Munu næstu fjögur ár nægja? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 3. janúar 2025 09:31 Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Kolbrún Halldórsdóttir Stéttarfélög Mest lesið Heilbrigðisstarfsfólk eru ekki skotmörk Elísabet Herdísar Brynjarsdóttir,Hildur Harðardóttir,Tryggvi Egilsson,Sunna Snædal,Yousef Tamimi,Örvar Gunnarsson Skoðun Íslenskumælandi hjúkrunarfræðingar Guðbjörg Pálsdóttir Skoðun Í lífshættu eftir ofbeldi Jokka G Birnudóttir Skoðun Verið er að umbreyta borginni en hvað viljum við? Helgi Áss Grétarsson Skoðun Gróður, einmanaleiki og samfélagsleg samheldni Auður Kjartansdóttir Skoðun Opið bréf til stjórnmálafólks um málefni Palestínu og Ísraels Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Ljúkum því sem hafið er - ný bálstofa í Gufunesi Ingvar Stefánsson Skoðun Hvers vegna skiptir máli hvernig talað er um velferð dýra? Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir Skoðun Leiðrétting veiðigjalda og varðstaðan um sérhagsmuni Árni Rúnar Þorvaldsson Skoðun Raddir fanga Helgi Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Þegar ríkið fer á sjóinn Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Íbúðarhúsnæði sem heimili fólks Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Íslenskumælandi hjúkrunarfræðingar Guðbjörg Pálsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisstarfsfólk eru ekki skotmörk Elísabet Herdísar Brynjarsdóttir,Hildur Harðardóttir,Tryggvi Egilsson,Sunna Snædal,Yousef Tamimi,Örvar Gunnarsson skrifar Skoðun Leiðrétting veiðigjalda og varðstaðan um sérhagsmuni Árni Rúnar Þorvaldsson skrifar Skoðun Þjóðminjasafn án fornleifafræðinga Snædís Sunna Thorlacius,Ingibjörg Áskelsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnmálafólks um málefni Palestínu og Ísraels Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Í lífshættu eftir ofbeldi Jokka G Birnudóttir skrifar Skoðun Verið er að umbreyta borginni en hvað viljum við? Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Hvers vegna skiptir máli hvernig talað er um velferð dýra? Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Gróður, einmanaleiki og samfélagsleg samheldni Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Ljúkum því sem hafið er - ný bálstofa í Gufunesi Ingvar Stefánsson skrifar Skoðun Raddir fanga Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Kann Jón Steindór ekki að reikna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lífið sem var – á Gaza Israa Saed,Katrín Harðardóttir skrifar Skoðun Vöxtur inn á við og blönduð borgarbyggð er málið Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Tilskipanafyllerí Trumps Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Öfgar á Íslandi Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Borg þarf breidd, land þarf lausnir Ásta Björg Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Framtíð safna í síbreytilegum samfélögum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Rjúfum þögnina og tölum um dauðann Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Virðisaukaskattur í ferðaþjónustu: Skattfríðindi eða röng túlkun? Eðli virðisaukaskatts, alþjóðlegt samhengi og hlutverk ferðaþjónustunnar sem gjaldeyrisskapandi útflutningsgreinar Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Fátækt á Íslandi: Áskoranir, viðkvæmir hópar og leiðir til úrbóta Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Verndum vörumerki í tónlist Eiríkur Sigurðsson skrifar Skoðun Hann valdi sér nafnið Leó Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Misskilin sjálfsmynd Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Hvenær er nóg nóg? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Byggðalína eða Borgarlína Guðmundur Haukur Jakobsson skrifar Skoðun Úlfar sem forðast sól! Jóna Guðbjörg Árnadóttir skrifar Skoðun Aldrei aftur Halla Hrund Logadóttir skrifar Sjá meira
Þegar horft er yfir árið 2024 af sjónarhóli launafólks staldra mörg okkar að líkindum við langvinnar kjaraviðræður og þá staðreynd að enn skuli ekki hafa tekist að ljúka öllum samningum. Það þýðir að fjölmargt launafólk hefur þurft að bíða í allt að ár eftir kjarasamningsbundnum launahækkunum. Í mörgum tilfellum er biðin réttlætanleg t.d. þegar verkföll eru nýtt til að leiðrétta uppsafnað og kerfisbundið launamisrétti. Hins vegar eiga tafirnar rætur í gölluðu vinnumarkaðsmódeli. Þar kemur margt til, m.a. fjöldi kjarasamninga. Í hverri samningslotu eru gerðir yfir 300 kjarasamningar fyrir 180.000 manns. Í einstaka tilfellum nær kjarasamningur einungis til eins launamanns. Aðilar vinnumarkaðarins þurfa að draga lærdóm af núverandi kjaralotu með það að markmiði að bæta vinnubrögðin til frambúðar. Þannig ætti að skapast grundvöllur fyrir stöðugra efnahagslífi í þágu heildarinnar, sem mun gagnast opinberri þjónustu, fólki og fyrirtækjum í landinu. Eigi það að takast er mikilvægt að hlustað sé jafnt á sjónarmið stéttarfélaga á opinberum og almennum vinnumarkaði. Merki markaðarins á ekki ákveða einhliða Þegar lagt var af stað í kjaralotu ársins 2024 varð snemma ljóst að opinberir launagreiðendur ætluðu samningsaðilum á almennum vinnumarkaði að ákvarða launahækkanir fyrir allan vinnumarkaðinn. Ekki væri ætlunin að taka til umfjöllunar þau sjónarmið sem umbjóðendur stétta í opinberri þjónustu hefðu fram að færa. Eins olli vonbrigðum að aðgerðir stjórnvalda til að liðka fyrir kjarasamningum náðu að litlu leyti til launafólks með millitekjur eða þar yfir. Þetta samráðsleysi skapaði eðlilega ólgu meðal stéttarfélaga á opinberum markaði. Þau upplifðu að framhjá þeim væri gengið. Þar að auki reyndust samninganefndir ríkis og sveitarfélaga ekki hafa umboð til annars en að semja um „merkið“. Ef sátt á að skapast um aðferðafræði við gerð kjarasamninga þurfa opinberi markaðurinn og almenni markaðurinn að koma samtímis að borðinu og ræða samhæfða nálgun um forsendur launaþróunar yfir tíma. Þannig mætti sjá fyrir sér að samningur tæki við af samningi og sanngjarnt tillit væri tekið til opinberra starfsmanna og stéttarfélaga þeirra. Þjóðhagsráð og kjaratölfræðinefnd ekki nóg Íslenskum vinnumarkaði er gjarnan líkt við þann norræna, en þegar grannt er skoðað þá sker sá íslenski sig frá þeim norræna í ýmsum veigamiklum atriðum. Hjá frændþjóðum okkar liggur formlegt samtal samningsaðila til grundvallar kjaraviðræðum. Það samtal á sér stað með reglubundnum hætti allt árið um kring. Kapp er lagt á að mynda sameiginlegan skilning á stöðunni í hagkerfinu. Samanburður er gerður á mismunandi þróun mála þvert á markaði, m.t.t. áhrifa verðbólgu og verðlagsþróunar. Athuganir þessar og samtal á grundvelli þeirra myndar svo niðurstöðu um forsendur launaþróunar til næstu ára. Hér á landi hafa verið gerðar tilraunir til að innleiða þetta líkan. Þær hafa m.a. leitt til breytinga á borð við stofnun Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar. Eins hafa orðið til samningar kenndir við þjóðarsátt og Salek, en þrátt fyrir jákvæðar væntingar hafa þessar leiðir ekki skilað þeim ávinningi sem sóst var eftir. Það þarf meira til. Lykilinn er að við hlustum á hvert annað Aðilar vinnumarkaðar eru sammála um meginverkefnið framundan, að hemja þurfi verðbólgu og ná tökum á vaxtastigi í landinu. Við þurfum að koma böndum á leiguverð og hjálpa ungu fólki að eignast húsnæði. Við þurfum að finna leiðir til að brúa bilið milli fæðingarorlofs og leikskóla og draga úr ósanngjarnri greiðslubyrði námslána. En við þurfum líka að verða sammála um mikilvægi þess að bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga.Hvort næstu fjögur ár nægja til að innleiða breytt vinnubrögð við kjarasamninga mun tíminn leiða í ljós. Tekst okkur að þróa starfsemi Þjóðhagsráðs og Kjaratölfræðinefndar þannig að þau verði raunverulegur vettvangur skapandi samtals um launaþróun? Ríkir vilji og nægilegt traust til að ná árangri? Þetta eru spurningar sem aðilar vinnumarkaðar þurfa að takast á við á næstu misserum, þ.m.t. opinberir launagreiðendur. Vegna þess hversu áhrif stjórnvalda við gerð kjarasamninga hafa verið rík hér á landi gegnum tíðina er nauðsynlegt fyrir nýja ríkisstjórn að leggja við hlustir. Því það er sama hversu miklar skoðanir við höfum á hlutunum og hversu áköf við erum í að koma þeim til skila, lykillinn að farsælum lausnum felst í því að við hlustum hvert á annað. Höfundur er formaður BHM
Heilbrigðisstarfsfólk eru ekki skotmörk Elísabet Herdísar Brynjarsdóttir,Hildur Harðardóttir,Tryggvi Egilsson,Sunna Snædal,Yousef Tamimi,Örvar Gunnarsson Skoðun
Skoðun Heilbrigðisstarfsfólk eru ekki skotmörk Elísabet Herdísar Brynjarsdóttir,Hildur Harðardóttir,Tryggvi Egilsson,Sunna Snædal,Yousef Tamimi,Örvar Gunnarsson skrifar
Skoðun Hvers vegna skiptir máli hvernig talað er um velferð dýra? Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar
Skoðun Virðisaukaskattur í ferðaþjónustu: Skattfríðindi eða röng túlkun? Eðli virðisaukaskatts, alþjóðlegt samhengi og hlutverk ferðaþjónustunnar sem gjaldeyrisskapandi útflutningsgreinar Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Fátækt á Íslandi: Áskoranir, viðkvæmir hópar og leiðir til úrbóta Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Heilbrigðisstarfsfólk eru ekki skotmörk Elísabet Herdísar Brynjarsdóttir,Hildur Harðardóttir,Tryggvi Egilsson,Sunna Snædal,Yousef Tamimi,Örvar Gunnarsson Skoðun