Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir skrifar 2. september 2024 13:32 Heimspekingurinn Hannah Arendt skilgreindi fyrirbærið lágkúrulega illsku, sem er af öðrum meiði en sú djöfullega illska sem birtist okkur meðal annars í trúarbrögðum. Undir merkjum djöfullegu illskunnar eru kölski, illir andar, skrímsli, illmenni og allt sem talið er vera í eðli sínu illt. Eftir seinni heimsstyrjöldina fylgdist Arendt með réttarhöldum yfir nasistanum Adolf Eichmann og komst að þeirri niðurstöðu að illska hans væri ekki djöfulleg, heldur væri hann venjulegur maður sem afsakaði illverkin með því að segjast hafa farið eftir skipunum og unnið vinnu sína, í stað þess að hugsa sjálfstætt. Í kjölfarið varði Hannah Arendt löngum stundum í að greina hvernig venjulegt fólk fremur illvirki og/eða lætur hræðilega hluti viðgangast. Í þessu samhengi langar mig að spegla samtíma okkar á tímum þjóðarmorðs í Palestínu þar sem Ísraelar, sumir hverjir afkomendur þeirra sem lifðu af helförina, feta sömu slóð og kvalarar forfeðra þeirra. Lágkúruleg illska nær utan um embættismannaillsku og skriffinnskuillsku, sem sagt þegar við notum kerfi, reglugerðir, vinnureglur eða lög til að réttlæta hvernig við komum fram við aðrar manneskjur. Þegar við afsökum voðaverk og ofbeldi með því að vísa í regluverk í stað þess að nýta þær innbyggðu mælistikur sem samviskan og siðvitundin eru. Í stuttu máli þegar við leyfum okkur að vera ómerkilegar manneskjur. Dæmi um embættismannaillsku í íslensku samfélagi hrannast upp þessa dagana. Fyrra dæmið sem mig langar að nefna er þegar lögreglumenn réðust á mótmælendur í Skuggasundi í maí. Almennir borgarar höfðu komið saman til að mótmæla þjóðarmorði Ísraela á palestínsku þjóðinni og krefja ríkisstjórn Íslands um aðgerðir. Nokkrir lögreglumenn á vakt brugðust við með ofbeldisfullum hætti, þeir hrintu konu í jörðina eftir að hafa blindað hana með piparúða og úðuðu því næst frjálslega, af stuttu færi, í andlit manns sem stóð rólegur með lokuð augun og hélt á palestínska fánanum. Á þessari stundu gerðust lögreglumennirnir sekir um lágkúrulega illsku. Þeir voru sjálfsagt sannfærðir um að þeir hafi einungis verið að sinna starfi sínu og voru mögulega í afneitun um hversu hræðilega þeir hegðuðu sér sem manneskjur. Þeir brutu að öllum líkindum engin lög en þeir þurftu alls ekki að ganga svona langt í aðgerðum sínum. Lögreglumönnunum stóð engin raunveruleg ógn af fólkinu sem lagðist í götuna, óvopnað í þeim eina tilgangi að mótmæla hryllingnum sem á sér stað í Palestínu og á sama tíma nýta réttinn til borgaralegrar óhlýðni og friðsamlegra mótmæla. Annað dæmið er nýlegra. Dómsmálaráðherra og starfsfólk ráðuneytisins er í þessum töluðu orðum að undirbúa voðaverk. Brátt mun Yazan, fötluðu ellefu ára barni með lífshættulegan lömunarsjúkdóm vera vísað úr landi út í óvissuna þrátt fyrir að heimaland hans Palestína, sé sundursprengt, þrátt fyrir mótmæli lækna, sérfræðinga í málefnum fatlaðra og málefnum barna og hávær mótmæli almennra borgara sem láta sig málið varða. Fólkið sem ber ábyrgð á þessari brottvísun skýlir sér á bak við plögg eins og Dyflinarreglugerðina. Reglugerð sem er í raun bara viðmið en ekki náttúrulögmál og var aldrei hugsuð sem algild regla sem mætti nota til að brjóta réttindi flóttafólks. Nú á enn og aftur að nota þessa reglugerð til illra verka og óhugnanlegar spurningar liggja í loftinu: Ef fötluðu barni frá stríðshrjáðu landi er vísað í burtu héðan, hvar liggja mörkin? Ef við leyfum þetta, hvað leyfum við næst? Getum við kallað okkur siðmenntað fólk ef þetta eru móttökurnar sem við veitum fötluðu barni í neyð? Til að brottvísunin geti átt sér stað þurfa margir aðilar að taka þátt: Ráðherra og starfsfólk í ráðuneytinu þurfa að heimila verknaðinn, lögreglan mun í framhaldinu framkvæma brottvísunina, flugvallastarfsmenn og starfsfólk flugvélarinnar mun hjálpa til við að fljúga drengnum á brott. Öll munu þau vinna vinnu sína, sinna sínum skyldum. Það er þægilegt fyrir okkur að skrímslavæða fólk eftirá eins og þá menn sem báru höfuðábyrgð á helförinni. Það er ákveðin hugarró sem fylgir því að halda því fram að sumt fólk sé einfaldlega djöfullega illt og skella bara skuldinni á það. Ástæðan fyrir því er sú að þá þurfum við ekki að horfast í augu við okkur sjálf og taka ábyrgð á okkur, fólkinu í kringum okkur og ríkisstjórninni sem gerist sek um lágkúrulega illsku í okkar nafni. Sömu illsku og gerði það að verkum að við vísuðum gyðingum á brott í seinni heimsstyrjöldinni þegar ekkert beið þeirra nema kvalafullur dauðdagi. Þegar venjulegt fólk í Ísrael, á Íslandi og í heiminum öllum leyfir hryllingi að viðgangast án þess að aðhafast neitt erum við ekki djöfulleg skrímsli en við erum samsek í þögninni og aðgerðarleysinu. Stjórnmálamenn keppast nú við að grafa undan flóttafólki og mála það upp sem tortryggilegt í fjölmiðlum. Hátekjufólk á launum frá ríkinu dirfist að láta það út úr sér að kerfið okkar sé komið að þolmörkum. Sama fólk og leyfir gegndarlausum ferðamannaiðnaði að grassera eftirlitslausum með tilheyrandi óhöppum og dauðaslysum. Myndin sem ég sé er rammskökk og lyktar af ömurlegri blöndu af fégræðgi og skorti á mannúð. Nasisminn varð ekki til á einni nóttu heldur í mörgum pínulitlum skrefum þar sem mörkin frá því sem taldist vera eðlilegt voru færð sentimetra eftir sentimetra þar til gyðingar, samkynhneigðir, fatlaðir, rómafólk, sovéskir borgarar, kommúnistar, kaþólskir, slavneskt fólk, menntafólk og byltingarsinnar stóðu frammi fyrir böðlinum, réttindalaus, afmennskuð og réttdræp. Það sem er óskiljanlegt og erfitt að sætta sig við er að margar milljónir almennra borgara leyfðu þessu að viðgangast. Nú á tímum vaxandi haturs og ofbeldis þurfum við nauðsynlega að líta í eigin barm. Ég neita að trúa því að við, fullorðið fólk með aðgang að allri heimsins visku og sögu getum ekki hagað okkur eins og almennilegt fólk og komið í veg fyrir brottvísun barna og tekið almennilega á móti flóttafólki. Okkur ber siðferðisleg skylda til að vernda börn sem leita til okkar, sama hvar þau fæddust. Okkur ber siðferðisleg skylda til að passa að samfélagið sem við búum í verði ekki gróðrastía fyrir lágkúrulega illsku. Höfundur er tónlistarkona og teiknari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Átök í Ísrael og Palestínu Flóttafólk á Íslandi Mest lesið Halldór 27.03.2024 Halldór Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Heimspekingurinn Hannah Arendt skilgreindi fyrirbærið lágkúrulega illsku, sem er af öðrum meiði en sú djöfullega illska sem birtist okkur meðal annars í trúarbrögðum. Undir merkjum djöfullegu illskunnar eru kölski, illir andar, skrímsli, illmenni og allt sem talið er vera í eðli sínu illt. Eftir seinni heimsstyrjöldina fylgdist Arendt með réttarhöldum yfir nasistanum Adolf Eichmann og komst að þeirri niðurstöðu að illska hans væri ekki djöfulleg, heldur væri hann venjulegur maður sem afsakaði illverkin með því að segjast hafa farið eftir skipunum og unnið vinnu sína, í stað þess að hugsa sjálfstætt. Í kjölfarið varði Hannah Arendt löngum stundum í að greina hvernig venjulegt fólk fremur illvirki og/eða lætur hræðilega hluti viðgangast. Í þessu samhengi langar mig að spegla samtíma okkar á tímum þjóðarmorðs í Palestínu þar sem Ísraelar, sumir hverjir afkomendur þeirra sem lifðu af helförina, feta sömu slóð og kvalarar forfeðra þeirra. Lágkúruleg illska nær utan um embættismannaillsku og skriffinnskuillsku, sem sagt þegar við notum kerfi, reglugerðir, vinnureglur eða lög til að réttlæta hvernig við komum fram við aðrar manneskjur. Þegar við afsökum voðaverk og ofbeldi með því að vísa í regluverk í stað þess að nýta þær innbyggðu mælistikur sem samviskan og siðvitundin eru. Í stuttu máli þegar við leyfum okkur að vera ómerkilegar manneskjur. Dæmi um embættismannaillsku í íslensku samfélagi hrannast upp þessa dagana. Fyrra dæmið sem mig langar að nefna er þegar lögreglumenn réðust á mótmælendur í Skuggasundi í maí. Almennir borgarar höfðu komið saman til að mótmæla þjóðarmorði Ísraela á palestínsku þjóðinni og krefja ríkisstjórn Íslands um aðgerðir. Nokkrir lögreglumenn á vakt brugðust við með ofbeldisfullum hætti, þeir hrintu konu í jörðina eftir að hafa blindað hana með piparúða og úðuðu því næst frjálslega, af stuttu færi, í andlit manns sem stóð rólegur með lokuð augun og hélt á palestínska fánanum. Á þessari stundu gerðust lögreglumennirnir sekir um lágkúrulega illsku. Þeir voru sjálfsagt sannfærðir um að þeir hafi einungis verið að sinna starfi sínu og voru mögulega í afneitun um hversu hræðilega þeir hegðuðu sér sem manneskjur. Þeir brutu að öllum líkindum engin lög en þeir þurftu alls ekki að ganga svona langt í aðgerðum sínum. Lögreglumönnunum stóð engin raunveruleg ógn af fólkinu sem lagðist í götuna, óvopnað í þeim eina tilgangi að mótmæla hryllingnum sem á sér stað í Palestínu og á sama tíma nýta réttinn til borgaralegrar óhlýðni og friðsamlegra mótmæla. Annað dæmið er nýlegra. Dómsmálaráðherra og starfsfólk ráðuneytisins er í þessum töluðu orðum að undirbúa voðaverk. Brátt mun Yazan, fötluðu ellefu ára barni með lífshættulegan lömunarsjúkdóm vera vísað úr landi út í óvissuna þrátt fyrir að heimaland hans Palestína, sé sundursprengt, þrátt fyrir mótmæli lækna, sérfræðinga í málefnum fatlaðra og málefnum barna og hávær mótmæli almennra borgara sem láta sig málið varða. Fólkið sem ber ábyrgð á þessari brottvísun skýlir sér á bak við plögg eins og Dyflinarreglugerðina. Reglugerð sem er í raun bara viðmið en ekki náttúrulögmál og var aldrei hugsuð sem algild regla sem mætti nota til að brjóta réttindi flóttafólks. Nú á enn og aftur að nota þessa reglugerð til illra verka og óhugnanlegar spurningar liggja í loftinu: Ef fötluðu barni frá stríðshrjáðu landi er vísað í burtu héðan, hvar liggja mörkin? Ef við leyfum þetta, hvað leyfum við næst? Getum við kallað okkur siðmenntað fólk ef þetta eru móttökurnar sem við veitum fötluðu barni í neyð? Til að brottvísunin geti átt sér stað þurfa margir aðilar að taka þátt: Ráðherra og starfsfólk í ráðuneytinu þurfa að heimila verknaðinn, lögreglan mun í framhaldinu framkvæma brottvísunina, flugvallastarfsmenn og starfsfólk flugvélarinnar mun hjálpa til við að fljúga drengnum á brott. Öll munu þau vinna vinnu sína, sinna sínum skyldum. Það er þægilegt fyrir okkur að skrímslavæða fólk eftirá eins og þá menn sem báru höfuðábyrgð á helförinni. Það er ákveðin hugarró sem fylgir því að halda því fram að sumt fólk sé einfaldlega djöfullega illt og skella bara skuldinni á það. Ástæðan fyrir því er sú að þá þurfum við ekki að horfast í augu við okkur sjálf og taka ábyrgð á okkur, fólkinu í kringum okkur og ríkisstjórninni sem gerist sek um lágkúrulega illsku í okkar nafni. Sömu illsku og gerði það að verkum að við vísuðum gyðingum á brott í seinni heimsstyrjöldinni þegar ekkert beið þeirra nema kvalafullur dauðdagi. Þegar venjulegt fólk í Ísrael, á Íslandi og í heiminum öllum leyfir hryllingi að viðgangast án þess að aðhafast neitt erum við ekki djöfulleg skrímsli en við erum samsek í þögninni og aðgerðarleysinu. Stjórnmálamenn keppast nú við að grafa undan flóttafólki og mála það upp sem tortryggilegt í fjölmiðlum. Hátekjufólk á launum frá ríkinu dirfist að láta það út úr sér að kerfið okkar sé komið að þolmörkum. Sama fólk og leyfir gegndarlausum ferðamannaiðnaði að grassera eftirlitslausum með tilheyrandi óhöppum og dauðaslysum. Myndin sem ég sé er rammskökk og lyktar af ömurlegri blöndu af fégræðgi og skorti á mannúð. Nasisminn varð ekki til á einni nóttu heldur í mörgum pínulitlum skrefum þar sem mörkin frá því sem taldist vera eðlilegt voru færð sentimetra eftir sentimetra þar til gyðingar, samkynhneigðir, fatlaðir, rómafólk, sovéskir borgarar, kommúnistar, kaþólskir, slavneskt fólk, menntafólk og byltingarsinnar stóðu frammi fyrir böðlinum, réttindalaus, afmennskuð og réttdræp. Það sem er óskiljanlegt og erfitt að sætta sig við er að margar milljónir almennra borgara leyfðu þessu að viðgangast. Nú á tímum vaxandi haturs og ofbeldis þurfum við nauðsynlega að líta í eigin barm. Ég neita að trúa því að við, fullorðið fólk með aðgang að allri heimsins visku og sögu getum ekki hagað okkur eins og almennilegt fólk og komið í veg fyrir brottvísun barna og tekið almennilega á móti flóttafólki. Okkur ber siðferðisleg skylda til að vernda börn sem leita til okkar, sama hvar þau fæddust. Okkur ber siðferðisleg skylda til að passa að samfélagið sem við búum í verði ekki gróðrastía fyrir lágkúrulega illsku. Höfundur er tónlistarkona og teiknari.
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir Skoðun