Rasismi útskýrir stuðning við þjóðarmorð Ingólfur Gíslason skrifar 12. júní 2025 11:32 Greta Thunberg hafði rétt fyrir sér þegar hún sagði að rasismi væri ástæðan fyrir afskiptaleysi vestrænna ríkisstjórna af þjóðarmorðinu á Gaza. Hún sagði þetta við fjölmiðla þegar hún kom til Parísar eftir að henni hafði verið ólöglega rænt á alþjóðlegu hafsvæði og flutt nauðug viljug fyrst til Ísrael og svo til Frakklands. Ef ég hata ekki svart fólk, hvernig get ég þá verið rasisti? Rasisminn sem Greta talar um felur ekki endilega í sér meðvitað hatur á fólki vegna litarháttar. Í þessu tilfelli kemur hann frekar fram á þann hátt að við gefum lífi Palestínufólks ekki sama vægi og við gefum lífi fólks sem er líkara okkur í útliti og háttum. Við samsömum okkur frekar fólki sem líkist okkur og finnum meira til með því, setjum okkur auðveldar í þeirra spor, frekar en fólki sem er ólíkara okkur. Ómeðvitað fær líf fólks sem líkist okkur meira vægi heldur en annarra. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að skipting mannkyns í kynþætti er ekki náttúruleg skipting sem hægt er að mæla heldur er hún okkar verk – kynþættir og þjóðir eru tilbúningur fólks og aðgreining getur byggst á litarhætti, tungu, trú, ríkisfangi, eða einhverju öðru. Annar þáttur í rasisma er að halda að sumar þjóðir eða hópar af fólki séu í eðli sínu líklegri til að fremja glæpi heldur en (til dæmis) við Íslendingar eða séu minna gefnir fyrir vinnu, vitlausari eða ofbeldishneigðari. Þessi gerð rasisma kemur skýrt fram í ræðum þeirra sem töluðu á Austurvelli um daginn til að mótmæla komu flóttafólks hingað til lands. Það fólk virðist ekki geta sett sig í spor fólks sem hættir lífi sínu og flýr heimili sitt og heimaland til að reyna að bjarga sér og börnum sínum undan ofsóknum eða stríðshryllingi. Sumir þessara rasista búa sér til fjarstæðukenndar samsæriskenningar um að fólk á flótta sé hluti af áætlun um heimsyfirráð leynilegrar klíku auðmanna eða hluti af áætlun múslíma um heimsyfirráð, jafnvel hvoru tveggja í einu. Við höfum öll tilhneigingu til fordóma sem mynda hluta af rasisma. Það snertir okkur meira þegar voðaverk bitna á einhverjum sem okkur finnst svipa til okkar sjálfra og við höfum meiri áhuga á fréttum af þeim. Og við viljum líka frekar skilja þá sem fremja voðaverkin, okkur finnst eins og það gætu verið einhverjar ástæður að baki – geðsjúkdómar, ölvunarástand, að hafa verið beittir ofbeldi sjálfir, og svo framvegis. Fólk sem er ólíkara okkur og verður fyrir ofbeldi verður frekar að óljósum tölum, nöfn þeirra segja okkur ekkert, það rennur saman í eitt. Þannig finnum við ekki þungann í því að Ísraelsher hafi drepið tugi eða hundruð þúsunda manna á Gaza – við höfum ekki einu sinni nákvæma tölu. Og þegar fólk sem er ólíkara okkur beitir ofbeldi eða fremur glæpi finnum við ekki sömu þörf til að skilja ástæðurnar. Við mögnum frekar upp ótta um að slíkt fólk sé bara þannig að upplagi. Vinnum úr óttanum Við vitum flest að ástæður fyrir glæpum eru ekki meðfætt glæpaeðli fólks. Ef við kynnum okkur menningu fólks sem er fjarri okkur sjáum við líka fljótt að fólk alls staðar þráir svipaða hluti. Það vill öryggi, frelsi og að búa við sæmd. Og alveg eins og hér hefur það skuggahliðar. Þjóðverjar gerðust þjóðmorðingjar í skrefum upp úr 1930. Þeir náðu að sannfæra sjálfa sig um yfirburði sína sem þjóðar og að þeim stafaði sérstök hætta af Gyðingum. Þeir töldu að Gyðingum væri ekki treystandi og að þeir settu gyðingdóm sinn í fyrsta sæti en ekki hollustu við þýsku þjóðina. Á nútímamáli væri sagt að Gyðingar hafi neitað að aðlagast. Þjóðverjar eru auðvitað bara eitt dæmi um það hvað gerist þegar rasismi nær algerum völdum. En það væru mistök að halda að við séum sjálf ónæm fyrir rasisma. Við þurfum að vinna gegn honum hjá okkur sjálfum. Við þurfum að hafa fyrir því að skilja að félagsleg vandamál og glæpir eiga sér orsakir og samfélagið þarf að takast á við þær orsakir. Það er ekki lausn að setja fleira og fleira fólk í fangelsi. Við þurfum líka að skilja að samfélag okkar var aldrei laust við vandamál og það verður aldrei hægt að hreinsa samfélagið af öllum vandamálum. Við vinnum gegn þeim með því að veita öllum tækifæri og jafnræði og með öflugu heilbrigðis- og menntakerfi og við bregðumst við hættu og afbrotum með ábyrgri löggæslu. Þannig skiptir mestu máli að byggja upp stofnanir, lög og reglur sem tryggja jafnræði og réttlæti fyrir allar manneskjur og það skiptir máli að sem flest okkar styðji slíkt jafnræði og réttlæti, jafnvel þó að við höfum tilhneigingu til að hafa varann á við fólk sem okkur finnst ólíkt okkur sjálfum. Þetta er ekki spurning um að hugsa ekkert nema fallegar hugsanir. Í þessari grein hef ég aðeins snert á einum þætti í því sem við getum kallað „rasisma“ – þann sem snýr að því að okkur hættir til að meta fólk meira eftir því sem það er nær okkur til dæmis í húðlit, tungumáli, trú, venjum, og uppruna. Það er hægt að skrifa margar greinar um aðra fleti, eins og það hvernig rasismi er innbyggður í valdakerfi heimsins, þar sem öll völd eru á höndum hvíts fólks, eins og þau hafa verið um aldir, og hvernig rasismi fléttast saman við auðsöfnunarkerfið kapítalisma. Það verður ekki gert hér. En ég minni í lokin aftur á orð Gretu Thunberg. Það sem útskýrir afskiptaleysi sumra Vestrænna ríkja og beina þátttöku annarra í að drepa hundruð þúsunda Palestínumanna og eyða heimkynnum þeirra er rétt nefndur rasismi. Annars myndu líf þeirra skipta stjórnvöld nógu miklu máli til að hætta stuðningnum við þjóðarmorðið. Höfundur er aðjunkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ingólfur Gíslason Mest lesið Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Greta Thunberg hafði rétt fyrir sér þegar hún sagði að rasismi væri ástæðan fyrir afskiptaleysi vestrænna ríkisstjórna af þjóðarmorðinu á Gaza. Hún sagði þetta við fjölmiðla þegar hún kom til Parísar eftir að henni hafði verið ólöglega rænt á alþjóðlegu hafsvæði og flutt nauðug viljug fyrst til Ísrael og svo til Frakklands. Ef ég hata ekki svart fólk, hvernig get ég þá verið rasisti? Rasisminn sem Greta talar um felur ekki endilega í sér meðvitað hatur á fólki vegna litarháttar. Í þessu tilfelli kemur hann frekar fram á þann hátt að við gefum lífi Palestínufólks ekki sama vægi og við gefum lífi fólks sem er líkara okkur í útliti og háttum. Við samsömum okkur frekar fólki sem líkist okkur og finnum meira til með því, setjum okkur auðveldar í þeirra spor, frekar en fólki sem er ólíkara okkur. Ómeðvitað fær líf fólks sem líkist okkur meira vægi heldur en annarra. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því að skipting mannkyns í kynþætti er ekki náttúruleg skipting sem hægt er að mæla heldur er hún okkar verk – kynþættir og þjóðir eru tilbúningur fólks og aðgreining getur byggst á litarhætti, tungu, trú, ríkisfangi, eða einhverju öðru. Annar þáttur í rasisma er að halda að sumar þjóðir eða hópar af fólki séu í eðli sínu líklegri til að fremja glæpi heldur en (til dæmis) við Íslendingar eða séu minna gefnir fyrir vinnu, vitlausari eða ofbeldishneigðari. Þessi gerð rasisma kemur skýrt fram í ræðum þeirra sem töluðu á Austurvelli um daginn til að mótmæla komu flóttafólks hingað til lands. Það fólk virðist ekki geta sett sig í spor fólks sem hættir lífi sínu og flýr heimili sitt og heimaland til að reyna að bjarga sér og börnum sínum undan ofsóknum eða stríðshryllingi. Sumir þessara rasista búa sér til fjarstæðukenndar samsæriskenningar um að fólk á flótta sé hluti af áætlun um heimsyfirráð leynilegrar klíku auðmanna eða hluti af áætlun múslíma um heimsyfirráð, jafnvel hvoru tveggja í einu. Við höfum öll tilhneigingu til fordóma sem mynda hluta af rasisma. Það snertir okkur meira þegar voðaverk bitna á einhverjum sem okkur finnst svipa til okkar sjálfra og við höfum meiri áhuga á fréttum af þeim. Og við viljum líka frekar skilja þá sem fremja voðaverkin, okkur finnst eins og það gætu verið einhverjar ástæður að baki – geðsjúkdómar, ölvunarástand, að hafa verið beittir ofbeldi sjálfir, og svo framvegis. Fólk sem er ólíkara okkur og verður fyrir ofbeldi verður frekar að óljósum tölum, nöfn þeirra segja okkur ekkert, það rennur saman í eitt. Þannig finnum við ekki þungann í því að Ísraelsher hafi drepið tugi eða hundruð þúsunda manna á Gaza – við höfum ekki einu sinni nákvæma tölu. Og þegar fólk sem er ólíkara okkur beitir ofbeldi eða fremur glæpi finnum við ekki sömu þörf til að skilja ástæðurnar. Við mögnum frekar upp ótta um að slíkt fólk sé bara þannig að upplagi. Vinnum úr óttanum Við vitum flest að ástæður fyrir glæpum eru ekki meðfætt glæpaeðli fólks. Ef við kynnum okkur menningu fólks sem er fjarri okkur sjáum við líka fljótt að fólk alls staðar þráir svipaða hluti. Það vill öryggi, frelsi og að búa við sæmd. Og alveg eins og hér hefur það skuggahliðar. Þjóðverjar gerðust þjóðmorðingjar í skrefum upp úr 1930. Þeir náðu að sannfæra sjálfa sig um yfirburði sína sem þjóðar og að þeim stafaði sérstök hætta af Gyðingum. Þeir töldu að Gyðingum væri ekki treystandi og að þeir settu gyðingdóm sinn í fyrsta sæti en ekki hollustu við þýsku þjóðina. Á nútímamáli væri sagt að Gyðingar hafi neitað að aðlagast. Þjóðverjar eru auðvitað bara eitt dæmi um það hvað gerist þegar rasismi nær algerum völdum. En það væru mistök að halda að við séum sjálf ónæm fyrir rasisma. Við þurfum að vinna gegn honum hjá okkur sjálfum. Við þurfum að hafa fyrir því að skilja að félagsleg vandamál og glæpir eiga sér orsakir og samfélagið þarf að takast á við þær orsakir. Það er ekki lausn að setja fleira og fleira fólk í fangelsi. Við þurfum líka að skilja að samfélag okkar var aldrei laust við vandamál og það verður aldrei hægt að hreinsa samfélagið af öllum vandamálum. Við vinnum gegn þeim með því að veita öllum tækifæri og jafnræði og með öflugu heilbrigðis- og menntakerfi og við bregðumst við hættu og afbrotum með ábyrgri löggæslu. Þannig skiptir mestu máli að byggja upp stofnanir, lög og reglur sem tryggja jafnræði og réttlæti fyrir allar manneskjur og það skiptir máli að sem flest okkar styðji slíkt jafnræði og réttlæti, jafnvel þó að við höfum tilhneigingu til að hafa varann á við fólk sem okkur finnst ólíkt okkur sjálfum. Þetta er ekki spurning um að hugsa ekkert nema fallegar hugsanir. Í þessari grein hef ég aðeins snert á einum þætti í því sem við getum kallað „rasisma“ – þann sem snýr að því að okkur hættir til að meta fólk meira eftir því sem það er nær okkur til dæmis í húðlit, tungumáli, trú, venjum, og uppruna. Það er hægt að skrifa margar greinar um aðra fleti, eins og það hvernig rasismi er innbyggður í valdakerfi heimsins, þar sem öll völd eru á höndum hvíts fólks, eins og þau hafa verið um aldir, og hvernig rasismi fléttast saman við auðsöfnunarkerfið kapítalisma. Það verður ekki gert hér. En ég minni í lokin aftur á orð Gretu Thunberg. Það sem útskýrir afskiptaleysi sumra Vestrænna ríkja og beina þátttöku annarra í að drepa hundruð þúsunda Palestínumanna og eyða heimkynnum þeirra er rétt nefndur rasismi. Annars myndu líf þeirra skipta stjórnvöld nógu miklu máli til að hætta stuðningnum við þjóðarmorðið. Höfundur er aðjunkt við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun