Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar 6. maí 2025 08:36 Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir Trúmál Mest lesið Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Skoðun Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Á tímum þar sem óvissa, afmennskun, skautun og skrumskæling á öllu því sem við höfum álitið sjálfsagt – á því hvað er rétt og hvað rangt, hvað snýr upp og hvað niður – setja mark sitt á samfélagið, er mikilvægara en nokkru sinni að rifja upp og efla þau gildi sem tengja okkur saman sem manneskjur. Kærleikur – hlýja og ábyrgð Hvað er kærleikur? Hann getur birst sem hlýja og tengsl, við fjölskyldu og í vináttu, sem samkennd gagnvart ókunnugum, og sem óeigingjarn vilji til að styðja við velferð annarra – jafnvel þeirra sem við höfum aldrei hitt. Kærleikur er ekki aðeins tilfinning heldur val. Að velja að bregðast við með umhyggju, hlusta af virðingu og aðstoða án væntinga um endurgjald. Í samfélagi þar sem samkeppni og sjálfhverfa eru leiðandi öfl, getur kærleikurinn verið róttæk ákvörðun. Húmanismi – trúin á manneskjuna Húmanismi er heimspekileg og siðferðileg afstaða sem leggur áherslu á verðmæti manneskjunnar, sjálfstæða hugsun og samfélagslega ábyrgð. Hann byggir á þeirri trú að manneskjan hafi hæfileika og getu til að skapa betri heim – með því að nýta bæði meðfædda og lærða skynsemi sína, samvisku og samkennd. Húmanisminn hafnar þeirri hugmynd að við þurfum að lúta yfirnáttúrulegum öflum til að skilja siðferðileg gildi og hafa þau að leiðarljósi í lífi okkar. Húmanisminn leggur þess í stað áherslu á ábyrgð einstaklingsins – ekki aðeins gagnvart sjálfum sér heldur einnig öðru lífi og jörðinni sem við deilum. Í húmanisma felst gagnrýnin hugsun og virðing fyrir frelsi og mannréttindum. Hann krefst þess að við spyrjum: Hvað er gott líf? Hvernig getum við skapað samfélag þar sem öll fá tækifæri til að blómstra? Húmanisminn gengur út á það að virðing, réttlæti og samkennd séu ekki aðeins háleitar hugsjónir – heldur lífsnauðsynlegir þættir í sjálfbæru og mannvænu samfélagi. Samspil kærleika og húmanisma Þó kærleikurinn sé oft álitinn hjartans mál og húmanismi málsvari skynseminnar, eru þau ekki andstæður heldur samverkandi öfl. Kærleikurinn gefur húmanismanum hjarta, og húmanisminn veitir kærleikanum stefnu og samhengi. Húmaníski rithöfundurinn E. M. Forster er þekktur fyrir orð sín „Only connect! - Tengja, það er allt og sumt!“. Með því átti hann við tvennt: Annars vegar tenginguna á milli huga og hjarta, sem sé óhjákvæmileg til þess að komast að réttri niðurstöðu, og hins vegar tenginguna á milli fólks, á milli okkar allra, hvaðan sem við komum og hvert sem við ætlum. Hvað er trú – og getur húmanismi gegnt sama hlutverki? Frá örófi alda hefur mannkynið leitað svara við stóru spurningum lífsins: Af hverju erum við hér? Hvað er rétt og rangt? Hvað gerist eftir dauðann? Trú – í einni eða annarri mynd – hefur gjarnan hjálpað fólki við að finna svör í þessari leit. En hvað er trú í raun og veru, og er hægt að finna sama tilgang og siðferðisgrunn í veraldlegri heimsmynd á borð við húmanisma? Trú er oft skilin sem trú á guð eða einhverskonar yfirnáttúruleg fyrirbæri, en í víðari merkingu vísar hún til þess að hafa ákveðna heimsmynd sem gefur lífinu tilgang, leiðsögn og von. Trúarbrögð, eins og kristni eða íslam, byggja á trú á persónugerða æðri veru og fela í sér helgirit, siðalög og samfélag iðkenda. En slíkar kerfisbundnar trúarheildir eru ekki eina leiðin að merkingu eða siðferði. Húmanismi sem siðferðileg og veraldleg trú Húmanismi – þó til séu húmanistar af öllum trúarbrögðum, kristnum sem öðrum – hafnar í grunninn yfirnáttúrulegum útskýringum sem nauðsynlegum og leggur áherslu á mannlega skynsemi, reynslu og samkennd sem grunn að siðferði og samfélagi. Þannig þjónar húmanismi mörgum af þeim þörfum sem trúarbrögð uppfylla: Hann býður upp á heimsmynd, siðferðileg viðmið og samfélag. Bæði trúarbrögð og húmanismi reyna að svara sömu spurningunum, en með ólíkum aðferðum: Annars vegar með tilvísun í æðri mátt eða guðlega visku, hins vegar með upplýstri umræðu og virðingu fyrir gildi hverrar manneskju, skynsemi hennar, samkennd og getu til rökhugsunar. Trú, tilgangur og óvissa Í óvissuástandi – svo sem kreppu, náttúruhamförum eða persónulegum áföllum – hefur fólk tilhneigingu til að leita í heimsmynd sem veitir þeim öryggi, stöðugleika og huggun. Þetta á bæði við um hefðbundin trúarbrögð og veraldleg lífsskoðunarkerfi eins og húmanisma. Báðar leiðir geta veitt fólki tilgang, samfélag og mögulega einhverskonar innri ró. Trú sem boðberi samkenndar og siðferðis þarf þannig ekki að fela í sér guðstrú. Hún getur líka birst sem trú á manngildi, frelsi, vísindi og siðferðislega ábyrgð. Og kærleika. Húmanismi og önnur veraldleg lífsskoðunarkerfi bjóða ekki síður upp á siðferðilegan ramma og merkingu í lífinu – og gegna þannig sama grundvallarhlutverki og trúarbrögð hafa gegnt í gegnum aldirnar. Höfundur er formaður Siðmenntar.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun