Hræðslutal um rafmagnsskort Sigurður Jóhannesson skrifar 11. desember 2023 11:31 Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Landsvirkjun Mest lesið Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Sjá meira
Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, tók sterkt til orða á haustfundi fyrirtækisins, sem haldinn var fyrir nokkru: ,,Aðilar sem ættu að vera ábyrgir hafa haldið því fram að við getum gert allt sem við viljum án þess að auka orkuvinnsluna... Þetta er alrangt, þetta er algjörlega ábyrgðarlaust…[Margir] hafa haldið því blákalt fram að ..við þurfum ekkert að virkja..[það þurfi bara að] skipta um ljósaperur – þá virki þetta allt..“ Ekki kom fram við hvaða ,,ábyrgu aðila“ hann átti, en nokkur ár eru síðan Bjarni Bjarnason, sem þá var forstjóri Orkuveitunnar, komst svo að orði í blaðaviðtali, að ekki þyrfti að virkja allt sem rynni og kraumaði hér á landi, eins og útlitið væri þá. Í sama viðtali benti hann á að við það eitt að skipta öllum götuljósum út fyrir led-perur sparaðist rafmagn sem dygði fimm til tíu þúsund rafmagnsbílum. Boðskapurinn á haustfundi Landsvirkjunar var allt annar: a) Rafmagnsskortur blasir við heimilum og litlum fyrirtækjum vegna vaxandi áhuga stórnotenda. b) Skilja þarf á milli almenns markaðs og stórnotenda, þannig að heimili og fyrirtæki þurfi ekki að keppa við þá um rafmagnið. c) Ekki dugar að sækja rafmagn til álvera – þeim verður ekki lokað fyrr en í fyrsta lagi eftir 2034. d) Flýta þarf meðferð á umsóknum um leyfi fyrir nýjum virkjunum. Þegar málið er skoðað kemur í ljós að aðeins er hætta á skorti á almennum rafmagnsmarkaði ef gert er ráð fyrir að verð haldist óbreytt. Ef verð á rafmagni hækkar gerist tvennt: 1) Notendur fara betur með það. Í nýlegri skýrslu, sem sagt er frá á heimasíðu Landsvirkjunar, kemur fram að spara megi allt að 8% af rafmagninu, ýmist með tiltölulega litlum tilkostnaði eða meiri fyrirhöfn. 2) Stórnotendur falla frá rafmagnskaupum ef boðið er betur á almennum markaði. Víða á Vesturlöndum hefur álverum verið lokað af því að meira er upp úr því að hafa að selja rafmagnið, sem þau hafa tryggt sér, á almennum markaði en að framleiða ál. Á öðrum mörkuðum leysa verðbreytingar þann vanda sem hér er sagður blasa við. Bensínskortur mundi vofa yfir ef ekki mætti selja lítrann á meira en 250 krónur. Fiskur hefur margfaldast í verði miðað við aðrar matvörur á undanförnum áratugum – einmitt vegna ásælni útlendinga í þessa vöru. Hvers vegna ætti að fara öðruvísi með rafmagn? Samkvæmt þeirri tillögu, sem nú virðist ætla að verða ofan á, verður almennur rafmagnsmarkaður ósnortinn af vaxandi eftirspurn stórnotenda. Almenningur kann sjálfsagt að meta það og það vegur þungt í augum stjórnmálamanna. En þessi tilhögun er ekki gallalaus. Ef almenningur borgar ekki sannvirði fyrir rafmagnið er ólíklegt að hann fari mjög vel með það. Aðskilnaður almenns rafmagnsmarkaðs og markaðs fyrir stórnotendur leiðir með öðrum orðum til sóunar á rafmagni. Meira verður virkjað en hagkvæmt er. Eins og fram kom hér á undan er þetta ekki eina leiðin til þess að koma í veg fyrir skort. Ef verðið fær að sveiflast eins og á flestum öðrum vörum fær almenningur áfram sitt rafmagn. Á Íslandi er meira framleitt af rafmagni á hvert mannsbarn en í nokkru öðru landi í heiminum. Almenning mun ekki skorta það nema fyrir einhvern klaufaskap. Skiljanlegt er að starfsmenn Landsvirkjunar séu þreyttir á að bíða eftir leyfum fyrir nýjum virkjunum. Óþreyjan er skiljanlegri þegar haft er í huga að enginn virðist vera í vafa um að þær framkvæmdir, sem nú er tekist á um, verði leyfðar á endanum. ,,Framkvæmdum við Hvammsvirkjun seinkað“ sagði á heimasíðu Landsvirkjunar eftir að úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála felldi virkjunarleyfið úr gildi í sumar eftir kærur frá umhverfissamtökum og fleirum. Framkvæmdum seinkar, en auðvitað verður virkjað. Stundum virðist kæruferli og söfnun upplýsinga um umhverfisrask af framkvæmdum nánast vera formsatriði. Vandinn liggur ekki síst í því að fjárfestar bera ekki umhverfiskostnaðinn. Í því felst niðurgreiðsla á ,,grænni orku“ sem verulega getur munað um. Fyrir fáum árum nýtti Hagfræðistofnun niðurstöður úr Rammaáætlun til þess að verðmeta umhverfiskostnað af Urriðafossvirkjun í Þjórsá, sem um margt minnir á Hvammsvirkjun, sem er ofar í ánni. Út kom að umhverfiskostnaður virkjunarinnar væri um 30 milljarðar króna – sem bætist ofan á annan kostnað við hana, sem þá var talinn um 50 milljarðar. Hætta sem laxi í ánni er búin réð miklu um niðurstöðuna. Umhverfiskostnaður af þessari stærðargráðu gæti hæglega dregið úr áhuga fjárfesta á virkjun – en hann þarf ekki að gera það. Hér gildir það sama og um rafmagnsverð til almennings, sem rætt var hér á undan. Taka þarf allan kostnað með í dæmið ef ætlunin er að komast að skynsamlegri niðurstöðu. Höfundur er hagfræðingur.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun