Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar 25. ágúst 2025 15:02 Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jökull Sólberg Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Sjá meira
Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun