Darwin, Keiko og við hin Jens Garðar Helgason skrifar 23. janúar 2020 07:00 Til er fólk sem hafnar kenningum Darwins um náttúruval og oft á tíðum fá fréttir af slíku fólki aðra til að brosa útí annað og hrista hausinn. Keikó blessaður fékk heldur betur að kynnast náttúruvalinu af eigin raun. Alinn uppí fiskabúri nánast alla ævi og svo þegar honum var sleppt útí villta náttúruna, veslaðist hann upp og gaf loks upp öndina við Noregsstrendur. Á Íslandi er hópur fólks sem heldur því fram að kenningar Darwins um náttúruvalið eigi ekki við um lax sem alinn er í sjókvíum. Því er iðulega haldið fram, og almenningur hræddur með þeirri fullyrðingu, að eldislaxinn muni sleppa í stórum stíl og ganga hér upp í allar ár og eyðileggja hinn íslenska laxastofn. Þrátt fyrir að vísinda – og fræðafólk leggi fram gögn og rannsóknir sem sýna að hinum íslenska laxastofni stafi lítil sem engin hætta af eldislaxi í sjókvíum er málflutningurinn yfirleitt afgreiddur á þá leið að viðkomandi séu leppar fiskeldisfyrirtækjanna, leigupennar eða eitthvað annað þaðan af verra. Blessaður sannleikurinn Sannleikurinn er hins vegar annar. Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að mjög litlar líkur eru á að eldislax sem sleppur úr sjókvíum lifi af í villtri náttúru, gangi uppí ár og takist að blandast við villta stofna. Náttúruvalið er óvægið og lax sem alinn hefur verið upp og kynbættur í kynslóðir sem eldisdýr kann ekki að bjarga sér í náttúrunni, frekar en önnur húsdýr. Annað hvort deyr hann úr hungri eða er étinn af öðrum. Veslast upp og deyr líkt og Keikó hér um árið. Vísindalegar rannsóknir hafa líka sýnt að ef eldislax ratar uppí laxveiðiá kemur Darwin aftur leiks og náttúruvalið sér til þess að villtir stofnar sem aðlagaðir eru að náttúrulegu umhverfi í kynslóðir hafa yfirhöndina í makavali og fjölgun. Og enn og aftur sér Darwin um sína ef eldislax skyldi nú ná að blandast villtum laxi því blendingsafkvæmin hafa skerta hæfni til að komast af og það tekur einungis fáeinar kynslóðir þar til náttúruvalið er búið að eyða út ummerkjum um blöndun. Það samræmist ekki eðli náttúruvalsins að eldisdýr með mjög skerta hæfni til að komast af í náttúrunni ryðji burt villtum stofnum sem hafa mun meiri hæfni til að komast af, eftir langtíma aðlögun að náttúrulegum aðstæðum. Því má segja að náttúrvalið sé með þrefalda öryggisvörn fyrir hinn villta stofn. Sýnt er að laxastofninn í Norður Atlantshafi er hvorki með vegabréf né kennitölu og því flakkar alltaf ákveðin hluti norskra, íslenskra og skoskra laxa á milli landa, fer í aðrar ár en sína eigin og fjölgar sér þar. Sama á við um stofna innan hvers hafsvæðis, þeir fara ekki allir upp í sína upprunaá. Með því er náttúruvalið að viðhalda líffræðilegum fjölbreytileika á hverju vistsvæði fyrir sig og erfðasamsetning stofna helst því ekki óbreytt yfir tíma, frekar en annað í náttúrunni. Landeigendur og veiðiréttarhafa hafa margir sjálfir viljað breyta og hafa áhrif á náttúrvalið. Á undanförnum áratugum hefur mörgum milljónum laxaseiða verið sleppt í íslenskar ár og slík fiskirækt stendur enn hérlendis þó hún sé að mestu bönnuð í nágrannalöndunum, einmitt vegna inngrips í náttúruvalið. Raunar er það svo að villt laxaseiði sem alin eru í eldisstöð og sleppt er í ár eru einnig með mjög skerta hæfni til að komast af. Það endurspeglast m.a. í hversu mikið mun lakar þau skila sér úr hafi en seiði sem alast upp við náttúrulegar aðstæður. Fiskirækt með seiðasleppingum hefur því tæpast það markmið að viðhalda og vernda laxastofninn í viðkomandi á. Markmiðið er fremur að fjölga fiskum, helst stórlöxum, sem fást úr stangveiði. Því hver vill ekki fara í á þar sem er stórlaxavon. Margar íslenskar „laxveiðiár“ eru hreinar hafbeitarár þar sem lítil sem engin laxveiði var fyrr en veiðiréttarhafar og landeigendur fóru að sleppa seiðum í viðkomandi ár. Ef landeigendur og aðrir geta gert sér tekjur og afkomu af slíku fiskeldi er það ánægjulegt á margan hátt. Skapar vonandi störf og tekjur en getur vart talist sérstök náttúruvernd. Það hlýtur líka að hjálpa veiðiréttarhöfum að sala veiðileyfa er undanþegin virðisaukaskatti í skattalögum. Vandað til verka Laxeldi á Íslandi er stækkandi atvinnugrein, sem nú þegar á fyrstu árum sínum er farin að skila yfir 25 milljörðum króna í útflutningstekjur og tryggt sjálfbæra byggðafestu í mörgum samfélögum á Vestfjörðum og Austfjörðum. Með tilkomu laxeldis hafa skapast hundruðir starfa og óbeinum störfum fjölgar með hverjum degi hjá þjónustufyrirtækjum sem eru að byggjast upp í kringum greinina. Fyrirtækin leggja mikla áherslu á mikið eftirlit og gott samstarf við eftirlitsstofnanir, sveitarfélög og aðra hagsmunaaðila. Að starfa í sátt og samlyndi við umhverfið er lykilatriði fyrir framleiðslu fyrirtækjanna og því leggja þau mikið upp úr umhverfisvöktun og eftirliti. Því er það miður hvernig umræðan er oft á villigötum. Fullyrðingum, sem eiga engar vísindalegar stoðir, er slegið fram og spilað er inná hræðslu og tilfinningar þeirra sem ekki þekkja nægjanlega vel til. Það er von mín að umræðan um framtíðaruppbyggingu fiskeldis á Íslandi komist upp úr þessum hjólförum og við einhendum okkur saman í að byggja hér upp frábæra atvinnugrein, nýsköpunar og þekkingariðnað, sem getur orðið enn ein stoðin undir velferðarsamfélagið Ísland og kærkomin viðspyrna fyrir hinar dreifðu byggðir landsins. Höfundur er formaður SFS, framkvæmdastjóri Laxa Fiskeldis ehf og stangveiðimaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fiskeldi Stangveiði Jens Garðar Helgason Mest lesið Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir skrifar Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson skrifar Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson skrifar Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun „Jákvæð viðbrögð“ um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Til er fólk sem hafnar kenningum Darwins um náttúruval og oft á tíðum fá fréttir af slíku fólki aðra til að brosa útí annað og hrista hausinn. Keikó blessaður fékk heldur betur að kynnast náttúruvalinu af eigin raun. Alinn uppí fiskabúri nánast alla ævi og svo þegar honum var sleppt útí villta náttúruna, veslaðist hann upp og gaf loks upp öndina við Noregsstrendur. Á Íslandi er hópur fólks sem heldur því fram að kenningar Darwins um náttúruvalið eigi ekki við um lax sem alinn er í sjókvíum. Því er iðulega haldið fram, og almenningur hræddur með þeirri fullyrðingu, að eldislaxinn muni sleppa í stórum stíl og ganga hér upp í allar ár og eyðileggja hinn íslenska laxastofn. Þrátt fyrir að vísinda – og fræðafólk leggi fram gögn og rannsóknir sem sýna að hinum íslenska laxastofni stafi lítil sem engin hætta af eldislaxi í sjókvíum er málflutningurinn yfirleitt afgreiddur á þá leið að viðkomandi séu leppar fiskeldisfyrirtækjanna, leigupennar eða eitthvað annað þaðan af verra. Blessaður sannleikurinn Sannleikurinn er hins vegar annar. Vísindalegar rannsóknir hafa sýnt að mjög litlar líkur eru á að eldislax sem sleppur úr sjókvíum lifi af í villtri náttúru, gangi uppí ár og takist að blandast við villta stofna. Náttúruvalið er óvægið og lax sem alinn hefur verið upp og kynbættur í kynslóðir sem eldisdýr kann ekki að bjarga sér í náttúrunni, frekar en önnur húsdýr. Annað hvort deyr hann úr hungri eða er étinn af öðrum. Veslast upp og deyr líkt og Keikó hér um árið. Vísindalegar rannsóknir hafa líka sýnt að ef eldislax ratar uppí laxveiðiá kemur Darwin aftur leiks og náttúruvalið sér til þess að villtir stofnar sem aðlagaðir eru að náttúrulegu umhverfi í kynslóðir hafa yfirhöndina í makavali og fjölgun. Og enn og aftur sér Darwin um sína ef eldislax skyldi nú ná að blandast villtum laxi því blendingsafkvæmin hafa skerta hæfni til að komast af og það tekur einungis fáeinar kynslóðir þar til náttúruvalið er búið að eyða út ummerkjum um blöndun. Það samræmist ekki eðli náttúruvalsins að eldisdýr með mjög skerta hæfni til að komast af í náttúrunni ryðji burt villtum stofnum sem hafa mun meiri hæfni til að komast af, eftir langtíma aðlögun að náttúrulegum aðstæðum. Því má segja að náttúrvalið sé með þrefalda öryggisvörn fyrir hinn villta stofn. Sýnt er að laxastofninn í Norður Atlantshafi er hvorki með vegabréf né kennitölu og því flakkar alltaf ákveðin hluti norskra, íslenskra og skoskra laxa á milli landa, fer í aðrar ár en sína eigin og fjölgar sér þar. Sama á við um stofna innan hvers hafsvæðis, þeir fara ekki allir upp í sína upprunaá. Með því er náttúruvalið að viðhalda líffræðilegum fjölbreytileika á hverju vistsvæði fyrir sig og erfðasamsetning stofna helst því ekki óbreytt yfir tíma, frekar en annað í náttúrunni. Landeigendur og veiðiréttarhafa hafa margir sjálfir viljað breyta og hafa áhrif á náttúrvalið. Á undanförnum áratugum hefur mörgum milljónum laxaseiða verið sleppt í íslenskar ár og slík fiskirækt stendur enn hérlendis þó hún sé að mestu bönnuð í nágrannalöndunum, einmitt vegna inngrips í náttúruvalið. Raunar er það svo að villt laxaseiði sem alin eru í eldisstöð og sleppt er í ár eru einnig með mjög skerta hæfni til að komast af. Það endurspeglast m.a. í hversu mikið mun lakar þau skila sér úr hafi en seiði sem alast upp við náttúrulegar aðstæður. Fiskirækt með seiðasleppingum hefur því tæpast það markmið að viðhalda og vernda laxastofninn í viðkomandi á. Markmiðið er fremur að fjölga fiskum, helst stórlöxum, sem fást úr stangveiði. Því hver vill ekki fara í á þar sem er stórlaxavon. Margar íslenskar „laxveiðiár“ eru hreinar hafbeitarár þar sem lítil sem engin laxveiði var fyrr en veiðiréttarhafar og landeigendur fóru að sleppa seiðum í viðkomandi ár. Ef landeigendur og aðrir geta gert sér tekjur og afkomu af slíku fiskeldi er það ánægjulegt á margan hátt. Skapar vonandi störf og tekjur en getur vart talist sérstök náttúruvernd. Það hlýtur líka að hjálpa veiðiréttarhöfum að sala veiðileyfa er undanþegin virðisaukaskatti í skattalögum. Vandað til verka Laxeldi á Íslandi er stækkandi atvinnugrein, sem nú þegar á fyrstu árum sínum er farin að skila yfir 25 milljörðum króna í útflutningstekjur og tryggt sjálfbæra byggðafestu í mörgum samfélögum á Vestfjörðum og Austfjörðum. Með tilkomu laxeldis hafa skapast hundruðir starfa og óbeinum störfum fjölgar með hverjum degi hjá þjónustufyrirtækjum sem eru að byggjast upp í kringum greinina. Fyrirtækin leggja mikla áherslu á mikið eftirlit og gott samstarf við eftirlitsstofnanir, sveitarfélög og aðra hagsmunaaðila. Að starfa í sátt og samlyndi við umhverfið er lykilatriði fyrir framleiðslu fyrirtækjanna og því leggja þau mikið upp úr umhverfisvöktun og eftirliti. Því er það miður hvernig umræðan er oft á villigötum. Fullyrðingum, sem eiga engar vísindalegar stoðir, er slegið fram og spilað er inná hræðslu og tilfinningar þeirra sem ekki þekkja nægjanlega vel til. Það er von mín að umræðan um framtíðaruppbyggingu fiskeldis á Íslandi komist upp úr þessum hjólförum og við einhendum okkur saman í að byggja hér upp frábæra atvinnugrein, nýsköpunar og þekkingariðnað, sem getur orðið enn ein stoðin undir velferðarsamfélagið Ísland og kærkomin viðspyrna fyrir hinar dreifðu byggðir landsins. Höfundur er formaður SFS, framkvæmdastjóri Laxa Fiskeldis ehf og stangveiðimaður.
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun
Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson Skoðun
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar
Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman Skoðun
Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson Skoðun