Lykillinn að friði Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 25. desember 2023 09:30 Þann 24. október síðastliðinn voru liðin 375 ár frá því að blóðugasta trúarstyrjöld sem Evrópa hafði þá upplifað lauk, 30 ára stríðið, með friðarsamningi sem undirritaður var í borgunum Münster og Osnabrück í Þýskalandi. Í tilefni þess var miðbær Münster fullur af ljósum og tónlist, friðarbók lá frammi í ráðhúsinu þar sem þúsundir undirrituðu friðarsáttmála, heiminum til handa, og í leikhúsinu fór fram friðarráðstefna sem ég naut þeirra forréttinda að mega sitja. 30 ára stríðið, sem nefnt er eftir tímalengd þess, hófst í kjölfar mótmælenda-hreyfingarinnar sem við tilheyrum en þegar kaþólska kirkjan klofnaði brutust út átök á milli þeirra sem vildu segja sig úr lögum við Róm og þeirra sem vildu halda í þá trúarlegu og menningarlegu tengingu. Evrópa öll dróst inn í átökin og afleiðingar stríðsins, sem geisaði frá 1618 til 1648, voru víða slíkar að um helmingur íbúa lét lífið og í kjölfarið brutust út plágur sem lögðu heilu héröðin í auðn. Friðarsamningarnir sem þjóðverjar minntust voru samdir í borgunum tveimur, þar sem fulltrúar stríðandi fylkinga gátu ekki hugsað sér að vera í sömu borg á sama tíma, en með liprum milligöngumönnum og samningsvilja var undirritað friðarsamkomulag sem hélst. Borgirnar eru stoltar af þeirri arfleifð að vestfalíski friðurinn hafi komist þar á og friðarsamingurinn sjálfur er til sýnis í gamla ráðhúsinu í Münster. Hátíðarhöldunum var ekki einungis ætlað að halda á lofti minningu 30 ára stríðsins, heldur voru áminning til heimsbyggðarinnar um að friður er mögulegur og í raun eini málstaðurinn sem er þess virði að beita sér fyrir. Meðal framsögumanna á friðarráðstefnunni voru forstöðumaður Stockholm International Peace Research Institute, Dan Smith, og nóbelsfriðarverðlaunahafinn Leymah Gbowee frá Líberíu. Stockholm International Peace Research Institute hefur það verkefni að fylgjast með átökum og átakasvæðum í heiminum og koma með tillögur að lausnum þegar stofnanir á borð við Sameinuðu Þjóðirnar íhlutast. Í máli hans kom fram að 56 stríðsátök séu í heiminum í dag, aukning um 5 átakasvæði frá 2021, og að fjögur þessara átaka séu á þessu ári með yfir 10.000 dauðsföll, átökin í Úkraínu, Ísrael/Palestínu, Míanmar og í Nígeríu. Það sorglega er að eftir að kalda stríðinu lauk fækkaði átakasvæðum til muna, en þau hafa þrefaldast á þessari öld. Þá að nóbelsverðlaunahafanum, Leymah Gbowee, en hún ólst upp í Líberíu og þar, líkt og í Serbíu á sínum tíma, lifðu múslimar og kristnir sem nágrannar og vinir þegar hún var barn. Það var vissulega spenna á vettvangi stjórnmála og trúarleiðtoga en daglegt líf einkenndist ekki af spennu, rifjaði hún upp. Borgarastríðið braust út árið 1999 og var, eins og öll stríð skelfilegt, ekki síst fyrir almenna borgara – konur og börn – og fyrrum nágrannar og vinir bárust nú á banaspjótum. Grimmdin var slík, lýsti Leymah, að hermenn veðjuðu hvers kyns ófædd börn voru í barnshafandi konum sem þeir drápu og skáru upp til að athuga. Þegar hatur nær ákveðnum hæðum hverfur öll mennska. Þegar Leymah, ásamt öðrum konum, höfðu fengið nóg af átökum, af hatri, tóku þær sig saman til að mótmæla stríðinu, konur af báðum trúarhefðum, múslimar og kristnir hönd í hönd. Leymah Gbowee skipulagði hreyfinguna og var talskona hennar. Það sem byrjaði með sjö konum með hugsjón, varð að fjöldahreyfingu þar sem þúsundir kvenna buðu hermönnum byrginn, óvopnaðar, til að þvinga fram frið. Á hápunkti mótmælanna sat hún, ásamt fjölda kvenna, fyrir framan forsetahöllina og neitaði að færa sig fyrr en friðarviðræður hæfust á milli stríðandi fylkinga. Þegar hermenn komu úr forsetahöllinni og hótuðu henni valdbeitingu, hótaði hún á móti að afklæðast til að auka á niðurlæginguna. Gagnhótun hennar skilaði árangri og hún sat áfram, fullklædd og stríðandi fylkingar settust niður, sömdu vopnahlé og styrjöldin tók loks enda. 50.000 manns létust í átökunum. Í kjölfarið varð kona úr þessari hreyfingu forseti, Ellen Johnson Sirleaf, og var það í 12 ár eða fram til 2018 og Leymah Gbowee hefur síðan ferðast um heiminn og byggt upp kvennahreyfingar sem beita sér fyrir friði, þvert á trúarhefðir, meðal annars í Palestínu og Ísrael. Lykillinn að friði, segir Leymah, er að endurheimta mennskuna og þar skiptir trúin miklu máli. Leymah er kristin og notar bæn, söng og Biblíuna til að byggja brýr til annarra kvenna, þar á meðal múslima. Það hljómar í eyrum einhverra þverstæðukennt að trúin geti byggt brýr, þegar trú liggur að baki átökunum, en það er það ekki. Friður getur aldrei byggt á því að afneita því hver við erum, heldur er grundvöllur friðar að leggja áherslu á mennskuna, og það hvaðan við komum. Lykilforsenda hreyfingarinnar er að konur af ólíkri trú beiti sér fyrir sameiginlegum málstað, friði. Hugrakki nóbelsverðlaunahafinn frá Líberíu hafði það sem sín lokaorð á friðarráðstefnunni að „mennskan þurfi ávallt að vera í fyrirrúmi“, þegar „mennskan hverfur er voðinn vís“. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=1lQYI8-v-wQ">watch on YouTube</a> Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Kalda stríðið Trúmál Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Þann 24. október síðastliðinn voru liðin 375 ár frá því að blóðugasta trúarstyrjöld sem Evrópa hafði þá upplifað lauk, 30 ára stríðið, með friðarsamningi sem undirritaður var í borgunum Münster og Osnabrück í Þýskalandi. Í tilefni þess var miðbær Münster fullur af ljósum og tónlist, friðarbók lá frammi í ráðhúsinu þar sem þúsundir undirrituðu friðarsáttmála, heiminum til handa, og í leikhúsinu fór fram friðarráðstefna sem ég naut þeirra forréttinda að mega sitja. 30 ára stríðið, sem nefnt er eftir tímalengd þess, hófst í kjölfar mótmælenda-hreyfingarinnar sem við tilheyrum en þegar kaþólska kirkjan klofnaði brutust út átök á milli þeirra sem vildu segja sig úr lögum við Róm og þeirra sem vildu halda í þá trúarlegu og menningarlegu tengingu. Evrópa öll dróst inn í átökin og afleiðingar stríðsins, sem geisaði frá 1618 til 1648, voru víða slíkar að um helmingur íbúa lét lífið og í kjölfarið brutust út plágur sem lögðu heilu héröðin í auðn. Friðarsamningarnir sem þjóðverjar minntust voru samdir í borgunum tveimur, þar sem fulltrúar stríðandi fylkinga gátu ekki hugsað sér að vera í sömu borg á sama tíma, en með liprum milligöngumönnum og samningsvilja var undirritað friðarsamkomulag sem hélst. Borgirnar eru stoltar af þeirri arfleifð að vestfalíski friðurinn hafi komist þar á og friðarsamingurinn sjálfur er til sýnis í gamla ráðhúsinu í Münster. Hátíðarhöldunum var ekki einungis ætlað að halda á lofti minningu 30 ára stríðsins, heldur voru áminning til heimsbyggðarinnar um að friður er mögulegur og í raun eini málstaðurinn sem er þess virði að beita sér fyrir. Meðal framsögumanna á friðarráðstefnunni voru forstöðumaður Stockholm International Peace Research Institute, Dan Smith, og nóbelsfriðarverðlaunahafinn Leymah Gbowee frá Líberíu. Stockholm International Peace Research Institute hefur það verkefni að fylgjast með átökum og átakasvæðum í heiminum og koma með tillögur að lausnum þegar stofnanir á borð við Sameinuðu Þjóðirnar íhlutast. Í máli hans kom fram að 56 stríðsátök séu í heiminum í dag, aukning um 5 átakasvæði frá 2021, og að fjögur þessara átaka séu á þessu ári með yfir 10.000 dauðsföll, átökin í Úkraínu, Ísrael/Palestínu, Míanmar og í Nígeríu. Það sorglega er að eftir að kalda stríðinu lauk fækkaði átakasvæðum til muna, en þau hafa þrefaldast á þessari öld. Þá að nóbelsverðlaunahafanum, Leymah Gbowee, en hún ólst upp í Líberíu og þar, líkt og í Serbíu á sínum tíma, lifðu múslimar og kristnir sem nágrannar og vinir þegar hún var barn. Það var vissulega spenna á vettvangi stjórnmála og trúarleiðtoga en daglegt líf einkenndist ekki af spennu, rifjaði hún upp. Borgarastríðið braust út árið 1999 og var, eins og öll stríð skelfilegt, ekki síst fyrir almenna borgara – konur og börn – og fyrrum nágrannar og vinir bárust nú á banaspjótum. Grimmdin var slík, lýsti Leymah, að hermenn veðjuðu hvers kyns ófædd börn voru í barnshafandi konum sem þeir drápu og skáru upp til að athuga. Þegar hatur nær ákveðnum hæðum hverfur öll mennska. Þegar Leymah, ásamt öðrum konum, höfðu fengið nóg af átökum, af hatri, tóku þær sig saman til að mótmæla stríðinu, konur af báðum trúarhefðum, múslimar og kristnir hönd í hönd. Leymah Gbowee skipulagði hreyfinguna og var talskona hennar. Það sem byrjaði með sjö konum með hugsjón, varð að fjöldahreyfingu þar sem þúsundir kvenna buðu hermönnum byrginn, óvopnaðar, til að þvinga fram frið. Á hápunkti mótmælanna sat hún, ásamt fjölda kvenna, fyrir framan forsetahöllina og neitaði að færa sig fyrr en friðarviðræður hæfust á milli stríðandi fylkinga. Þegar hermenn komu úr forsetahöllinni og hótuðu henni valdbeitingu, hótaði hún á móti að afklæðast til að auka á niðurlæginguna. Gagnhótun hennar skilaði árangri og hún sat áfram, fullklædd og stríðandi fylkingar settust niður, sömdu vopnahlé og styrjöldin tók loks enda. 50.000 manns létust í átökunum. Í kjölfarið varð kona úr þessari hreyfingu forseti, Ellen Johnson Sirleaf, og var það í 12 ár eða fram til 2018 og Leymah Gbowee hefur síðan ferðast um heiminn og byggt upp kvennahreyfingar sem beita sér fyrir friði, þvert á trúarhefðir, meðal annars í Palestínu og Ísrael. Lykillinn að friði, segir Leymah, er að endurheimta mennskuna og þar skiptir trúin miklu máli. Leymah er kristin og notar bæn, söng og Biblíuna til að byggja brýr til annarra kvenna, þar á meðal múslima. Það hljómar í eyrum einhverra þverstæðukennt að trúin geti byggt brýr, þegar trú liggur að baki átökunum, en það er það ekki. Friður getur aldrei byggt á því að afneita því hver við erum, heldur er grundvöllur friðar að leggja áherslu á mennskuna, og það hvaðan við komum. Lykilforsenda hreyfingarinnar er að konur af ólíkri trú beiti sér fyrir sameiginlegum málstað, friði. Hugrakki nóbelsverðlaunahafinn frá Líberíu hafði það sem sín lokaorð á friðarráðstefnunni að „mennskan þurfi ávallt að vera í fyrirrúmi“, þegar „mennskan hverfur er voðinn vís“. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=1lQYI8-v-wQ">watch on YouTube</a> Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun