Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar 4. maí 2024 08:01 Hver er loftslagsstefna ríkisstjórnar Íslands? Ríkisstjórnin starfar enn þá eftir aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur ekki verið uppfærð í fjögur ár – það er á síðasta kjörtímabili. Stutta svarið er því að loftslagsstefnan er hvergi til þó hún birtist hins vegar í ýmsum verkum ríkisstjórnarinnar. Og loftslagsstefnan birtist í því að framlög til loftslagsmála voru skorin niður um milljarða á fjárlögum þessa árs og stefnt er að enn meiri lækkun á næstu fimm árum samkvæmt fjármálaáætlun. Til að draga upp skýrari mynd af stöðunni kallaði ég umhverfisráðherra í sérstaka umræðu á Alþingi fyrr í vikunni. Helstu markmið óljós Fyrir síðustu kosningar byggðum við Píratar umhverfis- og loftslagsstefnu okkar á vísindum. Það skilaði markmiði upp á 70% samdrátt í losun árið 2030. Það skilaði Pírötum líka hæstu einkunninni í Sólinni hjá Ungum umhverfissinnum. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er því miður ekki gengið jafnlangt, heldur er þar sett sjálfstætt landsmarkmið um 55% samdrátt. Þar virðist þó settur fram meiri metnaður en í skuldbindingum með Evrópusambandinu frá 2020, sem ráðherra reiknar með að skili Íslandi kröfu um 40% samdrátt í samfélagslosun. Og þar eru kröfurnar enn meiri en í úreltri aðgerðaáætluninni, sem miðar við 29% lækkun samfélagslosunar. Vandinn er að jafnvel metnaðarlausu markmiðin eru ekki að nást. Þegar umhverfisráðherra svaraði því hvernig málin standa sagði hann útreikninga Umhverfisstofnunar í drögum að uppfærðri aðgerðaáætlun sem mögulega verði birt í þessum mánuði sýni fram á 35% samdrátt árið 2030. Í þrjú ár höfum við beðið eftir því að ríkisstjórnin stígi inn í nýtt kjörtímabil með nýtt og betra plan. Er þetta þá allur árangurinn, að ný áætlun á ekki að ná upp í 40% alþjóðlegu skuldbindinguna, hvað þá falsmyndina sem birtist í stjórnarsáttmála um að stjórnin stefni á 55% samdrátt. Aðgerðir ómarkvissar Píratar leggja áherslu á að aðgerðir í loftslagsmálum séu réttlátar og gagnist öllu samfélaginu. Þannig fáum við öll með í það verk sem þarf að vinna í þágu framtíðarkynslóða. Þess vegna höfum við veitt ríkisstjórninni virkt aðhald í sínum áætlunum. Þetta reyndi á þegar ríkisstjórnin studdi fólk til rafbílakaupa, án þess að nota tækifærið til að fækka einkabílum, og aftur þegar hún breytti stuðningskerfinu svo klúðurslega að sala á rafbílum hrundi um síðustu áramót. Á sama tíma ætlaði ríkisstjórnin að fella algjörlega niður ívilnun til reiðhjóla. Við Píratar tókumst á við ráðherrann um þessa ákvörðun – enda er þetta ein einfaldasta og skilvirkasta loftslagsaðgerðin, sem virkjar ótrúlega stóran hóp fólks til að stunda virkar samgöngur í staðinn fyrir að stóla á einkabílinn. Á endanum hafði meirihluti Alþingis vit fyrir ríkisstjórninni og hélt áfram stuðningi við reiðhjólakaup. Þó að umhverfisráðherra tali um að nota peninginn þar sem hver króna skili sem mestum árangri var engin af þessum hugmyndum metin frá loftslagsáhrifum. Langfæstar aðgerðir ríkisstjórnarinnar fara í gegnum slíkt mat. Á sama tíma hefur ráðherrann dregið allar tennur úr Loftslagsráði, eina opinbera apparatinu sem hefur vísi að formlegu aðhaldshlutverki gagnvart loftslagsaðgerðum stjórnvalda. Lausn loftslagsvandans má ekki vera á kostnað náttúru Píratar jarðtengja alla sína umhverfis- og loftslagsstefnu með varúðarreglunni, þeirri grundvallarreglu umhverfisréttar sem krefst þess að við ígrundum vandlega allar ákvarðanir sem hafa áhrif á náttúru og lífríki. Vöxtur samfélagsins þarf að vera í sátt við náttúruna sem við erum hluti af. Ríkisstjórnin er á öðrum stað. Á peppfundi til að fagna endurlífgun stjórnarinnar eftir páska gekk varaformaður Sjálfstæðisflokksins svo langt að segja að við þurfum ekki fleiri áætlanir um minni losun heldur bara virkja, virkja, virkja. Í því landi sem framleiðir hlutfallslega meira af endurnýjanlegri raforku en nokkuð annað ríki, þá verður loftslagsvandinn ekki leystur með eintómum virkjunum. Þannig hugsar bara stjórnmálafólk sem sér ekki stóru myndina: Loftslagsvandinn er líka vandi líffræðilegrar fjölbreytni og náttúruverndar. Þegar ráðherra svaraði því hvernig hann ætlaði að sjá til þess að markmið í loftslagsmálum væru ekki sett á kostnað náttúruverndar, var eins og hann kæmi algjörlega af fjöllum. Á sama tíma og hann talaði um að nota náttúrumiðaðar lausnir til samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar, þá var eins og hann hefði alveg misst af sinni eigin ofuráherslu á að virkja sig framhjá loftslagsvandanum. Áhersla sem hann setur fram á þann hátt að bendir til þess að umhverfisráðherra vilji ýta til hliðar öllum sjónarmiðum náttúruverndar og líffræðilegrar fjölbreytni. Orkuskipti út í loftið skila engu Við Píratar höfum talað fyrir því að gera raunhæfa áætlun um orkuþörf til framtíðar og hverfa frá ósjálfbærri stóriðjustefnu. Rými til slíkrar umræðu er ekkert hjá núverandi ríkisstjórn. Frá fyrsta degi hefur umhverfisráðherra farið mikinn í því að nýta sér baráttuna í loftslagsmálum til að ýta á úrelta virkjunarstefnu Sjálfstæðisflokksins. Hann klifar á því að þurfi að tvöfalda raforkuframleiðslu – tvöfalda framleiðslu í útbólgnasta raforkukerfi heims. Það er hins vegar fullkomlega innistæðulaust meðan ríkisstjórnin hefur ekki fest í sessi neinar reglur sem tryggja að ný orka fari í orkuskipti. Þegar umhverfisráðherra var spurður hvernig hann ætli að tryggja að bæði núverandi og ný orka nýtist í bein orkuskipti umfram aðra starfsemi kom ótrúlegasta fullyrðing umræðunnar: „Öll orka sem við setjum núna inn skilar sér í orkuskiptum,“ segir umhverfisráðherra Íslands. Eins og fyrir töfra, án þess að neinar reglur kveði á um það, þá trúir ráðherrann því að hvert einasta megavatt nýtist sjálfkrafa í græn umskipti. Er það nema von að fólk hafi áhyggjur af botnvirkjunarkórum í stjórnarráðinu? Stefnuleysinu þarf að ljúka Þegar núverandi ríkisstjórn endurnýjaði samstarfið eftir kosningar 2021 var áherslumunurinn hvergi skýrari en í umhverfis- og loftslagsmálum. Hver verður niðurstaðan þegar svona ólíkir flokkar grautast saman, spurðum við mörg. Hvernig ná þeir að stilla saman strengi, flokkurinn sem fékk 80% í Sólinni og flokkarnir sem fengu 13% og 21%? Niðurstaðan er sú að raunverulegur metnaður hefur verið keyrður niður, aðgerðir tefjast en ríkisstjórnin slær um sig með innistæðulausum upphrópunum um eigin árangur. Það er löngu kominn tími á að breyta um kúrs í loftslagsmálum. Ríkisstjórnin þarf að setja raunverulega og metnaðarfulla loftslagsstefnu fyrir Ísland. Stefnu sem endurspeglar þann mikla vija sem almenningur sýnir til grænna umskipta. Stefnu sem byggir á þeim góða grunni sem ríkulegar auðlindir Íslands búa okkur. Stefnu byggir upp betra, heilnæmara og skemmtilegra samfélag til framtíðar. En til þess þarf nýja ríkisstjórn, þar sem sitja saman flokkar sem eru sammála um að ná raunverulegum árangri í staðinn fyrir grænþvottabandalagið sem situr að völdum í dag. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Andrés Ingi Jónsson Píratar Umhverfismál Ríkisstjórn Bjarna Benediktssonar Alþingi Mest lesið Halldór 4.10.2025 Halldór Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Hver er loftslagsstefna ríkisstjórnar Íslands? Ríkisstjórnin starfar enn þá eftir aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur ekki verið uppfærð í fjögur ár – það er á síðasta kjörtímabili. Stutta svarið er því að loftslagsstefnan er hvergi til þó hún birtist hins vegar í ýmsum verkum ríkisstjórnarinnar. Og loftslagsstefnan birtist í því að framlög til loftslagsmála voru skorin niður um milljarða á fjárlögum þessa árs og stefnt er að enn meiri lækkun á næstu fimm árum samkvæmt fjármálaáætlun. Til að draga upp skýrari mynd af stöðunni kallaði ég umhverfisráðherra í sérstaka umræðu á Alþingi fyrr í vikunni. Helstu markmið óljós Fyrir síðustu kosningar byggðum við Píratar umhverfis- og loftslagsstefnu okkar á vísindum. Það skilaði markmiði upp á 70% samdrátt í losun árið 2030. Það skilaði Pírötum líka hæstu einkunninni í Sólinni hjá Ungum umhverfissinnum. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er því miður ekki gengið jafnlangt, heldur er þar sett sjálfstætt landsmarkmið um 55% samdrátt. Þar virðist þó settur fram meiri metnaður en í skuldbindingum með Evrópusambandinu frá 2020, sem ráðherra reiknar með að skili Íslandi kröfu um 40% samdrátt í samfélagslosun. Og þar eru kröfurnar enn meiri en í úreltri aðgerðaáætluninni, sem miðar við 29% lækkun samfélagslosunar. Vandinn er að jafnvel metnaðarlausu markmiðin eru ekki að nást. Þegar umhverfisráðherra svaraði því hvernig málin standa sagði hann útreikninga Umhverfisstofnunar í drögum að uppfærðri aðgerðaáætlun sem mögulega verði birt í þessum mánuði sýni fram á 35% samdrátt árið 2030. Í þrjú ár höfum við beðið eftir því að ríkisstjórnin stígi inn í nýtt kjörtímabil með nýtt og betra plan. Er þetta þá allur árangurinn, að ný áætlun á ekki að ná upp í 40% alþjóðlegu skuldbindinguna, hvað þá falsmyndina sem birtist í stjórnarsáttmála um að stjórnin stefni á 55% samdrátt. Aðgerðir ómarkvissar Píratar leggja áherslu á að aðgerðir í loftslagsmálum séu réttlátar og gagnist öllu samfélaginu. Þannig fáum við öll með í það verk sem þarf að vinna í þágu framtíðarkynslóða. Þess vegna höfum við veitt ríkisstjórninni virkt aðhald í sínum áætlunum. Þetta reyndi á þegar ríkisstjórnin studdi fólk til rafbílakaupa, án þess að nota tækifærið til að fækka einkabílum, og aftur þegar hún breytti stuðningskerfinu svo klúðurslega að sala á rafbílum hrundi um síðustu áramót. Á sama tíma ætlaði ríkisstjórnin að fella algjörlega niður ívilnun til reiðhjóla. Við Píratar tókumst á við ráðherrann um þessa ákvörðun – enda er þetta ein einfaldasta og skilvirkasta loftslagsaðgerðin, sem virkjar ótrúlega stóran hóp fólks til að stunda virkar samgöngur í staðinn fyrir að stóla á einkabílinn. Á endanum hafði meirihluti Alþingis vit fyrir ríkisstjórninni og hélt áfram stuðningi við reiðhjólakaup. Þó að umhverfisráðherra tali um að nota peninginn þar sem hver króna skili sem mestum árangri var engin af þessum hugmyndum metin frá loftslagsáhrifum. Langfæstar aðgerðir ríkisstjórnarinnar fara í gegnum slíkt mat. Á sama tíma hefur ráðherrann dregið allar tennur úr Loftslagsráði, eina opinbera apparatinu sem hefur vísi að formlegu aðhaldshlutverki gagnvart loftslagsaðgerðum stjórnvalda. Lausn loftslagsvandans má ekki vera á kostnað náttúru Píratar jarðtengja alla sína umhverfis- og loftslagsstefnu með varúðarreglunni, þeirri grundvallarreglu umhverfisréttar sem krefst þess að við ígrundum vandlega allar ákvarðanir sem hafa áhrif á náttúru og lífríki. Vöxtur samfélagsins þarf að vera í sátt við náttúruna sem við erum hluti af. Ríkisstjórnin er á öðrum stað. Á peppfundi til að fagna endurlífgun stjórnarinnar eftir páska gekk varaformaður Sjálfstæðisflokksins svo langt að segja að við þurfum ekki fleiri áætlanir um minni losun heldur bara virkja, virkja, virkja. Í því landi sem framleiðir hlutfallslega meira af endurnýjanlegri raforku en nokkuð annað ríki, þá verður loftslagsvandinn ekki leystur með eintómum virkjunum. Þannig hugsar bara stjórnmálafólk sem sér ekki stóru myndina: Loftslagsvandinn er líka vandi líffræðilegrar fjölbreytni og náttúruverndar. Þegar ráðherra svaraði því hvernig hann ætlaði að sjá til þess að markmið í loftslagsmálum væru ekki sett á kostnað náttúruverndar, var eins og hann kæmi algjörlega af fjöllum. Á sama tíma og hann talaði um að nota náttúrumiðaðar lausnir til samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar, þá var eins og hann hefði alveg misst af sinni eigin ofuráherslu á að virkja sig framhjá loftslagsvandanum. Áhersla sem hann setur fram á þann hátt að bendir til þess að umhverfisráðherra vilji ýta til hliðar öllum sjónarmiðum náttúruverndar og líffræðilegrar fjölbreytni. Orkuskipti út í loftið skila engu Við Píratar höfum talað fyrir því að gera raunhæfa áætlun um orkuþörf til framtíðar og hverfa frá ósjálfbærri stóriðjustefnu. Rými til slíkrar umræðu er ekkert hjá núverandi ríkisstjórn. Frá fyrsta degi hefur umhverfisráðherra farið mikinn í því að nýta sér baráttuna í loftslagsmálum til að ýta á úrelta virkjunarstefnu Sjálfstæðisflokksins. Hann klifar á því að þurfi að tvöfalda raforkuframleiðslu – tvöfalda framleiðslu í útbólgnasta raforkukerfi heims. Það er hins vegar fullkomlega innistæðulaust meðan ríkisstjórnin hefur ekki fest í sessi neinar reglur sem tryggja að ný orka fari í orkuskipti. Þegar umhverfisráðherra var spurður hvernig hann ætli að tryggja að bæði núverandi og ný orka nýtist í bein orkuskipti umfram aðra starfsemi kom ótrúlegasta fullyrðing umræðunnar: „Öll orka sem við setjum núna inn skilar sér í orkuskiptum,“ segir umhverfisráðherra Íslands. Eins og fyrir töfra, án þess að neinar reglur kveði á um það, þá trúir ráðherrann því að hvert einasta megavatt nýtist sjálfkrafa í græn umskipti. Er það nema von að fólk hafi áhyggjur af botnvirkjunarkórum í stjórnarráðinu? Stefnuleysinu þarf að ljúka Þegar núverandi ríkisstjórn endurnýjaði samstarfið eftir kosningar 2021 var áherslumunurinn hvergi skýrari en í umhverfis- og loftslagsmálum. Hver verður niðurstaðan þegar svona ólíkir flokkar grautast saman, spurðum við mörg. Hvernig ná þeir að stilla saman strengi, flokkurinn sem fékk 80% í Sólinni og flokkarnir sem fengu 13% og 21%? Niðurstaðan er sú að raunverulegur metnaður hefur verið keyrður niður, aðgerðir tefjast en ríkisstjórnin slær um sig með innistæðulausum upphrópunum um eigin árangur. Það er löngu kominn tími á að breyta um kúrs í loftslagsmálum. Ríkisstjórnin þarf að setja raunverulega og metnaðarfulla loftslagsstefnu fyrir Ísland. Stefnu sem endurspeglar þann mikla vija sem almenningur sýnir til grænna umskipta. Stefnu sem byggir á þeim góða grunni sem ríkulegar auðlindir Íslands búa okkur. Stefnu byggir upp betra, heilnæmara og skemmtilegra samfélag til framtíðar. En til þess þarf nýja ríkisstjórn, þar sem sitja saman flokkar sem eru sammála um að ná raunverulegum árangri í staðinn fyrir grænþvottabandalagið sem situr að völdum í dag. Höfundur er þingmaður Pírata.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman Skoðun