Covid-19: Dauðsföll, frelsi og hagkvæmni Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 26. október 2020 08:00 Flest allir ættu nú að þekkja til og hafa fundið fyrir áhrifum Covid-19 heimsfaraldursins hvort sem það er í formi skertrar heilsu, tekna, einstaklingsfrelsis eða annars. Þá hefur nú í kjölfar mikillar aukningar smita hérlendis á seinustu dögum verið hert á reglum er varða mannamót, sóttvarnir og hina ýmsu atvinnu-, félags- og íþróttastarfsemi. Í framhaldinu hefur svo verið tekist á um hvernig reglum skuli háttað, hvort vegið sé um of að frelsi þeirra sem ekki eru í sérstökum áhættuhóp og þá hvort það sé réttlætanlegt að setja aðra en sjálfan sig í hættu með glæfralegu framferði og sjálfselsku, ef svo má segja. Lítillega um það að verðleggja mannslíf Það er hálf freistandi að verða tilfinningarökum að bráð og hugsa að ekki sé hægt að meta mannslíf til fjár eða frelsis. Ekki sé hægt að réttlæta það að stofna öðrum í hættu fyrir einhverjar krónur, láta ömmu og afa enda í gröfinni því þú vildir komast í klippingu eða sitja á barnum. En þá gleymist gjarnan að við sem samfélag höfum verðlagt mannslíf á mörgum öðrum sviðum og gerum nánast daglega án þess að hugsa út í það. Einfalt dæmi er að á ári hverju verða umferðarslys þar sem keyrt er á gangandi vegfarendur með tilheyrandi líkamstjóni og stundum dauða. En við sem samfélag höfum tekið þá afstöðu að með núverandi umferðarkerfi og regluverki séu slík tjón nægilega fá eða skaða lítil þannig að sá ávinningur sem felst í því að leyfa fólki að aka bílum sé þess virði. Þegar við förum út á þá erfiðu braut að verðleggja mannslíf er ágætt að muna að við erum ekki í reynd að reyna finna út hvað margar krónur þurfi að myndast aukalega í hagkerfinu til að við sættum okkur við dauðsfall heldur er nær að spyrja sig að því hvað ein króna töpuð í dag í þeim tilgangi að bjarga mannslífi, t.d. með því að loka vinnustað til að minnka smithættu á Covid-19, kosti okkur í þjáningu annarstaðar (og sama má segja með það að eyða krónu í verkefni A í stað B). Til að tengja aftur við umferðar sýnidæmið þá er einn af kostum þess að nota bifreiðar að sjúkraflutningar og slökkvistarf gengur mun hraðar fyrir sig en ef bílar væru ekki til staðar. Það vegur strax beint á móti dauðsföllum sem verða vegna bíla. Annar og sennilega mikilvægari þáttur er að bílaumferð eykur getu fólks til þess að sækja vinnu, til þess að sækja sér menntun og fleiri þætti sem leiða til verðmætasköpunar, hærra tæknistigs og lífsánægju. Þeir þættir valda því svo að hægt er að bjarga mannslífum með betur undirbúnu heilbrigðiskerfi, öruggari vinnuaðferðum, betri almennri lýðheilsu og fleira og fleira. Því verður að hugsa um líkleg heildaráhrif þess að auka líkur á dauðsföllum á einum stað í sambandi við hvaða áhrif það hefur á aðra þætti. Staðan á Íslandi í dag Það er erfitt að segja hér nákvæmlega hvernig þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í vegna Covid-19 hafa áhrif á aðra þætti til skamm- og langtíma. Margar eru eflaust til þess fallnar að bæði bjarga mannslífum vegna Covid-19 sem og að auka undir verðmætasköpun í það heila ef við miðum við grunnmyndina að ríkið hefði aldrei sett neinar hömlur. En það er hins vegar ekki merki um neina samviskusemi, góðmennsku eða fórnfýsi að halda að ráðleggingar sóttvarnarlæknis og reglur ríkisins séu hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Það er eðlilegt að leggja hugann að því hversu lengi er hægt að halda úti skertri atvinnustarfsemi á landinu, hvort sumar núverandi aðgerða skili litlu en kosti samt mikið. Það er eðlilegt að hafa áhyggjur af því að skuldir, bæði ríkisins og einstaklinga, komi til með að skerða lífsgæði, lífsánægju, heilsu og tækifæri annarstaðar. Persónulega finnst mér sjálfsagt að vera með grímu, þurfa að halda 2 metra fjarlægð og fleira af slíkum toga, en mig grunar að sum staðar séum við að fara fram úr okkur og jafnvel séu sérhagsmunir og ítök að spila þátt. Nú ætla ég ekki að fullyrða neitt enda hef ég ekki gert útreikningana en það sem ég hef mest hugsað út í er hversu miklu það er að skila okkur að leyfa ferðamönnum að koma til landsins í stað þess að nokkurn veginn loka landamærunum fyrir annað en vörur inn og út. Er sá ávinningur nægilega stór m.v. kostnaðinn sem hlýst af því að þurfa að fara í sambærilegar eða harðari lokanir og eru nú í gildi ef það kæmu hingað fleiri bylgjur / annar vírusstofn erlendis frá. Er hér verið að leika sér að eldinum fyrir litla hagsmuni? Hvort sem ég hef rétt fyrir mér eða ekki í þessu dæmi tel ég alveg ljóst að það er okkur öllum hollt að það komi upp efasemda raddir og gagnrýni, þær spretta ekki alltaf bara upp af sjálfselsku. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Haukur V. Alfreðsson Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Sjá meira
Flest allir ættu nú að þekkja til og hafa fundið fyrir áhrifum Covid-19 heimsfaraldursins hvort sem það er í formi skertrar heilsu, tekna, einstaklingsfrelsis eða annars. Þá hefur nú í kjölfar mikillar aukningar smita hérlendis á seinustu dögum verið hert á reglum er varða mannamót, sóttvarnir og hina ýmsu atvinnu-, félags- og íþróttastarfsemi. Í framhaldinu hefur svo verið tekist á um hvernig reglum skuli háttað, hvort vegið sé um of að frelsi þeirra sem ekki eru í sérstökum áhættuhóp og þá hvort það sé réttlætanlegt að setja aðra en sjálfan sig í hættu með glæfralegu framferði og sjálfselsku, ef svo má segja. Lítillega um það að verðleggja mannslíf Það er hálf freistandi að verða tilfinningarökum að bráð og hugsa að ekki sé hægt að meta mannslíf til fjár eða frelsis. Ekki sé hægt að réttlæta það að stofna öðrum í hættu fyrir einhverjar krónur, láta ömmu og afa enda í gröfinni því þú vildir komast í klippingu eða sitja á barnum. En þá gleymist gjarnan að við sem samfélag höfum verðlagt mannslíf á mörgum öðrum sviðum og gerum nánast daglega án þess að hugsa út í það. Einfalt dæmi er að á ári hverju verða umferðarslys þar sem keyrt er á gangandi vegfarendur með tilheyrandi líkamstjóni og stundum dauða. En við sem samfélag höfum tekið þá afstöðu að með núverandi umferðarkerfi og regluverki séu slík tjón nægilega fá eða skaða lítil þannig að sá ávinningur sem felst í því að leyfa fólki að aka bílum sé þess virði. Þegar við förum út á þá erfiðu braut að verðleggja mannslíf er ágætt að muna að við erum ekki í reynd að reyna finna út hvað margar krónur þurfi að myndast aukalega í hagkerfinu til að við sættum okkur við dauðsfall heldur er nær að spyrja sig að því hvað ein króna töpuð í dag í þeim tilgangi að bjarga mannslífi, t.d. með því að loka vinnustað til að minnka smithættu á Covid-19, kosti okkur í þjáningu annarstaðar (og sama má segja með það að eyða krónu í verkefni A í stað B). Til að tengja aftur við umferðar sýnidæmið þá er einn af kostum þess að nota bifreiðar að sjúkraflutningar og slökkvistarf gengur mun hraðar fyrir sig en ef bílar væru ekki til staðar. Það vegur strax beint á móti dauðsföllum sem verða vegna bíla. Annar og sennilega mikilvægari þáttur er að bílaumferð eykur getu fólks til þess að sækja vinnu, til þess að sækja sér menntun og fleiri þætti sem leiða til verðmætasköpunar, hærra tæknistigs og lífsánægju. Þeir þættir valda því svo að hægt er að bjarga mannslífum með betur undirbúnu heilbrigðiskerfi, öruggari vinnuaðferðum, betri almennri lýðheilsu og fleira og fleira. Því verður að hugsa um líkleg heildaráhrif þess að auka líkur á dauðsföllum á einum stað í sambandi við hvaða áhrif það hefur á aðra þætti. Staðan á Íslandi í dag Það er erfitt að segja hér nákvæmlega hvernig þær aðgerðir sem ráðist hefur verið í vegna Covid-19 hafa áhrif á aðra þætti til skamm- og langtíma. Margar eru eflaust til þess fallnar að bæði bjarga mannslífum vegna Covid-19 sem og að auka undir verðmætasköpun í það heila ef við miðum við grunnmyndina að ríkið hefði aldrei sett neinar hömlur. En það er hins vegar ekki merki um neina samviskusemi, góðmennsku eða fórnfýsi að halda að ráðleggingar sóttvarnarlæknis og reglur ríkisins séu hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Það er eðlilegt að leggja hugann að því hversu lengi er hægt að halda úti skertri atvinnustarfsemi á landinu, hvort sumar núverandi aðgerða skili litlu en kosti samt mikið. Það er eðlilegt að hafa áhyggjur af því að skuldir, bæði ríkisins og einstaklinga, komi til með að skerða lífsgæði, lífsánægju, heilsu og tækifæri annarstaðar. Persónulega finnst mér sjálfsagt að vera með grímu, þurfa að halda 2 metra fjarlægð og fleira af slíkum toga, en mig grunar að sum staðar séum við að fara fram úr okkur og jafnvel séu sérhagsmunir og ítök að spila þátt. Nú ætla ég ekki að fullyrða neitt enda hef ég ekki gert útreikningana en það sem ég hef mest hugsað út í er hversu miklu það er að skila okkur að leyfa ferðamönnum að koma til landsins í stað þess að nokkurn veginn loka landamærunum fyrir annað en vörur inn og út. Er sá ávinningur nægilega stór m.v. kostnaðinn sem hlýst af því að þurfa að fara í sambærilegar eða harðari lokanir og eru nú í gildi ef það kæmu hingað fleiri bylgjur / annar vírusstofn erlendis frá. Er hér verið að leika sér að eldinum fyrir litla hagsmuni? Hvort sem ég hef rétt fyrir mér eða ekki í þessu dæmi tel ég alveg ljóst að það er okkur öllum hollt að það komi upp efasemda raddir og gagnrýni, þær spretta ekki alltaf bara upp af sjálfselsku. Höfundur er viðskiptafræðingur og doktorsnemi í hagfræði.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar