Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar 25. ágúst 2025 15:02 Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jökull Sólberg Mest lesið Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Glerbrotin í ryksugupokanum Kristín Kolbrún Waage Kolbeinsdóttir skrifar Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar Skoðun Draghi-skýrslan og veikleikar Íslands Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Nokkur orð um sérlausn í flugi Birna Sigrún Hallsdóttir,Hrafnhildur Bragadóttir skrifar Skoðun Geta öll dýrin í skóginum verið vinir? Steinar Bragi Sigurjónsson skrifar Skoðun Iðjuþjálfun í verki Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari.
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson skrifar
Skoðun Átta mýtur klesstar inn í raunveruleikann - hvað er satt og hvað er logið um gervigreindina? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Túrverkir og hitakóf – má ræða það í vinnunni? Já endilega! Katrín Björg Ríkarðsdóttir skrifar
Skoðun Mannfræðingar á atvinnumarkaði: opið bréf til íslenskra atvinnuveitenda Elísabet Dröfn Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun