Fyrir um tveimur árum tók Kópavogur upp nýtt greiðslufyrirkomulag í leikskólum bæjarins. Allir fá samkvæmt því gjaldfrjálsa vistun fyrir börn sín í allt að sex klukkustundir á dag. Eftir það greiðir fólk töluvert hærra gjald fyrir klukkustundina en almennt tíðkast.

Sem dæmi kostar níu klukkustunda dvöl, með fæði, í Kópavogi 77.474 krónur en í Reykjavík 48.206 og 57.306 krónur fyrir 9,50 klukkustundir. Í greinargerð sem lögð var fyrir bæjarráð Kópavogs í apríl var farið yfir áhrif þessara breytinga sem iðulega er vísað til sem Kópavogsmódelsins.

Til dæmis hafi bærinn séð nánast um leið og breytingin gekk í gegn að meðaldvalartími barna breyttist. Hlutfall barna í sex tíma dvöl eða skemur fór þannig frá 1,9 prósent í september 2023 í 18,3 prósent. Í greinargerðinni segir að frá þeim tíma hafi þetta hlutfall farið stigvaxandi og sé núna 25,8 prósent. Það sé langt umfram væntingar þeirra.

50 prósent með styttri dvalartíma

Fyrir breytingarnar voru um 85 prósent barna í átta tíma dvöl eða lengur. Í dag er hlutfallið 41,5 prósent sem er í átta tíma eða lengur. Yfir 50 prósent barna er þannig með styttri dvalartíma en áður.

Í greinargerðinni er einnig farið ítarlega yfir áhrif módelsins á mönnun og líðan starfsfólks. Frá breytingunni hafi betur gengið að ráða í lausar stöðu auk þess sem aldrei hafi verið fleiri laus pláss í leikskólanum. Næsta haust sé til dæmis verið að taka inn börn niður í 14 mánaða gömul. Það sé mikil framför frá því sem áður var.

„Breytingarnar hafa auk þess skapað betri aðstæður til þess að mæta breyttum kröfum kjarasamninga um breytingar á vinnutíma og auknum fjölda undirbúningstíma leikskólakennara. Breytingarnar hafa einnig gert leikskólastjórnendum betur kleift að leysa úr afleysingum og veikindafjarveru. Dregið hefur úr skammtímaveikindum og markvisst er unnið að því áfram að hafa áhrif á veikindatíðni,“ segir í greinargerðinni.

Þannig sé nú töluvert meiri stöðugleiki. Það hefur til dæmis leitt til þess að ekki hafa verið jafn miklar skerðingar á starfsemi eða lokanir eins og áður var. Skólaárið 2022 til 2023 voru til dæmis 212 tilvik þar sem leikskólastarf var skert og loka þurfti deild í einn dag eða meira. Skólaárið 2023 til 2024 voru engin tilfelli þar sem deild var lokað. Ekki hefur þurft að loka deild það sem af er skólaárinu 2025 en starfsemi var skert í einum leikskóla í tvær klukkustundir.

Meiri óánægja hjá eldri íslenskum foreldrum

Til að meta áhrif breytinganna hefur bærinn tvisvar lagt kannanir fyrir foreldra, forsjáraðila og starfsfólk í árslok 2023 og sumarið 2024. Í foreldrakönnuninni kemur til dæmis fram að tekjulægsti hópurinn er ánægðari en aðrir tekjuhópar og vinna er helsta ástæða þess að fólk nýtir ekki sveigjanleika.

Meðal niðurstaðna var einnig að um 57 prósent foreldra voru óánægð og er óánægjan meiri eftir því sem dvalartími barnanna er lengri. Til dæmis eru 80 prósent foreldra mjög óánægð sem eru með börnin sín í 42,5 til 45 klukkustundir en aðeins 36 prósent foreldra eða forsjáraðila sem eru með börnin sín í 30 klukkustundir eða færri.

Þá má sjá að óánægjan er meiri eftir því sem foreldrar eldast en um 66 prósent þeirra sem eru 40 ára og eldri eru óánægð en 42 prósent þeirra sem eru 18 til 29 ára. Þá er óánægjan miklu meiri hjá íslenskum foreldrum en þeim sem eru af öðrum uppruna. 50 prósent á móti 32 prósent. Ekki er mikill munur eftir hjúskaparformi eða menntunarstigi.

Módelið rannsakað og áhrif þess

Einnig var gerð rannsókn af fræðimönnum í Háskóla Íslands og Háskólanum á Akureyri þar sem fjallað var um breytingar á starfsumhverfi leikskóla í Kópavogi og á Akureyri en módelið hefur einnig verið innleitt þar. Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að gæði skólastarfs hafi aukist við breytingar hjá sveitarfélögunum. Starfsfólk telur að starfsaðstæður séu betri og skipulagning starfsins auðveldari.

Sunna Kristín Símonardóttir, nýdoktor við félagsvísindasvið Háskóla Íslands, vinnur nú að viðtalsrannsókn við foreldra leikskólabarna í Kópavogi þar sem foreldrar verða spurðir hvernig þeim þykir kerfið virka og hvernig breytt fyrirkomulag hefur á möguleika þeirra til að sameina vinnu og fjölskyldulíf. Hún gerir ráð fyrir að birta niðurstöður rannsóknarinnar í ágúst.

Skaðlegar hugmyndir um foreldrahlutverkið

Dagný Ósk Aradóttir Pind lögfræðingur hjá BSRB hefur gagnrýnt módelið. Hún sagði til dæmis í aðsendri grein á Vísi í september að fyrirkomulagið væri ógn við jafnrétti. Þar benti hún á að um væri að ræða grunnþjónustu sem ætti að tryggja báðum foreldrum jafnt aðgengi að vinnumarkaði.

Í grein sinni benti hún einnig á að aukin umræða væri, í tengslum við þessa breytingu, að það væri börnum fyrir bestu að vera heima með foreldrum sínum lengi og verja minni tíma á leikskóla. Í grein Ingólfs Ásgeirs Jóhannessonar og Sunnu Símonardóttir frá desember 2023 hafi þó komið fram að engar rannsóknir sýni fram á að átta til 8,5 klukkustunda leikskóladvöl skaði börn með neinum hætti.

„Þessi orðræða ýtir undir skaðlegar hugmyndir um hlutverk foreldra og þá sérstaklega mæðra og leiðir til foreldrasamviskubits þar sem foreldrar, aftur sérstaklega mæður, upplifa sig sem slæma foreldra ef þau eru með börnin á leikskóla heila daga,“ sagði Dagný í grein sinni.

Dagný segist í samtali við Vísi sakna þess að við innleiðingu verkefnisins hafi verið hugað betur að jafnréttismálum og einstæðum foreldrum. Þá telur hún spurningar í foreldra- og starfsmannakönnuninni leiðandi og finnst mörgu enn ósvarað. Eins og hvort fyrirkomulagið hafi aukið álag, hvort fólk hafi þurft að minnka við vinnu eða greint hvort áhrifin hafi sérstaklega áhrif á einhverja minnihlutahópa.

Stytting aðeins innleidd hjá fjórðungi vinnandi fólks

Módelið er að einhverju leyti hannað í kringum styttingu vinnuvikunnar en Dagný bendir á að aðeins sé búið að innleiða hana hjá um 25 prósent fólks á vinnumarkaði.

„Það er líka mjög mismunandi hvernig styttingin lítur út, hvort fólk geti farið á hverjum degi eða ekki. Það er fólk í ákveðnum störfum sem getur þetta. Par í sérfræðingastörfum sem getur unnið heima. En svo ertu með manneskju sem vinnur í leikskóla eða á hóteli og þar er ekkert endilega í boði að vera með sveigjanlegan vinnutíma,“ segir Dagný.

Auk þess sé þetta oft fólk sem er aðflutt og eigi ekki sama tengslanet og margir Íslendingar.

„Ég er með tvo afa og tvær ömmur til vara í mínu neti en þetta á ekki endilega við um fólk sem hefur flutt hingað frá öðrum löndum. Leikskólarnir eru algjör forsenda fyrir jafnrétti í samfélaginu. Ef einhver er spurður hvað er mikilvægast í jafnrétti kynjanna þá nefna þau ekkert endilega lögin eða fæðingarorlofið, það er þetta. Því þú gætir aldrei verið á vinnumarkaði ef það væri ekki dagvistun eða leikskóli sem allt fólk hefur efni á.“

Dagný segir flesta sammála um að leikskólakerfið sé í vanda. Það sé mönnunarvandi, mikið álag og há veikindatíðni meðal annars vegna hárrar veikindatíðni barna, miklu álagi og myglu sem hafi greinst víða.

„En í stað þess að hækka launin eða fjármagna kerfið almennilega og tryggja almennilegt húsnæði er farið í það að velta þessu yfir á foreldra.“

Ekki markmiðið að öll börn séu í sex tíma dvöl

Ásdís Kristjánsdóttir bæjarstjóri segir það hafa komið verulega á óvart hversu hratt dvalartíminn breyttist hjá börnum í Kópavogi eftir að tilkynnt var um breytt fyrirkomulag.

„Að fara strax úr tveimur prósentum í 25 prósent er umfram okkar væntingar. Það er ekkert endilega markmið okkar að hækka þetta hlutfall en við vildum hafa þennan valkost til staðar fyrir fólk sem vill nýta sér gjaldfrjálsa leikskólavist.“

Ásdís segir að samhliða þessu hafi þau aukið sveigjanleika þannig að fólk geti verið með mislangan dvalartíma ólíka daga vikunnar. Það henti til dæmis vaktavinnufólki betur.

Hún segir áhugavert í þessu samhengi að skoða raundvalartíma barna. Fyrir breytinguna hafi þau verið búin að reikna út að nýtingin hafi verið um klukkutíma skemur en foreldrar voru að greiða fyrir. Um leið og módelið hafi verið kynnt hafi dvalartíminn farið niður í það sem þau telja nær raunnýtingu.

„Vandinn við gamla kerfið var að við vorum auðvitað að manna leikskólann miðað við greiddan dvalartíma.“

Ásdís telur ekki að hægt sé að tala um að álaginu og kostnaðinum hafi samhliða þessum breytingum verið velt yfir á foreldra. Samhliða þessari breytingu hafi þau tekið upp nýtt afsláttarkerfi sem miði við tekjutengingu og nú njóti fleiri afslátta en áður.

Rólegri dagur hjá þeim börnum sem eru lengur

„Það er vissulega rétt að foreldrar barna sem eru í átta klukkustundir eða lengur eru að greiða hærri leikskólagjöld en það breytir því ekki að kostnaðarhlutfall foreldra er að meðaltali óbreytt frá því sem fyrir var. Kópavogsbær er þannig enn að niðurgreiða um 90 prósent af leikskólagjöldum miðað við raunkostnað.“.

Hún segir nauðsynlegt, við umfjöllun á módelinu, að skoða hvaðan þau voru að koma og hver þjónustan sé í dag.

„Þau börn sem eru með óbreyttan dvalartíma, átta klukkutíma eða lengur, upplifa rólegri dag í bæði upphafi dags og við lok hans. Þeim líður betur og það eru rannsóknir sem styðja það,“ segir Ásdís og vísar til meðal annars rannsókna Háskóla Íslands og Háskólans á Akureyri.

Þá hafi foreldrar komið til hennar og sagt að breytingin hafi einnig haft áhrif á líðan barnsins þegar heim var komið.

„Þessi úlfatími, hann bara hvarf. Börnin eru rólegri þegar þau koma heim og þegar þau eru sótt. Því umhverfið er allt rólegra og það skiptir máli.“

Auk þess segir Ásdís niðurstöður sýna að þjónustan sé betri.

„Foreldrar geta treyst á þessa þjónustu. Við erum ekki að senda börn heim vegna veikinda eða manneklu. Börnunum líður betur, faglega starfið hefur batnað til muna og það er það sem foreldrar eru að fá í staðinn. Þau eru ekki að fá sömu þjónustu og þau voru að fá fyrir breytingarnar. Þetta er allt önnur þjónusta og mun betri.“

Hún segir það ekki óvænt í niðurstöðum foreldrakönnunar að þau sem velji lengsta vistun fyrir börn sín séu óánægðust, enda greiði þau mest fyrir þjónustuna.

„Ég skil það vel. Auðvitað viljum við ekki greiða hærri gjöld. En á móti kemur að í könnuninni má sjá að heilt yfir eru foreldrar ánægðari með þjónustuna, þau upplifa meiri stöðugleika og þessi óánægjuhópur er að minnka. En við vissum þegar við fórum í þessar breytingar að það yrðu ekki allir ánægðir.“

Þannig sé það yfirleitt þegar kynntar eru róttækar kerfisbreytingar.

Djúpstæður mönnunarvandi úr sögunni

Ásdís fullyrðir þó að sama hvernig á það sé litið þá sé þetta betra fyrir börnin, fyrir starfið í leikskólunum, fyrir starfsfólk og fyrir foreldrana hvað varðar þjónustu leikskólanna. Áður en þau innleiddu módelið hafi bærinn glímt við djúpstæðan mönnunarvanda og viðvarandi veikindaálag. Þjónustan hafi ekki verið boðleg fyrir fjölskyldur í sveitarfélaginu.

Þau muni áfram mæla árangurinn og upplifun bæði foreldra og starfsfólks. Hafi fólk ábendingar taki þau vel á móti og vilji bregðast við.

„Við erum boðin og búin að endurskoða Kópavogsmódelið sem slíkt ef það koma einhverjar mikilvægar ábendingar sem við teljum þörf á að bregðast við. Það sem öllu máli skiptir er að standa vörð um þetta kerfi. Ef við værum á sama stað og við vorum áður en við fórum í þessar breytingar værum við að veita lakari þjónustu, við þyrftum að senda börn oftar heim sökum manneklu og veikinda, og við værum ekki með flesta leikskóla fullmannaða eins og staðan er í dag.“

Fyrst til að breyta en fleiri hafa fylgt

Kópavogsbær er fyrstur til að fara í svona róttæka kerfisbreytingu en búið er að innleiða módelið eða svipað módel á Ísafirði, á Akureyri, í Fjarðabyggð og í leikskólum á Rangárþingi ytra. Þá segir Ásdís það líka til skoðunar í Vestmannaeyjabæ.

„Ég sé að það er gríðarlega mikill munur eftir að við fórum inn í nýtt módel og ég myndi aldrei sem bæjarstjóri mælast fyrir því að við færum aftur í gamla kerfið. Ég er ekki að biðja foreldra um að koma fyrr heim úr vinnu eða biðja þau að halda börnunum heima því við getum ekki tekið á móti börnunum þeirra. Það hefur aldrei gerst og þetta er annað skólaárið sem við erum að keyra á þessu.“

Ásdís segir gagnrýni verkalýðsfélaganna í upphafi, þegar módelið var kynnt, hafa komið sér verulega á óvart. Módelið hafi verið til að bregðast við óviðunandi starfsumhverfi. Þau hafi viljað gera það eftirsóknarvert að vinna í leikskólum í Kópavogi.

Hvað varðar gagnrýni frá verkalýðsfélögum um foreldraskömm eða foreldrasmánun segir Ásdís það aldrei hafa verið markmið þeirra að módelið myndi kalla það fram. Þau hafi fyrst og fremst verið að hugsa um líðan barnanna. Þær rannsóknir sem þegar hafi verið framkvæmdar sýni að börnunum líði betur, og líka þau sem eru lengur í leikskólanum.

„Markmiðið var alltaf að tryggja viðunandi starfsumhverfi fyrir starfsfólkið og betri mönnun en ekki síður að börnunum myndi líða betur í leikskólaumhverfis, sama hvort þau væri í sex, átta klukkutíma vistun.“

Kvennasamtök gagnrýndu módelið einnig og töldu það geta dregið úr atvinnuþátttöku kvenna. Þær myndu hætta að vinna eða minnka við sig til að geta nýtt gjaldfrjálsan leikskóla. Ásdís segist ekki hafa séð vísbendingar um það.

„Síður en svo, við vorum að standa vörð um þetta mikilvæga kerfi sem að mínu mati er lykilinn að þessu jafnrétti sem við höfum byggt upp á Íslandi. Ég myndi frekar segja að við höfum verið að standa vörð um þetta kerfi sem við viljum að sé til staðar til að tryggja háa atvinnuþátttöku karla og kvenna.“

Systkini, ömmur og afar aðstoða

Ekki er spurt út í það í foreldrakönnun hvort fólk hafi minnkað við sig vinnu en Ásdís segist frá upphafi breytinga hafa verið dugleg að heimsækja leikskólana og ræða við starfsfólkið og foreldra. Það sem hún heyri frá til dæmis foreldrum sé að þau reyni að skipuleggja vinnuvikuna öðruvísi en áður en svo viti bæjaryfirvöld líka að systkini og ömmu og afar hafi verið að hjálpa til í auknum mæli.

Ásdís segist meðvituð um að ekki allir hafi þetta stuðningsnet og þess vegna hafi verið settir inn ríflegir afslættir fyrir einstæða foreldra og tekjulág heimili.

Hún segir módelið þó einnig hafa leitt til óvæntra breytinga. Til dæmis hafi í einum leikskóla í bænum hækkað verulega hlutfall þeirra barna sem eru af erlendum uppruna.

„Þau nýta sér þessa sex klukkutíma í auknum mæli. Við erum þannig að ná til og utan um viðkvæman hóp sem var áður ekki að greiða fyrir leikskóla en vill nýta sér þennan gjaldfrjálsa leikskóla.“ 

Í samhengi við þetta má nefna að í foreldrakönnun voru til dæmis foreldrar barna af erlendum uppruna hlutfallslega ánægðari en þeir sem íslenskir eru.

Reikningsdæmi sem ekki gekk upp

Gerður Magnúsdóttir fyrrverandi leikskólastjóri í leikskólanum Sólhvörfum til tíu ára og núverandi skólastjóri í barnaskóla Kársness segir í samtali við fréttastofu að hún hafi fundið mikinn mun á sínu starfsfólki og börnum eftir breytinguna.

„Dvalartími barna var áður miklu lengri en vinnutími starfsfólks. Það er ekki góð blanda og er reikningsdæmi sem ekki gengur upp,“ segir Gerður og að þó svo að það hafi verið staðan hafi ekki fengist greidd fleiri stöðugildi á leikskólana.

„Opnunartíminn er frá 7.30 til 16.30 og fólk vinnur auðvitað ekki það langan vinnudag. En barnið gat verið svona lengi. Þannig það sem við finnum ekki síst, og er samt breytilegt á milli leikskóla, er að með þessari styttingu á dvalartíma hafi skapast sveigjanleiki.

Gerður segir að þó svo að það sé talað um sex klukkustundir í dvöl á dag snúist þetta í raun um 30 klukkustundir á viku, sem fólk geti svo hagað eins og það vilji. Sumir hafi til dæmis getað haft barnið í átta tíma í fjóra daga og verið í fríi einn dag.

Breytingin hafi skapað meiri ró innan leikskólanna seinni partinn.

„Í rekstri skilaði þetta því að ég þurfti ekki að teygja svona svakalega á starfsmannahópnum til að dekka daginn. Þannig gat ég nýtt starfsfólkið betur á þeim tíma þar sem öll börnin eru til staðar og fækkað þeim sem koma snemma á morgnana og seint á daginn,“ segir hún. Á sama tíma hafi aukist sveigjanleiki í vinnutíma starfsfólks. Starfsfólk hafi getað skilað tímum á vikubasis, ekki eftir hverjum degi, eins og börnin.

„Þetta breytir rosalega mikið andrúmsloftinu. Oft var ástandið svo spennuþrungið. Núna er farið hægar inn á morgnana því börnin eru að koma seinna.“.

Hún segist til dæmis oft hafa upplifað föstudaga sem kvíðvænlega. Starfsmenn hafi margir óskað eftir orlofi þá og mörg barnanna verið í dvöl út daginn.

Samhliða þessum breytingum í Kópavogi segist Gerður hafa upplifað viðhorfsbreytingu í samfélaginu. Mörg fyrirtæki og stofnanir hafi innleitt vinnustyttingu og það þannig orðið algengt að börn séu með styttri dvöl á föstudögum.

„Það er meira þannig að dagarnir fjara út heldur en að það sé streituástand til korter yfir fjögur. Það er kannski upplifunin hvernig þetta birtist á vinnustaðnum.“

Í könnun sem bærinn hefur framkvæmd tvisvar frá innleiðingu meðal starfsfólks kemur fram að þeim þykir meira svigrúm til faglegs starfs innan leikskólans.

„Það eru færri aðstæður þar sem það þarf bara að bjarga málunum.“

Verkefni í þróun

Gerður segir auðvitað líka galla við þessa leið. Þetta henti ekki öllum foreldrum eða forsjáraðilum.Það tengist vinnutíma fólks og því hvort samfélagið vilji að börn séu svona lengi í vistun. Hvort samfélagið sé fjölskylduvænt og hver skilgreiningin eigi að vera á því.

„En við verðum alltaf með hóp sem við erum ekki að þjónusta eins vel og við viljum gera, og það átti líka við áður,“ segir Gerður. Vinnutími starfsfólks verslana sé til dæmis til allt að sex á kvöldin og leikskólar hafi áratugum saman lokað fyrr en það.

Hún segir næstu skref að bregðast við hvernig sé hægt að styðja betur við vaktavinnufólk. Fólk í þeirri stöðu sé með börnin yfirleitt skráð í lengstu dvöl sem hægt er en nýti hana alls ekki því þau eru með óreglulegan vinnutíma.

„Fyrirkomulagið væri frekar þannig að fólk skilaði inn vaktaplaninu og þá viti leikskólastjóri hvernig tímarnir væru nýttir,“ segir Gerður og þá sé reiknuð út frá því meðaldvöl.

Hún segir þetta áskorun en það þurfi allir að finna leið til að nýta kerfið til gagns.

„Það varð rosalega mikil breyting á kerfinu og vonandi förum við að sjá lægri veikindatíðni og starfsmannaveltu því það er líka tilgangurinn með verkefninu,“ segir Gerður. Þannig hafi hugsunin verið að koma starfsmönnum „úr hamstrahjólinu“ og koma í veg fyrir að faglegt starf liggi niður.

„Það er það sem lætur undan þegar við þurfum alltaf að vera að slökkva elda. Þegar starfsmenn eru bara að reyna að lifa af daginn.“

Vilja að starf leikskólakennarans sé eftirsóknarvert

Gerður segir kerfið í þróun og það þurfi tíma til að bregðast við gagnrýni. Markmiðið sé að kerfið geti nýst öllum foreldrum, ekki bara sumum. Það geti þó tekið tíma.

„Mér hefur þetta þótt skapa kyrrð í starfsmannahópnum. Fólki líður ekki eins og það sé eins útbrunnið á hverjum degi og það er eftirsóknarvert að vita að þú átt fjögurra daga haustfrí og að það sé lokað í dymbilviku og á milli jóla og nýárs,“ segir Gerður.

Fyrirkomulagið er þá þannig að fólk skráir börn sín í leikskóla þessa daga og einhver börn geta þurft að fara á aðra leikskóla en þau eru vön að fara á. Starfsfólki og börnum er þannig þjappað saman á færri leikskóla til að geta sinnt þjónustu við þau sem þurfa hana á meðan aðrir eru með börnin heima. Svipað fyrirkomulag var tekið upp í Reykjavík á þessu skólaári. Gerður segir fyrirkomulagið hafa heppnast vel og börnin oft jafnvel spennt að heimsækja aðra leikskóla eða deildir þessa fáu daga.

„Þarna erum við farin að jafna stöðu kennaranna við grunnskólakennarana sem hafa alltaf haft þetta sem feng í sínu starfi og það hefur skapað meiri ró.“

Gerður segir ekki koma til greina að fara aftur í fyrra kerfi. Áhrif breytinganna séu enn að koma ljós en vonandi minnki veikindatíðni og mannekla í þessu nýja kerfi.

„Til framtíðar gerir þetta vonandi starfið í leikskólum meira spennandi. Að það verði meiri stöðugleiki og fagmennska. Það er framtíðarmúsík sem þetta hefur vonandi áhrif á.“

Hún segir þetta einnig hafa áhrif á inntöku barna í leikskóla. Í haust hafi ekki verið þörf á að seinka aðlögun vegna manneklu, þjónustan sé áreiðanlegri en áður. Samkvæmt upplýsingum frá Kópavogsbæ hefur aðeins verið skert þjónusta í einum leikskóla í vetur í tvær klukkustundir.

Módelið breytti hugarfari til uppeldis barnanna

Ingvi Þór Georgsson er með tvö börn á leikskólanum Arnarsmára í Kópavogi. Hann er mjög ánægður með innleiðingu módelsins. Fjölskyldan hefur ekki náð að nýta styttinguna í vetur, en gerði það í fyrra.

„Þau eru að verða þriggja og fimm,“ segir Ingvi um börn sín Leó Berg og Hjördísi Hrund. Hann, og konan hans Svanbjörg Berg Sigmarsdóttir, eru þannig búin að vera með barn í leikskólanum nógu lengi til að hafa upplifað kerfið bæði fyrir og eftir breytinguna.

„Við erum fáránlega sátt. Við nýttum sex tímana að fullu í fyrra. Þá var annað barnið hjá dagforeldri til tvö þannig við þurftum hvort eð er að sækja fyrr. Þá nýttum við sex tímana en erum með þau í sjö tíma í dag.“

Ingvi segist hafa upplifað mikla hugarfarsbreytingu í fyrra þegar þau styttu vinnudaginn.

„Það gekk mjög vel en maður náði að vera meira með krökkunum og búa til betri samverustundir.“

Hann segir ömmu og afa stundum sækja en þau hafi ekki upplifað það sem neyð að sækjast eftir þannig aðstoð. Ingvi vinnur sjálfstætt og hefur þannig mikinn sveigjanleika. Hann geti þannig ekki talað fyrir fólk sem sé fast í átta tíma vinnudegi.

„Við erum með sjö tíma núna sem er aðeins ódýrara. Við værum örugglega í átta tímum ef við hefðum ekki prófað að stytta í sex í fyrra. Maður áttaði sig á því að það er hægt vinna styttra þegar börnin eru á þessum aldri. Frekar að sækja þau fyrr og gera eitthvað skemmtilegt.“

Hann segist almennt upplifa góða stemningu á leikskólanum fyrir þessum breytingum. Mannekla sé minni og þau til dæmis hafi ekki fengið pósta um að sækja fyrr í tvö ár. Það hafi gerst reglulega fyrsta ár fyrra barnsins í leikskólanum.

„Þetta hefur verið alveg upp á tíu í Arnarsmára. Þetta er frábær breyting og það stærsta fyrir mig er þessi hugarfarsbreyting sem ég hef upplifað. Maður hefur alltaf viljað vinna átta til tíu tíma á dag og sjá börnin aðeins fyrir vinnu en þetta breytti alveg hugsuninni um að vinna minna og verja meiri tíma með þeim.“

Meiri tengsl barnanna við ömmur og afa

Venný Hönnudóttir segist himinlifandi með innleiðingu módelsins. Hún og maðurinn hennar, Hörður Ingi Gunnarsson, eru með tvö börn á leikskólum í Kópavogi sem eru þriggja og fimm ára sem eru sótt snemma þrjá daga vikunnar.

„Við erum almennt mjög ánægð með þetta. Við höfum getað nýtt okkur þessa styttri viðveru en erum vissulega með gott bakland,“ segir Venný og að þau njóti þannig aðstoðar mæðra sinna við að sækja.

„En við lítum bara á það sem kost að það sé þannig verið að auka tengsl barnanna við aðra fjölskyldumeðlimi.“

Hún og maðurinn hennar, Hörður Ingi Gunnarsson, eru bæði á vinnustað sem hefur innleitt fjögurra tíma styttingu vinnuvikunnar og þau hafa getað nýtt styttinguna í vinnunni til að geta sótt snemma. Það hafi kallað á sveigjanleika frá vinnuveitanda.

„Þetta eru 30 tímar á viku og maður ræður dálítið sjálfur hvernig viðvera barnsins er. Þannig stundum mæta þau snemma og þá finnur maður að það er miklu rólegra og þau fá meiri athygli frá starfsfólki. Bæði frá fólki sem geta nýtt sér styttri viðveru en þau sem þurfa að vera fulla viðveru, það er minna áreiti í upphafi og lok dags.“

Venný segist vel meðvituð að hjá þeim komi margt saman svo að þetta henti. Það megi samt ekki draga úr því að fyrir þær fjölskyldur sem eru í þeirri stöðu er innleiðing módelsins verulega jákvæð.

Spara 70 þúsund á mánuði

„Þetta er eflaust erfiðast fyrir einstæða foreldra en það kemur á móti að það er tekjutenging við afslætti.“

Hún gerir ráð fyrir að þau séu að spara sér um 70 þúsund krónur á mánuði í vistunargjöld með því að nýta sér gjaldfrjálsa styttri viðveru. Það muni um það í heimilisbókhaldinu.

Fyrra barn Vennýjar og Harðar byrjaði í leikskóla í Reykjavík á háskólaleikskólanum. Hún segist finna mikinn mun þar á milli. Manneklan hafi verið veruleg þar en það hafi aldrei komið upp hjá þeim í Kópavogi. Auk þess sé starfsmannaveltan minni og starfsánægja starfsfólks virðist meiri.

„Það skilar sér í umönnun barnanna.“

Hún segist upplifa jákvæðari umræðu um breytinguna í dag en þegar módelið var fyrst innleitt. Það sé komin reynsla á það og því fylgi jákvæðari tónn.

Einstæð og borgaði hundrað þúsund fyrir tvö börn

Vísir ræddi einnig við einstæða móður sem nær ekki að nýta sér styttinguna. Hún vildi ekki koma fram undir nafni. Hún sagðist almennt ánægð með innleiðingu módelsins en að kostnaðurinn væri verulegur fyrir hana. Hún segist vilja sjá afslátt fyrir einstæða óháð tekjum þeirra.

Þegar módelið var innleitt átti hún tvö börn í leikskóla í Kópavogi og greiddi í kjölfarið um 100 þúsund á mánuði í leikskólagjöld. Hún fékk engan afslátt á gjöldum því tekjur hennar voru rétt yfir viðmiði um afslátt. Til samanburðar greiðir einstætt foreldri fyrir átta tíma dvöl í Reykjavík 22.974 krónur í leikskólagjöld.

„Ég er ekki með mikla aðstoð frá barnsföður og marga mánuði hef ég verið með enga aðstoð frá honum. Ég er í hundrað prósent vinnu og get ekkert annað. Það sem mér fannst erfiðast við þetta var að þó svo að ég væri með tekjur yfir mörkum var ekki tekið tillit til fjölda barna.“

Í dag er annað barnið komið í skóla og hún því aðeins með eitt barn í leikskólanum. Það er skráð í tæplega átta tíma.

„Ég er búin að reyna að kroppa burt hvert korter sem ég get því hvert korter er svo dýrt. Það er misjafnt milli mánaða hversu mikið ég greiði en nú er ég að greiða um 55 þúsund að meðaltali fyrir eitt barn. Ég hef engan á móti mér til að mæta snemma eða hætta snemma..“

Hún segir erfitt á sama tíma að horfa á pör, með sveigjanlegan vinnutíma og fullar tekjur, ná að nýta sér þessa styttingu og greiða ekkert fyrir leikskóladvöl barnsins.

„Þetta kemur ekki vel út fyrir einstæða. Mér finnst að afslátturinn eigi að gilda fyrir einstæða sama hverjar tekjur þeirra eru. Af því að tekjurnar eru kannski yfir mörkum en maður getur verið að sjá fyrir fleiri en einu barni. Er eðlilegt að maður sé að greiða hundrað þúsund af launum í leikskólagjöld?“

Hún segir það þó jákvætt að þetta geti leitt til þess að fólk geti varið meiri tíma með börnunum sínum og að mannekla sé minni á leikskólunum og rólegri stemning í upphafi og lok dags.

„Heilt yfir er ég ánægð með breytingarnar en ég myndi vilja sjá afslátt fyrir einstæða óháð tekjum.“

Nýlega birtist einnig aðsend grein á Vísi frá Eydísi Ingu Valsdóttur, tveggja barna móður í Kópavogi, þar sem hún gagnrýndi það hversu dýrt kerfið er í Kópavogi miðað við önnur sveitarfélög. Bæði sé dagvistunargjaldið hærra en afslættir einnig minni fyrir til dæmis fólk með fleiri en eitt barn á leikskóla.

„Það er vissulega mikilvægt að leikskólar séu vel mannaðir og að þar þrífist faglegt og skapandi skólastarf. Ef Kópavogsmódelið hefur auðveldað mönnun og létt álag á börnum og starfsfólki er það að sjálfsögðu jákvæð þróun. En fjárhagslegt álag fjölskyldna og andleg líðan má ekki gleymast í þeirri vegferð – enda hefur það bein áhrif á líðan barna, velferð heimilanna og jafnrétti til náms.

Kópavogsmódelið virðist í reynd fela í sér að foreldrar greiði með hæstu leikskólagjöldum landsins – og að aðeins þau sem búa við fjárhagslegt öryggi og gott félagslegt bakland geti nýtt sér gjaldfrjálsa vistun. Þá verður að spyrja: Fyrir hverja er þessi stefna hönnuð?“ spyr Eydís að lokum í grein sinni.