Ingibjörg Valdimarsdóttir Skoðun Stuðlar: neyðarástand í meðferðarkerfinu Böðvar Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Raforkunotkun gagnavera minnkað mikið Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Göngum fyrir friði Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Skammtatölvur: Framtíð tölvunarfræði og bylting í útreikningum Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hamingjan sem leiðarljós menntakerfisins Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson skrifar Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun 2027 væri hálfkák Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvað eru jólin fyrir þér? Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Landið helga? Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Að sinna orkuþörf almennings Kristín Linda Árnadóttir skrifar Skoðun Tímamót Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Menntun fyrir Hans Vögg Þuríður Magnúsína Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar Samtök verslunar og þjónustu vita betur Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Dans verkalýðsleiðtoga í kringum gullkálfinn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Jól í sól versus jóla í dimmu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Kæri Grímur Grímsson – sakamaður gengur laus? Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Er janúar leiðinlegasti mánuður ársins? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Svar við hótunum Eflingar Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar Skoðun Manni verður kalt ef maður pissar í skóinn sinn Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Skautun eða tvíhyggja? Þóra Pétursdóttir skrifar Skoðun Egóið er í hégómanum Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Dæmalaus málflutningur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grýtt eða greið leið? Þröstur Sæmundsson skrifar Skoðun Tímalína hörmulegra limlestinga og kvalafulls dauðastríðs háþróaðrar lífveru Ole Anton Bieltvedt skrifar Sjá meira
Þessa dagana er mikið fjallað um landbúnað og möguleika hans m.a. til að takast á við samkeppni frá innfluttum búvörum frá mörkuðum erlendis þar sem verð er nú víða með því lægsta sem þekkst hefur. Í því sambandi m.a. varpaði ég spurningu til forstjóra Samkeppniseftirlitsins sem hann svaraði í gær með grein hér á visir.is. Óhætt er að fullyrða að þessi grein forstjórans (sjá hér) og svar hans við spurningu minni teljist til stórtíðinda. Í henni birtist einnig mat Samkeppniseftirlitsins á stöðu landbúnaðar sem virðist á stundum takmarkað og nánar verður vikið að hér á eftir Undanþágur frá samkeppnislögum koma til greina Í grein sinni svarar forstjórinn spurningu minni um hvort ekki megi innleiða hér á landi undanþágur frá samkeppnislögum, eftirfarandi: „Samkeppniseftirlitið telur vel koma til greina að innleiða í íslenskan rétt undanþágur frá samkeppnislögum áþekkar þeim sem gilda í Noregi og ESB.“ Það er fagnaðarefni að forstjóri Samkeppniseftirlitsins hafi hér svarað játandi spurningunni sem birtist í lok greinar minnar – þ.e. að ekkert er því til fyrirstöðu skv. EES-rétti – að undanþágur frá samkeppnislögum geti gilt fyrir bændur og samtök þeirra hér á landi. Tillögur að orðalagi – samþykkt undanþágureglu fyrir bændur Til að útfæra þessar hugmyndir nánar vil ég leyfa mér að vísa til 2. gr. norskrar reglugerðar frá 2004 (sjá hér) sem innleiðir undanþágu frá samkeppnislögum fyrir norska bændur. Ákvæðið hljóðar svo í lauslegri þýðingu en efnið hefur verið staðfært að íslenskum aðstæðum: Ákvæði 10.-11. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 gilda ekki um samninga, ákvarðanir, samstilltar eða einhliða aðgerðir framleiðenda landbúnaðarvara eða samtaka þeirra sem eru í samræmi við: (a) lög eða reglugerðir sem stjórna framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum; eða (b) samning milli ríkisins og samtaka bænda sem stjórna framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum. Í þessu samhengi skal framleiðsla og sala fela í sér rannsóknir og þróun, vinnslu, dreifingu, markaðssetningu og aðrar ráðstafanir til að koma vörunni á markað. Hvað ESB-rétt varðar vil ég leyfa mér að vísa til til 209. gr. reglugerðar EB nr. 1308/2013 (sjá hér). Ákvæðið hljóðar svo staðfært að íslenskum aðstæðum: Ákvæði 10.-11. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005 gilda ekki um samninga, ákvarðanir og samstilltar aðgerðir bænda, bændasamtaka eða fyrirtækja þeirra sem varða framleiðslu eða sölu á landbúnaðarafurðum eða notkun sameiginlegrar aðstöðu til geymslu, meðhöndlunar eða vinnslu á landbúnaðarafurðum að því marki sem slíkir samningar eru nauðsynlegir við framkvæmd landbúnaðarstefnunnar. Samningar sem falla undir þetta ákvæði skulu ekki bannaðir. Sönnunarbyrði um brot hvílir á þeim aðila eða ríkisstofnun sem heldur því fram að samningur brjóti gegn þessu ákvæði. Unnt er að nota þessar tillögur við setningu nýrrar lagareglu í búvörulög nr. 99/1993, sem fæli í sér undanþágureglu frá samkeppnislögum fyrir bændur. Með þessu væri komin niðurstaða sem ráðherra landbúnaðarmála tekur vonandi til skoðunar á næstu vikum enda njóta þau stuðnings Samkeppniseftirlitsins. En hvað með samruna kjötafurðastöðva? Í svargrein forstjóra Samkeppniseftirlitsins segir að undanþágur í Noregi og ESB taki ekki til samruna og því eigi ekki að innleiða slíka undanþágu frá samkeppnislögum. Rétt er að geta þess að fordæmi er fyrir því hér á landi að innleiða reglu sem undanskilur samruna afurðastöðva í mjólkuriðnaði frá samkeppnislögum en hana er að finna í 71. gr. búvörulaga nr. 99/1993. Af hverju er ekki hægt að innleiða sambærilega reglu fyrir kjötafurðastöðvar? Svarið er einfalt. Það er hægt ef löggjafinn ákveður að innleiða slíka reglu. Ein af röksemdum forstjórans gengur út á að Samkeppniseftirlitið hafi eftirlit með hvort og að hvaða marki afurðastöðvum í kjötiðnaði sé heimilt að sameinast. Slík nálgun er hins vegar ótæk. Af hverju? Hér nægir að vísa til fyrirliggjandi mats Samkeppniseftirlitsins þar sem hagsmunir bænda og hagsmunir afurðastöðva eru skilgreindir sem andstæðir hagsmunir. Það mat, eitt og sér, er í andstöðu við mat framkvæmdastjórnar ESB. Telja verður fyrirséð að mat Samkeppniseftirlitsins sé mun strangara heldur en gildir í þeim löndum sem hér hafa þýðingu. Um dæmin úr norskri og evrópskri framkvæmd Það verður að viðurkennast að þau gögn sem tilgreind eru í grein forstjórans eru komin nokkuð til ára sinna. Helsta skýrigagnið er skýrsla framkvæmdastjórnar ESB frá árinu 2012, sem byggir á gögnum frá árunum 2004-2011. Byggir Samkeppniseftirlitið stjórnsýslu sína á skýrslu sem samin var fyrir 9 árum og gerir grein fyrir 10-16 ára gömlum gögnum? Finna má nýlegri dæmi eins og t.a.m. tvær skýrslur birtar af framkvæmdastjórn ESB þar sem fjallað er um kosti samstarfs og sameiningar fyrirtækja bænda: Skýrsla birt af framkvæmdastjórn ESB árið 2016: Factors Supporting the Development of Producer Organizations and their Impacts in the Light of Ongoing Changes in Food Supply Chains (sjá hér). Þessi skýrsla staðfestir hvernig sameining fyrirtækja þeirra getur leitt til betri lífskjara fyrir bændur og hvernig staða þeirra styrkist með samvinnu og sameiginlegum fyrirtækjum hvers konar. Skýrsla birt af framkvæmdastjórn ESB árið 2018: Study on Producer Organizations and their activies in the olive oil, beef and veal sectors (sjá hér). Þessi skýrsla staðfestir margvíslega kosti þess þegar bændur bindast samtökum til að samnýta framleiðslu, dreifingu, markaðssetningu o.s.frv. Um dæmin úr norskri og evrópskri framkvæmd Forstjórinn rekur í löngu máli dæmi um samrunamál í fjölmörgum löndum. Þessi endursögn hefur enga þýðingu en staðfestir hins vegar að mínu mati hið þrönga mat Samkeppniseftirlitsins þegar að því kemur að meta þann íslenska veruleika sem við blasir. Hér verður einungis eitt dæmi tekið frá Noregi. Nortura er samvinnufélag í eigu bænda. Félagið varð til við samruna tveggja stórra samvinnufélaga, Gilde og Prior, árið 2006 eftir að ráðuneyti samkeppnismála í Noregi aflétti fyrirvara við samrunann á grundvelli heildarmats. Eftir samrunann varð til samvinnufélag með 60-70% markaðshlutdeild í slátrun og vinnslu í kjöti og stöndugt félag í eigu bænda í Noregi. Í ljósi hins þrönga mats íslenska samkeppniseftirlitsins myndi samruni af þessu tagi hins vegar aldrei ná fram að ganga hér á landi. Því virðist það fyrirfram útilokað að Samkeppniseftirlitið fallist á samruna kjötafurðastöðva. Sókn er besta vörnin Höfundur þessarar greinar og forstjóri Samkeppniseftirlitsins eru augljóslega sammála um tvennt. Annars vegar ber að innleiða undanþágur frá samkeppnislögum fyrir bændur. Hins vegar að sókn er besta vörnin. Rétt er að benda á að sú sem þetta ritar spilaði sókn í sinni fyrri grein. Nú hefur forstjóri Samkeppniseftirlitsins samþykkt að til greina komi að mæla fyrir undanþágum frá samkeppnislögum. Þetta er áfangasigur fyrir íslenska bændur. Höfundur er hagfræðingur og verkefnisstjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar
Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar
Skoðun Tímalína hörmulegra limlestinga og kvalafulls dauðastríðs háþróaðrar lífveru Ole Anton Bieltvedt skrifar