Vongóð um að finna fjársjóð sem sökk fyrir nokkur hundruð árum Elín Margrét Böðvarsdóttir skrifar 7. desember 2024 14:04 Steinunn Kristjánsdóttir fornleifafræðingur leiðir rannsóknarverkefni sem miðar að því að finna skip sem fórst úti fyrir Langanesi á sautjándu öld og talið er geyma verðmæt handrit. Vísir/samsett Undirbúningur er hafinn að leit að flutningaskipi sem fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi á sautjándu öld og talið er varðveita merkileg handrit og önnur verðmæti. Fornleifafræðingur sem leiðir rannsóknina segist bjartsýn á að skipið finnist en það er sagt kunna að geyma verðmætasta farm sem farið hefur niður á hafsbotn frá Íslandi. Þegar hafa komið fram sterkar vísbendingar um hvar skipið gæti verið að finna. Fjallað er um verkefnið á heimasíðu Háskóla Íslands en það var haustið 1682 sem flutningaskipið Höfðaskip fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi með alla skipsverja innanborðs. Um borð voru einnig íslensk handrit og aðrir dýrgripir. Skipið var á leið til Kaupmannahafnar en einn skipverja, Hannes Þorleifsson, var handritasafnari og var á leið með gripi og handrit til Danakonungs. Hófst í hálfgerðu gríni en varð að alvöru rannsókn Steinunn Kristinsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands stýrir rannsókninni við leit að skipinu en hún hefur undanfarin ár verið að vinna á Þingeyrum í Húnaþingi við að grafa upp rústir klaustursins sem þar var en þar fór fram mikil handritagerð. Í ljós kom að handritasafnarinn Hannes bjó á Þingeyrum og var á leið með handrit til konungs þegar siglt var af stað frá Höfðaströnd fyrir rúmum 340 árum síðan. „Skipið komst aldrei til Kaupmannahafnar heldur sökk við Langanes. Þetta er sem sagt áður en Árni Magnússon byrjar að safna handritum þannig að það er mjög merkilegt. Og það eru nú margir sem hafa giskað á hvaða handrit eru þarna. En síðan var það nú hálfpartinn í gríni sem ég fór að segja að það væri nú gaman að leita að þessu skipi, að vera ekki að leita þarna á Þingeyrum heldur að leita að þessu skipi,“ útskýrir Steinnunn um aðdraganda þess ráðist var í verkefnið. „Ég talaði við neðansjávarfornleifafræðing og hann benti mér á að þetta væri mjög vel gerlegt.“ Rannsóknum neðansjávar hafi fleygt mjög fram á undanförnum árum og víða í nágrannalöndum skipsflök neðansjáfar verið rannsökuð með góðum árangri. Getur varðveist vel í hafi Skip á borð við það sem sökk hafi yfirleitt siglt meðfram ströndu og hafi sokkið þar en ekki langt á hafi úti. „Það hefur einmitt komið í ljós að svona skip varðveitast mjög vel og lífrænar leifar, eins og skinnhandritin, þetta er svona eins og eins konar saltpækill þannig það getur vel verið að það hafi varðveist,“ segir Steinunn. Verkefnið hefur hlotið styrk til þriggja ára en fyrsta skrefið að sögn Steinunnar er að kortleggja svæðið við Langanes og búið er þegar að merkja inn lítil svæði sem á að skoða nánar. Næsta sumar á að fara með fjölgeislamæla og skoða svæðið frá yfirborði sjávar en þriðja sumarið er síðan stefnt að því að kafa niður að líklegum skipsflökum. „Markmiðið er að reyna að finna flakið og staðsetja það, og finnist það þá held ég að það sé nú bara sögulegur viðburður. Og í framhaldi af því á að taka ákvörðun um hvort það sé þess virði að grafa það upp. Það er væntanlega á kafi í sandi og þara og þess háttar, og skoða það nánar,“ segir Steinunn. Árni Magnússon sjálfur áhugasamur um handritin Auk skinnhandrita er talið að aðrir gripir um borð. „Það er nú líka sagt að það hafi aldrei eins dýr farmur farið niður á hafsbotn frá Íslandi.“ Nokkrir fræðimenn og handritasérfræðingar hafi reynt að giska á það hvaða handrit kunni að leynast í flakinu. Meðal annars er talið að afrit af Sturlungu hafi farið niður með skipinu en móðir Hannesar átti slík afrit. „En þetta eru örugglega miðaldahandrit og meira að segja Árni Magnússon sjálfur velti því mikið fyrir sér hvaða handrit höfðu tapast þarna. En þau eru væntanlega í kistum, þetta var flutt í stórum koffortum, þannig að þau ættu ekki að vera laus. Þannig ef að skipið finnst og það finnast kistur þá væri alveg rík ástæða finnst mér að skoða það nánar,“ segir Steinunn. Hafa þegar fundið líklegt flak Sjálf segist hún vera nokkuð bjartsýn um að það takist að finna skipið. „Það er eitt flak þarna sem að okkur finnst að gæti komið til greina. Þetta var sennilega skúta, tví- eða þrímastra og það er þarna flak með mastri. Þannig að við erum bjartsýn en við vitum ekki. En vandamálið við eins og Langanes og fleiri svæði á Íslandi, Snæfellsnes og fleiri svæði, er að það eru náttúrlega svo mörg flök. Þetta eru eins og skipakirkjugarðar,“ útskýrir Steinunn. Þess vegna sé meðal annars unnið að því að komast betur að því um hvernig nákvæmlega skipið var. „Það eru til ágætar heimildir um það.“ „Við erum mjög spennt og ánægð,“ segir Steinunn sem fagnar því einnig að Landhelgisgæslan hafi sýnt því áhuga að aðstoða við leitina, en gæslan býr yfir ýmiss konar búnaði sem gæti nýst við leitina til viðbótar við tæki og búnað neðansjávarfornleifafræðingsins Ragnars Edvardssonar hjá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands á Vestfjörðum. „Kannski finnum við ekki neitt en mér finnst þetta þess virði, að leita að þessu.“ Fornminjar Langanesbyggð Háskólar Landhelgisgæslan Mest lesið Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Innlent Þekkir ekki eina stelpu sem ekki hefur verið áreitt Innlent Hefja söfnun fyrir fjölskyldu Víglunds Innlent Borðaði súrdeigsbrauð og mældist með áfengi í útblæstri Innlent Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi Innlent Hefur skilning á báðum sjónarmiðum í Heiðmerkurmálinu Innlent Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Innlent Lækkandi fæðingartíðni er vandamál sem leysist ekki án innflytjenda Innlent Umferðartafir vegna framkvæmda við Kringlumýrarbraut í sumar Innlent Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Innlent Fleiri fréttir Hefja söfnun fyrir fjölskyldu Víglunds Borðaði súrdeigsbrauð og mældist með áfengi í útblæstri Hefur skilning á báðum sjónarmiðum í Heiðmerkurmálinu Þekkir ekki eina stelpu sem ekki hefur verið áreitt Umferðartafir vegna framkvæmda við Kringlumýrarbraut í sumar Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Sóttu veikan mann í rússneskan togara Lækkandi fæðingartíðni er vandamál sem leysist ekki án innflytjenda Rannsókn lokið í manndrápsmáli Lögðu hald á nokkuð magn fíkniefna og hnífa Sláandi tölur: Kyrkingartökum og eltihrellum fer fjölgandi Mætti með steikarhníf á leikskóla Kyrkingartök og elltihrellahegðun fara vaxandi og myndband af áreitni í miðborginni Grill í ljósum logum úti á svölum Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Halda framkvæmdastjóra Félagsbústaða þrátt fyrir alvarlegt vantraust Telja að maðurinn sé fundinn „Þetta er mjög þungt og erfitt“ „Ég vara mjög við því að menn beiti þessu úrræði“ „Verið að búa til óseðjandi kerfi þar sem bátum mun fjölga“ Eldur kviknaði í vörubíl á Reykjanesbraut Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi „Yndisleg kvöldstund í þessum þunga harmi okkar“ Leit hefst á ný eftir hádegi Klúðursleg rannsókn lögreglu leiddi til sýknu skipstjóra Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Færa boðuð gagnmótmæli gegn rasisma vegna ofbeldisógnar Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Sjá meira
Fjallað er um verkefnið á heimasíðu Háskóla Íslands en það var haustið 1682 sem flutningaskipið Höfðaskip fórst í ofsaveðri úti fyrir Langanesi með alla skipsverja innanborðs. Um borð voru einnig íslensk handrit og aðrir dýrgripir. Skipið var á leið til Kaupmannahafnar en einn skipverja, Hannes Þorleifsson, var handritasafnari og var á leið með gripi og handrit til Danakonungs. Hófst í hálfgerðu gríni en varð að alvöru rannsókn Steinunn Kristinsdóttir, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands stýrir rannsókninni við leit að skipinu en hún hefur undanfarin ár verið að vinna á Þingeyrum í Húnaþingi við að grafa upp rústir klaustursins sem þar var en þar fór fram mikil handritagerð. Í ljós kom að handritasafnarinn Hannes bjó á Þingeyrum og var á leið með handrit til konungs þegar siglt var af stað frá Höfðaströnd fyrir rúmum 340 árum síðan. „Skipið komst aldrei til Kaupmannahafnar heldur sökk við Langanes. Þetta er sem sagt áður en Árni Magnússon byrjar að safna handritum þannig að það er mjög merkilegt. Og það eru nú margir sem hafa giskað á hvaða handrit eru þarna. En síðan var það nú hálfpartinn í gríni sem ég fór að segja að það væri nú gaman að leita að þessu skipi, að vera ekki að leita þarna á Þingeyrum heldur að leita að þessu skipi,“ útskýrir Steinnunn um aðdraganda þess ráðist var í verkefnið. „Ég talaði við neðansjávarfornleifafræðing og hann benti mér á að þetta væri mjög vel gerlegt.“ Rannsóknum neðansjávar hafi fleygt mjög fram á undanförnum árum og víða í nágrannalöndum skipsflök neðansjáfar verið rannsökuð með góðum árangri. Getur varðveist vel í hafi Skip á borð við það sem sökk hafi yfirleitt siglt meðfram ströndu og hafi sokkið þar en ekki langt á hafi úti. „Það hefur einmitt komið í ljós að svona skip varðveitast mjög vel og lífrænar leifar, eins og skinnhandritin, þetta er svona eins og eins konar saltpækill þannig það getur vel verið að það hafi varðveist,“ segir Steinunn. Verkefnið hefur hlotið styrk til þriggja ára en fyrsta skrefið að sögn Steinunnar er að kortleggja svæðið við Langanes og búið er þegar að merkja inn lítil svæði sem á að skoða nánar. Næsta sumar á að fara með fjölgeislamæla og skoða svæðið frá yfirborði sjávar en þriðja sumarið er síðan stefnt að því að kafa niður að líklegum skipsflökum. „Markmiðið er að reyna að finna flakið og staðsetja það, og finnist það þá held ég að það sé nú bara sögulegur viðburður. Og í framhaldi af því á að taka ákvörðun um hvort það sé þess virði að grafa það upp. Það er væntanlega á kafi í sandi og þara og þess háttar, og skoða það nánar,“ segir Steinunn. Árni Magnússon sjálfur áhugasamur um handritin Auk skinnhandrita er talið að aðrir gripir um borð. „Það er nú líka sagt að það hafi aldrei eins dýr farmur farið niður á hafsbotn frá Íslandi.“ Nokkrir fræðimenn og handritasérfræðingar hafi reynt að giska á það hvaða handrit kunni að leynast í flakinu. Meðal annars er talið að afrit af Sturlungu hafi farið niður með skipinu en móðir Hannesar átti slík afrit. „En þetta eru örugglega miðaldahandrit og meira að segja Árni Magnússon sjálfur velti því mikið fyrir sér hvaða handrit höfðu tapast þarna. En þau eru væntanlega í kistum, þetta var flutt í stórum koffortum, þannig að þau ættu ekki að vera laus. Þannig ef að skipið finnst og það finnast kistur þá væri alveg rík ástæða finnst mér að skoða það nánar,“ segir Steinunn. Hafa þegar fundið líklegt flak Sjálf segist hún vera nokkuð bjartsýn um að það takist að finna skipið. „Það er eitt flak þarna sem að okkur finnst að gæti komið til greina. Þetta var sennilega skúta, tví- eða þrímastra og það er þarna flak með mastri. Þannig að við erum bjartsýn en við vitum ekki. En vandamálið við eins og Langanes og fleiri svæði á Íslandi, Snæfellsnes og fleiri svæði, er að það eru náttúrlega svo mörg flök. Þetta eru eins og skipakirkjugarðar,“ útskýrir Steinunn. Þess vegna sé meðal annars unnið að því að komast betur að því um hvernig nákvæmlega skipið var. „Það eru til ágætar heimildir um það.“ „Við erum mjög spennt og ánægð,“ segir Steinunn sem fagnar því einnig að Landhelgisgæslan hafi sýnt því áhuga að aðstoða við leitina, en gæslan býr yfir ýmiss konar búnaði sem gæti nýst við leitina til viðbótar við tæki og búnað neðansjávarfornleifafræðingsins Ragnars Edvardssonar hjá Rannsóknarsetri Háskóla Íslands á Vestfjörðum. „Kannski finnum við ekki neitt en mér finnst þetta þess virði, að leita að þessu.“
Fornminjar Langanesbyggð Háskólar Landhelgisgæslan Mest lesið Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Innlent Þekkir ekki eina stelpu sem ekki hefur verið áreitt Innlent Hefja söfnun fyrir fjölskyldu Víglunds Innlent Borðaði súrdeigsbrauð og mældist með áfengi í útblæstri Innlent Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi Innlent Hefur skilning á báðum sjónarmiðum í Heiðmerkurmálinu Innlent Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Innlent Lækkandi fæðingartíðni er vandamál sem leysist ekki án innflytjenda Innlent Umferðartafir vegna framkvæmda við Kringlumýrarbraut í sumar Innlent Segja ógnarstjórn ríkja á Þjóðminjasafninu Innlent Fleiri fréttir Hefja söfnun fyrir fjölskyldu Víglunds Borðaði súrdeigsbrauð og mældist með áfengi í útblæstri Hefur skilning á báðum sjónarmiðum í Heiðmerkurmálinu Þekkir ekki eina stelpu sem ekki hefur verið áreitt Umferðartafir vegna framkvæmda við Kringlumýrarbraut í sumar Hinn látni erlendur ríkisborgari á þrítugsaldri Býður til flugveislu á Reykjavíkurflugvelli Sóttu veikan mann í rússneskan togara Lækkandi fæðingartíðni er vandamál sem leysist ekki án innflytjenda Rannsókn lokið í manndrápsmáli Lögðu hald á nokkuð magn fíkniefna og hnífa Sláandi tölur: Kyrkingartökum og eltihrellum fer fjölgandi Mætti með steikarhníf á leikskóla Kyrkingartök og elltihrellahegðun fara vaxandi og myndband af áreitni í miðborginni Grill í ljósum logum úti á svölum Vilja endurbyggja verkstæðið en nágrannar mótmæla harðlega Margra kílómetra bílaröð eftir árekstur á Vesturlandsvegi Halda framkvæmdastjóra Félagsbústaða þrátt fyrir alvarlegt vantraust Telja að maðurinn sé fundinn „Þetta er mjög þungt og erfitt“ „Ég vara mjög við því að menn beiti þessu úrræði“ „Verið að búa til óseðjandi kerfi þar sem bátum mun fjölga“ Eldur kviknaði í vörubíl á Reykjanesbraut Bað um 12 milljónir til að halda tónlistarhátíð í öðru sveitarfélagi „Yndisleg kvöldstund í þessum þunga harmi okkar“ Leit hefst á ný eftir hádegi Klúðursleg rannsókn lögreglu leiddi til sýknu skipstjóra Reknir fyrir að vinna ekki nógu mikið Færa boðuð gagnmótmæli gegn rasisma vegna ofbeldisógnar Telja manninn hafa örmagnast við sjósundsæfingar Sjá meira