Munum við upplifa enn eitt „mikla stökkið framávið“? Jason Steinþórsson skrifar 1. febrúar 2025 09:30 Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Mest lesið Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson Skoðun Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Sjá meira
Við erum að lifa áhugaverða þróun. Nú eru runnir upp þeir tímar að lýðræði, kosningaþátttaka, lög og réttur ráða ekki lengur för í fjölmörgum ríkjum heims sem hingað til hafa verð talin lýðræðisríki. Minningar frá heimsstyrjöldunum og hörmungunum sem mikilmennska einstakra forystumanna steyptu heiminum í eru margar fölnaðar og þeir sem lifðu þá tíma fækkar. Tæknin er að verða allsráðandi og tölvur, AI og app eru að miklu leyti farinn að ráða því hvernig við lifum. Allt þetta hefur áhrif og markmið fólks felst einkum í að græða, eyða, fá og taka. Þetta hugarfar byggir síðan á því að taka frá hinum, enda skipta þau hin ekki miklu máli, það sem skiptir máli er ég, mitt og bara mitt. Skýrasta dæmið sem við höfum séð í þessu og sem gerir það að verkum að ekki er hægt annað en að viðurkenna þennan veruleika hefur komið skýrt fram síðust daga. Elton Musk einn allra ríkasti maður jarðar krefst þess að heimurinn beygi sig í duftið undir ákvarðanir, skoðanir og ætlanir hans bæði innanlands og annars staðar. Hann telur sig til þess fallin að ákveða hvernig heimurinn á að virka, hverjir eigi að stýra stjórnmálaflokkum víða um heim sem sagt hvað sé rétt og hvað sé rangt, til dæmis hvort að umræða um nasistana sé ekki allt of neikvæð. Hvernig fólk á að vera, hugsa, akta sem er jú samkvæmt hans yfirburða hugmyndum um hvað sé rétt, æskilegt og nauðsynlegt. Í þessum efnum hefur hann til halds og trausts eina öflugustu pólitísku stöðu heims. Ekki kæmi á óvart að sá aðili sé bara til bráðabirgða enda háður endurkjöri. En valdsvið E. Musk er ekki háð endurkjöri það er eins umfangsmikið og hann vill og einskorðast ekki við venjuleg yfirráðasvæði hins pólitíska hlutverks. Þessi staða veitir honum svigrúm langt umfram hið hamlandi pólitískt hlutverk og eins og segir einhvers staðar „Just do it“. Hinn pólitíski meðreiðarsveinn, Trump hefur löngum verð óútreiknanlegur og farið aðrar leiðir en almennt gengur og gerist og þótt hefur tilhlýðilegt. En það er einmitt mergur málsins það sem hefur þótt tilhlýðilegt er ekki lengur það sem ræður og það sem er ótilhlýðilegt er hið nýja norm. Trump hvatti til þess að löglega kjörin forseti lands sem löngum hefur verið talin vagga lýðræðis yrði hindraður í að fá völdin, yrði ekki hleypt að heldur að hann, þrátt fyrir að hafa tapað kosningum yrði lýstur sigurvegari þvert á útkomu kosninganna. Þessa hundsun á lýðræðislegum leikreglum höfum við oft orðið vitni að víða um heim en sjaldan í þeim ríkjum sem talin hafa verið í forystu lýðræðis og löngum farið eftir lýðræðislegum leikreglum. Allra síðustu daga þá sáum við álíka framþróun í valdatafli aðila sem taldi sig hafinn yfir leikreglur lýðræðisins fara fram í Suður Kóreu en þar tókst almenningi að hindraði að sú andlýðræðislega aðgerð næði fram að ganga. En einræðisherrar hafa náð völdum víða; í Kambódíu, Mýanmar, Víetnam, Norður Kóreu, Kína, Laos og Taílandi ásamt í Suður Ameríku og í gegnum tíðina hafa einnig komið fram álíka öfl í Finnlandi, Belgíu, í Frakklandi, Noregi og fleiri stöðum sem hafa ekki náð að treysta völdin. En nú erum við að upplifa nýjan kafla í valdatöku einræðisherra í heiminum. Það sem er ógnvekjandi er að þetta kemur fram í einu öflugasta ríki heimsins og þetta er ekki aðgerð sem er ætlað að ná yfirráðum yfir einu ríki eða ríkjasamsteypu. Nú er kominn fram einræðisherra með öflugan meðreiðarsvein sem ætla sér að ráða yfir stórum hluta heimsins og hægt er að færa rök fyrir því að það eru þó nokkrar líkur á að honum takist ætlunarverk sitt. Kannski ekki í eini svipan en smátt og smátt og með áhlaupum hér og þar. Heimurinn er alltaf að færast nær því að vera eitt þorp og allt sem gerist flæðir um heiminn á örskotsstund. Peningar hafa löngum talað og nú eru peningar áhrifameiri en penninn eins og margoft hefur sýnt sig undanfarna áratugi. Segja má að hinn nýi Alexander mikli sé kominn fram, ný tegund valdagráðugra einstaklinga. Hér er á ferðinni einstaklingur sem hefur þá furðulegu skoðun að hann sé sá rétti til að ákveða. Hann veit hvað lýðnum er fyrir bestu og hann hefur höndlað sannleikann. Þessi maður sem hefur náð sér í þessa aðstöðu í gegnum fjármuni og í gegnum valdagráðuga samherja. Hann er síðan á þessum stað án lýðræðislegra ferla eða kosninga hann er þarna vegna þess að hann á peninga. Í framhaldinu er spurningin; ætlar almenningur, heimurinn og lýðræðislega kjörnir fulltrúar að horfa aðgerðarlaust á? Fréttir frá Danmörku benda til þess að einhverjir séu að ranka við sér. Það sem er það hættulega í þessu er að þessir einstaklingar eða eins og staðan er einstaklingur, (þó svo að aðrir auðmenn hafa sýnt að þeir hafa svipaðar skoðanir) hafa það forskot að eiga ógrynni auðæfa og þeir sem eiga ógrynni auðæfa geta alltaf aflað sér meiri auðæfa enda með tögl og haldi og það sem meira er, þeir þurfa sjaldan að nota auðæfi sín því í raun eru fjölmargi tilbúnir til að moka í þá öllu því sem þeir þurfa með von um gæluhót og nýtingarrétt að hluta af afrakstrinum. Þannig að þeir munum geta náð í þá fjármuni og þá aðstöðu sem þeir þurfa til að koma sínum áformum áfram þar með ráða þeir því sem þeir vilja ráða. Í þessari nýju heimsmynd sem birtist okkur þessa dagana þá einskorðast þessi yfirráð ekki bara við viðkomandi land heldur eins og hér hefur komið fram einnig nágrannaríki og þau ríki sem þeir telja einhverra hluta vegna, æskilegt að ná yfirráðum yfir, svona í fyrstunni, til dæmis Grænland. Þetta minnir okkur óþægilega á annan núlifandi forseta sem hikaði ekki við að ráðast inn í nágrannaland og taldi sig í fullum rétti til þess. Það lítur út fyrir að þessir fyrrnefndu aðilar láti nægja svona fyrst um sinn, að nota fjármagn og hótanir til að ná fram markmiðum sínum, en hvað ber framtíðin í skauti sér? Höfundur er mannfræðingur.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar