Ísland heldur áfram að afsala sér milljarðatekjum af sölu losunarheimilda Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir skrifa 14. janúar 2025 14:00 Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Tengdar fréttir Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32 Mest lesið Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum.
Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun