Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir og Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifa 7. maí 2025 14:33 Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjálfbærni Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Sjá meira
Án hagnaðar er erfitt fyrir fyrirtæki að fjárfesta, bæta kjör starfsfólks eða vaxa á heilbrigðan hátt. Það dylst engum að ríkjandi hugmynd hefur einmitt verið sú að meginmarkmið fyrirtækja sé að hámarka fjárhagslegan hagnað fyrir hluthafa. En á síðari árum hefur sífellt fleirum orðið ljóst að kallað er eftir víðari sýn á hvað hagnaður raunverulega þýðir. Breyttur skilningur á tilgangi fyrirtækja endurspeglast greinilega í rannsóknum og yfirlýsingum víða um heim. Árið 2019 gaf Business Roundtable út yfirlýsingu frá 181 forstjóra stórfyrirtækja, þar sem þeir skuldbundu sig til að þjóna öllum hagðilum – viðskiptavinum, starfsfólki, birgjum, samfélaginu og hluthöfum. Framtakið We are still in, sýnir að fjölmargir leiðtogar og stofnanir í Bandaríkjunum staðráðnir í að vinna áfram að markmiðum Parísarsamkomulagsins þrátt fyrir ákvörðun Bandaríkjaforseta. Aðilar að framtakinu eru yfir 3.900 leiðtogar, þar á meðal borgarstjórar, ríkisstjórar, háskólaforsetar, forstjórar fyrirtækja og aðrir áhrifamiklir einstaklingar sem skuldbinda sig til að styðja við loftslagsaðgerðir og draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við Parísarsamkomulagið. Kannanir sýna að ungu fólki finnst að markmið fyrirtækja ætti helst að vera að „bæta samfélagið“ fremur en að hámarka skammtímahagnað. Yngri kynslóðir kalla eftir breyttu gildismati þar sem fyrirtæki eru drifin áfram af skýrum tilgangi og samfélagslegri ábyrgð til jafns við arðsemi. Tilgangsdrifinn rekstur í reynd Þessi „nýja“ sýn felur í sér að fyrirtæki taki sér víðara hlutverk í samfélaginu. Dæmi um einkenni tilgangsdrifins reksturs gætu verið: Langtímahugsun: Stjórnendur taka ákvarðanir með hliðsjón af áhrifum til lengri tíma, ekki bara næsta ársfjórðungs eða árs.. Langtímahugsun krefst fjárfestninga í nýsköpun sem stuðlar að sjálbærum rekstri og sjálfbærri framtíð til langs tíma jafnvel þótt það dragi tímabundið úr skammtímahagnaði. Slík hugsun byggir líka undir traust viðskiptasambönd til lengri tíma. Ábyrgð gagnvart umhverfi: Stjórnendur leggja áherslu á að draga úr kolefnisspori, minnka sóun og vernda vistkerfin með því að setja sér metnaðarfull loftslagsmarkmið og leita leiða til að verða kolefnishlutlaus. Í stað þess að horfa á umhverfismál sem kostnað sjá fyrirtæki tækifæri til nýsköpunar og sparnaðar. Ábyrgð gagnvart starfsfólki: Stjórnendur setja fólk í fyrsta sæti þar sem áhersla er á vellíðan starfsfólks, fjölbreytileika og jafnræði í starfsemi fyrirtækja. Hamingjusamt starfsfólk skilar betri árangri og tryggð, auk þess sem fyrirtæki með sterka „siðferðislega ímynd“ njóta frekar trausts almennings og eru eftirsóttari vinnustaðir. Aukin áhersla á að efla atvinnu með stuðningi með því að huga að aðgengi fyrir alla og bjóða upp á tækifæri til hlutastarfa þá skapast tækifæri til að virkja mannauð sem annars fengi ekki tækifæri til atvinnuþátttöku, atvinnulífinu til góða. Fjárfestar horfa til ábyrgðar Þessi þróun er ekki aðeins knúin áfram af þessum gildum í samfélaginu heldur einnig af kröfum fjárfesta. Stórir fjárfestar á borð við lífeyrissjóði og sjóðsstýringarfyrirtæki líta nú í vaxandi mæli til sjálfbærnifjárfestinga – þ.e. fjárfestinga sem skila mælanlegum samfélagslegum eða umhverfislegum ávinningi til viðbótar fjárhagslegri ávöxtun. Samkvæmt nýlegri skýrslu nemur umfang slíkrar ábyrgrar fjárfestingar um 30 þúsund milljörðum Bandaríkjadala á heimsvísu. Jafnframt hafa samtök eins og IcelandSIF hérlendis verið stofnuð til að efla þekkingu á sjálfbærum fjárfestingum og auka umræðu um þær. Fjárfestar átta sig nefnilega á því að fyrirtæki sem sinna samfélags- og umhverfismálum af alvöru eru líklegri til að standast ágjöf til lengri tíma, draga úr rekstraráhættu og nýta ný tækifæri sem fylgja grænni framtíð. Fyrirtæki fyrir komandi kynslóðir Það er augljóst að fyrirtæki sem tileinka sér þessa heildarsýn uppskera lof, traust og velvild frá samfélaginu sem getur skilað þeim árangri til lengri tíma. Neytendur eru líklegri til að sýna tryggð við vörumerki sem ganga lengra en lágmarkskröfur í sjálfbærni. Margir fjárfestar umbuna þeim sem sýna árangur á sviði sjálfbærni. Þegar fyrirtæki eru rekin af hugsjón um að skapa betri framtíð, ekki aðeins fyrir næsta ársfjórðung heldur fyrir næstu kynslóðir, verður til heilbrigðara og réttlátara hagkerfi. Hagnaður hverfur ekki úr dæminu - heldur verður arðsemin forsenda framþróunar, nýsköpunar og samfélagsumbóta - afrakstur sem bæði hluthafar og samfélag geta verið stolt af. Hamingja og velferð samfélagsins verður þá ekki hliðarafurð heldur sjálfstætt markmið í rekstrinum, jafngilt arðsemi í huga stjórnenda. Slík fyrirtæki líta á sig sem lifandi hluta af samfélaginu sem bera ábyrgð gagnvart fólki og umhverfinu. Höfundar eru Elva Rakel Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Festu og Erla Ósk Ásgeirsdottir, formaður Festu.
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun