Vandinn lá í stefnunni Sighvatur Björgvinsson skrifar 29. nóvember 2008 06:00 Umræðan Bankahrunið Um stöðuna í þjóðmálunum núna þá er full ástæða til þess að vara við. Fólk er reitt, kvíðið, óöruggt og vantreystir öllu og öllum. Undirtónninn er háskalegur. Kröfur sem eru tilræði við réttarríkið komast á kreik; um ákærur án þess að skýrt sakarefni liggi fyrir. Að einhver skipi einhverja í ríkisstjórn, sem ekki þurfi að styðjast við þingræði. Að nafngreindir séu tilteknir sökudólgar sem svo axli áföllin. Við skulum gera okkur grein fyrir því að ábyrgðin á óförunum liggur hjá miklu fleirum en einhverjum 20 eða 30 einstaklingum. Fólk gat ekki séð bankahrunið fyrirfram en allt annað blasti við. „Góðærið“ var búið til með því að nýta sér sparifé annarra þjóða. Á fimm árum urðu íslensk heimili skuldsettustu heimili í víðri veröld. Íslendingar pöntuðu fleiri nýja Land-Cruser jeppa en nokkur önnur þjóð í heiminum að Rússum undanteknum; allt á lánum. Þúsundir íbúða voru byggðar með innflutningi vinnuafls frá útlöndum, kostaðar með innflutningi lánsfjár frá útlöndum - og boðnar til kaups gegn lánveitingum frá útlöndum. Hélt fólk að þetta gæti gengið svona áfram? Menn vissu betur - en vildu ekki vita. Margir vöruðu við - en fáir vildu hlusta. Ekkert gat stöðvað framrásina. Íslendingar voru bestir í öllu. Þjóðin sýndi fingurinn og sagði “fokk jú” við alla þá erlenda aðila, sem vöruðu við. Og hvað um Íslendinga, sem það gerðu? Var hlustað á þá, t.d. Steingrím Sigfússon, sem varaði við yfirlýsingum um að boðið yrði upp á 90% lán til íbúðakaupa? Á Þorvald Gylfason, sem varaði reglulega við skuldasöfnuninni í fjölmiðlum? Á Össur, sem árið 2004 sagði að Íslendingar sætu á „tifandi tímasprengju“? Á þá, sem sögðu varhugavert að lækka skatta í þenslunni? Á Vilhjálm Egilsson, sem varaði ítrekað við því að haldið væri uppi háum vaxtamun milli Íslands og útlanda, sem leiða myndi til óstöðvandi innflutnings lánsfjár í erlendum gjaldeyri og allt of hás gengis krónunnar - og síðan til hruns? Lagði þjóðin við hlustir? Eða fjölmiðlarnir? Stefnan, sem fylgt var, hún var líka innflutt frá útlöndum eins og lánsféð - þ.e. hin óhefta frjálsa markaðshyggja. „Hin dauða hönd ríkisins“ mátti hvergi koma nærri. „Hinn frjálsi markaður leiðréttir sig sjálfur“. Umfram allt bar að forðast vöxt „hins opinbera eftirlitsiðnaðar“. Þarf að rifja þetta upp? Hvernig stóð á því að þessi óhefta markaðshyggja náði slíkri fótfestu á Íslandi - langt umfram það sem gerðist í öðrum ríkjum Evrópu? Að hluta til vegna þess að þjóðin kaus hana yfir sig. Að hluta til vegna þess að þjóðin umbar hana. Við getum nefnt nokkra fánabera þessarar stjórnmálastefnu; fánabera, sem nú hafa hljótt um sig. Stór hluti þjóðarinnar studdi þá. Aðrir „kóuðu“ með. Sökin er hins vegar ekki fyrst og fremst þeirra. Þeir voru bara fánaberar. Örlögunum réði sú stjórnmálastefna, sem fylgt var. Þess vegna ber okkur nú ekki síður að ræða um pólitík en um einstaklinga þegar við ræðum um sakarefni. Hrun fyrrum Austantjaldsríkja var ekki bara sök Stalíns og Brésnefs og þeirra nóta heldur ekki síður þeirrar stefnu hverrar fánaberar þeir voru - kommúnismans. Hrun okkar Íslendinga var ekki fyrst og fremst orsakað af þeim einstaklingum, sem verið hafa fánaberar hins óhefta markaðsbúskapar og þjóðin lyfti til áhrifa - heldur fyrst og fremst af stefnunni sjálfri. Og útrásar „víkingarnir“ - ævintýramennirnir sem þjóðin er nú að þrífa upp skítinn eftir? Hverjir gáfu þeim „víkingsnafnið“? Hverjir töldu þá hafa hið sanna „víkingablóð“ í æðum - vera sanna Íslendinga? Hver voru viðbrögðin þegar forstöðumaður greiningardeildar Danske bank og aðrir „illgjarnir” og „öfundsjúkir” útlendingar leyfðu sér að gagnrýna þá? Hver hefðu viðbrögðin orðið hjá þjóðinni ef „hin dauða hönd ríkisins“ hefði stoppað þá af? Heil kynslóð ungra og velmenntaðra Íslendinga lifði í skjóli þeirra í þeirri Séð-og-heyrt tilveru, sem einna helst líktist hinni ýktu mynd af aðdragandanum að hruni Weimarlýðveldisins, sem söngleikurinn Kabarett dró upp. Þjóðin hefur orðið fyrir alvarlegu áfalli, það er satt og rétt. En miklu fleiri deila þar sök en bara vonda fólkið á Alþingi. Nürnberg-réttarhöld yfir einhverjum fáum klára ekki málið. Það einfaldlega má ekki gerast að uppgjörið verði einungis fólgið í því að einhverjum millistjórnanda verði varpað á bálið eins og gerðist í olíufélagahneykslinu og þar með teljist málinu vera lokið. Við öll, sem myndum þessa þjóð, verðum að horfast í augu við okkur sjálf og gera okkur grein fyrir að við berum hvert og eitt hluta af þessari sök. Sumir með því bókstaflega að hafa valdið áfallinu, aðrir með því að hafa meðvirkað og enn aðrir með því að hafa ekki viljað hlusta - eða ekki þorað að tala. Höfundur er fyrrverandi ráðherra og alþingismaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sighvatur Björgvinsson Mest lesið Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Sjá meira
Umræðan Bankahrunið Um stöðuna í þjóðmálunum núna þá er full ástæða til þess að vara við. Fólk er reitt, kvíðið, óöruggt og vantreystir öllu og öllum. Undirtónninn er háskalegur. Kröfur sem eru tilræði við réttarríkið komast á kreik; um ákærur án þess að skýrt sakarefni liggi fyrir. Að einhver skipi einhverja í ríkisstjórn, sem ekki þurfi að styðjast við þingræði. Að nafngreindir séu tilteknir sökudólgar sem svo axli áföllin. Við skulum gera okkur grein fyrir því að ábyrgðin á óförunum liggur hjá miklu fleirum en einhverjum 20 eða 30 einstaklingum. Fólk gat ekki séð bankahrunið fyrirfram en allt annað blasti við. „Góðærið“ var búið til með því að nýta sér sparifé annarra þjóða. Á fimm árum urðu íslensk heimili skuldsettustu heimili í víðri veröld. Íslendingar pöntuðu fleiri nýja Land-Cruser jeppa en nokkur önnur þjóð í heiminum að Rússum undanteknum; allt á lánum. Þúsundir íbúða voru byggðar með innflutningi vinnuafls frá útlöndum, kostaðar með innflutningi lánsfjár frá útlöndum - og boðnar til kaups gegn lánveitingum frá útlöndum. Hélt fólk að þetta gæti gengið svona áfram? Menn vissu betur - en vildu ekki vita. Margir vöruðu við - en fáir vildu hlusta. Ekkert gat stöðvað framrásina. Íslendingar voru bestir í öllu. Þjóðin sýndi fingurinn og sagði “fokk jú” við alla þá erlenda aðila, sem vöruðu við. Og hvað um Íslendinga, sem það gerðu? Var hlustað á þá, t.d. Steingrím Sigfússon, sem varaði við yfirlýsingum um að boðið yrði upp á 90% lán til íbúðakaupa? Á Þorvald Gylfason, sem varaði reglulega við skuldasöfnuninni í fjölmiðlum? Á Össur, sem árið 2004 sagði að Íslendingar sætu á „tifandi tímasprengju“? Á þá, sem sögðu varhugavert að lækka skatta í þenslunni? Á Vilhjálm Egilsson, sem varaði ítrekað við því að haldið væri uppi háum vaxtamun milli Íslands og útlanda, sem leiða myndi til óstöðvandi innflutnings lánsfjár í erlendum gjaldeyri og allt of hás gengis krónunnar - og síðan til hruns? Lagði þjóðin við hlustir? Eða fjölmiðlarnir? Stefnan, sem fylgt var, hún var líka innflutt frá útlöndum eins og lánsféð - þ.e. hin óhefta frjálsa markaðshyggja. „Hin dauða hönd ríkisins“ mátti hvergi koma nærri. „Hinn frjálsi markaður leiðréttir sig sjálfur“. Umfram allt bar að forðast vöxt „hins opinbera eftirlitsiðnaðar“. Þarf að rifja þetta upp? Hvernig stóð á því að þessi óhefta markaðshyggja náði slíkri fótfestu á Íslandi - langt umfram það sem gerðist í öðrum ríkjum Evrópu? Að hluta til vegna þess að þjóðin kaus hana yfir sig. Að hluta til vegna þess að þjóðin umbar hana. Við getum nefnt nokkra fánabera þessarar stjórnmálastefnu; fánabera, sem nú hafa hljótt um sig. Stór hluti þjóðarinnar studdi þá. Aðrir „kóuðu“ með. Sökin er hins vegar ekki fyrst og fremst þeirra. Þeir voru bara fánaberar. Örlögunum réði sú stjórnmálastefna, sem fylgt var. Þess vegna ber okkur nú ekki síður að ræða um pólitík en um einstaklinga þegar við ræðum um sakarefni. Hrun fyrrum Austantjaldsríkja var ekki bara sök Stalíns og Brésnefs og þeirra nóta heldur ekki síður þeirrar stefnu hverrar fánaberar þeir voru - kommúnismans. Hrun okkar Íslendinga var ekki fyrst og fremst orsakað af þeim einstaklingum, sem verið hafa fánaberar hins óhefta markaðsbúskapar og þjóðin lyfti til áhrifa - heldur fyrst og fremst af stefnunni sjálfri. Og útrásar „víkingarnir“ - ævintýramennirnir sem þjóðin er nú að þrífa upp skítinn eftir? Hverjir gáfu þeim „víkingsnafnið“? Hverjir töldu þá hafa hið sanna „víkingablóð“ í æðum - vera sanna Íslendinga? Hver voru viðbrögðin þegar forstöðumaður greiningardeildar Danske bank og aðrir „illgjarnir” og „öfundsjúkir” útlendingar leyfðu sér að gagnrýna þá? Hver hefðu viðbrögðin orðið hjá þjóðinni ef „hin dauða hönd ríkisins“ hefði stoppað þá af? Heil kynslóð ungra og velmenntaðra Íslendinga lifði í skjóli þeirra í þeirri Séð-og-heyrt tilveru, sem einna helst líktist hinni ýktu mynd af aðdragandanum að hruni Weimarlýðveldisins, sem söngleikurinn Kabarett dró upp. Þjóðin hefur orðið fyrir alvarlegu áfalli, það er satt og rétt. En miklu fleiri deila þar sök en bara vonda fólkið á Alþingi. Nürnberg-réttarhöld yfir einhverjum fáum klára ekki málið. Það einfaldlega má ekki gerast að uppgjörið verði einungis fólgið í því að einhverjum millistjórnanda verði varpað á bálið eins og gerðist í olíufélagahneykslinu og þar með teljist málinu vera lokið. Við öll, sem myndum þessa þjóð, verðum að horfast í augu við okkur sjálf og gera okkur grein fyrir að við berum hvert og eitt hluta af þessari sök. Sumir með því bókstaflega að hafa valdið áfallinu, aðrir með því að hafa meðvirkað og enn aðrir með því að hafa ekki viljað hlusta - eða ekki þorað að tala. Höfundur er fyrrverandi ráðherra og alþingismaður.
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun