Ísland heldur áfram að afsala sér milljarðatekjum af sölu losunarheimilda Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir skrifa 14. janúar 2025 14:00 Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Tengdar fréttir Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32 Mest lesið Halldór 31.05.2025 Halldór Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum.
Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar
Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir Skoðun