Ráða íslensk sveitarfélög við verkefnið? Friðrik Jónsson og Ragnar Þór Pétursson skrifa 16. febrúar 2022 13:31 Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sveitarstjórnarmál Grunnskólar Leikskólar Kjaramál Skóla - og menntamál Ragnar Þór Pétursson Friðrik Jónsson Mest lesið Vita bændur ekki hvað bændum er fyrir bestu? Trausti Hjálmarsson Skoðun Stöndum saman um félagshyggju og frið Hópur félagshyggjufólks Skoðun Ein stærð passar ekki fyrir öll Sigrún Birgisdóttir ,Þóra Leósdóttir Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun Íslenskur Pútínismi Diana Burkot,Nadya Tolokonnikova Skoðun Ísland fyrst svo…hvað? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð Skoðun Hinsegin ungmenni í Hafnarfirði mæta afgangi Óskar Steinn Ómarsson Skoðun Frá lögreglunni yfir á geðdeildina Sigurður Árni Reynisson Skoðun Framtíð Framsóknar byrjar í grasrótinni Jónína Brynjólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vita bændur ekki hvað bændum er fyrir bestu? Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Ein stærð passar ekki fyrir öll Sigrún Birgisdóttir ,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Ömmur án landamæra Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ísland fyrst svo…hvað? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hræðilegar aðstæður geta breytt manni til hins betra! Kristján Hafþórsson skrifar Skoðun Hinsegin ungmenni í Hafnarfirði mæta afgangi Óskar Steinn Ómarsson skrifar Skoðun Framtíð Framsóknar byrjar í grasrótinni Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Stöndum saman um félagshyggju og frið Hópur félagshyggjufólks skrifar Skoðun Af hverju eru Íslendingar svona feitir? Einar Baldvin Árnason skrifar Skoðun Íslenskur Pútínismi Diana Burkot,Nadya Tolokonnikova skrifar Skoðun Félagsráðgjafar lykilaðilar í stuðningi við geðheilbrigði Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Skemmtilegri borg Skúli Helgason skrifar Skoðun Drögum úr svifryksmengun frá umferð heilsunnar vegna Þröstur Þorsteinsson skrifar Skoðun Að fara í stríð við sjálfan sig Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Þú hengir ekki bakara fyrir smið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvaða menntakerfi kæri þingmaður? Hermann Austmar skrifar Skoðun Friðarfundur utanríkisráðherra Íslands og Palestínu og leiðtogablæti Júlíus Valsson skrifar Skoðun Nýtt Reykjavíkurmódel í leikskólamálum Andri Reyr Haraldsson,Óskar Hafnfjörð Gunnarsson skrifar Skoðun Móðurást, skömm og verkjalyf Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Framsókn sem þjónar fólki, ekki kerfum Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Samfélagsmiðlar og ósýnilegu börnin Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ég þori að veðja Jóhann Karl Ásgeirsson Gígja skrifar Skoðun Munum eftir baráttu kvenna alltaf og alls staðar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Verkfærið sem vantar í fjármálastjórnun sveitarfélaga Marín Rós Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Að klúðra með stæl í tilefni alþjóðlega Mistakadagsins Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kvartað yfir erlendum aðilum? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar skynjun ráðherra verður að lögum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Frá torfkofum til tækifæra Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Sjá meira
Á hverjum degi streyma um 29 þúsund manns til starfa hjá sveitarfélögum, 75% af þeim eru konur. Störfin eru fjölbreytt og krefjast mörg mikillar sérhæfingar t.d. kennsla barna í leik-, grunn- og tónlistarskólum; þroskaþjálfun, iðjuþjálfun og félagsráðgjöf. Samfélagslegt mikilvægi þessara starfa er óumdeilt en launin segja því miður aðra sögu. Mánaðarleg meðalheildarlaun fullvinnandi sérfræðinga hjá sveitarfélögum árið 2020 voru þriðjungi lægri en á almennum markaði og fjórðungi lægri en hjá ríkinu! Það er síðan sérstakt áhyggjuefni að ein skýrasta birtingarmynd kynjaðs vinnumarkaðar skuli endurspeglast í kerfisbundnu vanmati á virði kvenna með háskólamenntun hjá sveitarfélögum. Hvernig snúum við af þessari braut? Veikburða sveitarstjórnarstig getur ekki hækkað laun Í aldarfjórðung hefur það verið stefnan á Íslandi að auka dreifstýringu og flytja yfir til sveitarfélaga viðamikla sérfræðiþjónustu sem áður var á hendi ríkisins. Samhliða hafa alþjóðlegar úttektir bent á síaukna þjónustuþyngd, ósjálfbærni og miklar brotalamir tengt tilflutningnum. Allra síðustu misseri hefur orðið alvarlegt bakslag þegar einstaka sveitarfélög hafa jafnvel hafnað að standa undir grunnþjónustu á þeirri forsendu að hún sé ekki nægilega arðbær! Smæð og fjöldi sveitarfélaga hefur jafnframt skapað óhagræði stærðar og veikt sveitarstjórnarstigið. Sveitarfélögin eiga beinlínis litla raunhæfa möguleika á að standa undir hlutverki sínu. Umbótaviðleitni hefur því miður litlu skilað því sundurleit hjörð sveitarfélaga á í frekar eitruðu sambandi innbyrðis og enn verra sambandi við ríkið. Jafnvel í aðdraganda sveitarstjórnarkosninga fer lítið fyrir því að þetta grundvallarmál sé sett á oddinn. Að menntun sé metin til launa hjá sveitarfélögum – um hvað snýst það? Meðan það er hlutverk sveitarfélaga að halda úti sérhæfðri þjónustu verður að búa svo um hnútana að laun fyrir sérfræðinga séu samkeppnishæf, endurspegli samfélagslegt virði starfa og réttlæti kostnað vegna námsins. Að öðrum kosti mun enginn sjá hag í að mennta sig. Allt nám útheimtir enda töluverð bein útgjöld og einnig dýrmætan tíma sem hefði getað verið nýttur til að afla tekna. Það er þá ekki aðeins tímafrekt og kostnaðarsamt að afla sér menntunar, í samfélagi nútímans verður æ algengara að menntunarkröfur starfsstétta nái til alls starfsferilsins gegnum starfsþróun. Flestir taka námslán til að standa undir tekjumissi og auknum útgjöldum vegna náms og skuldbinda sig framvegis til að vinna tæplega tuttugu daga á ári til þess að standa undir afborgunum og vöxtum. Seinni innkoma ungs fólks á vinnumarkað gerir að verkum að verðmætustu árunum í öflun lífeyrisréttinda er fórnað.Fórnin er mikil og launin verða að endurspegla það - um þetta snýst ákallið um að menntun sé metin til launa. Vanmat á störfum kennara hjá sveitarfélögum er eitt skýrasta dæmið Eitt skýrasta dæmið um vanmat á menntun má finna í störfum kennara. Gefum okkur einstakling sem stendur frammi fyrir námsvali að loknum framhaldsskóla. Þessi einstaklingur hefur komist að þeirri niðurstöðu að kennsla barna sé réttur vettvangur til að að veita hæfileikum og hugsjónum útrás. Frá sjónarhóli samfélagsins er augljóst að svona fólk þarf að laða að kennaranámi. Frá sjónarhóli einstaklingsins er valið ekki jafn augljóst. Tölfræði ársins 2020 sýnir nefnilega að þessi manneskja gæti hæglega lokið skólagöngu sinni eftir framhaldsskóla og valið sér starf í verslun eða þjónustu og fengið 100 þúsund krónum hærri heildarlaun á mánuði heldur en í grunnskóla að loknu fimm ára háskólanámi! Þaðan gæti leiðin legið víða um vinnumarkaðinn og oftast þannig að launin hækki reglulega fram eftir starfsævinni en sú er ekki raunin fyrir kennara. Hvergi innan OECD taka laun kennara minni hækkunum yfir starfsævina en á Íslandi. Þetta er gríðarlega alvarlegt mál og mun koma niður á menntun barna okkar en því miður situr þetta fast í gangverki misheppnaðrar stefnumörkunar um dreifstýrt stjórnvald í landinu. Vinnum saman fyrir fólkið og sýnum styrk í samstöðunni Mikill styrkur verkalýðshreyfingarinnar er helsta vopn íslensks launafólks en yfir 90% vinnandi fólks er í stéttarfélögum samanborið við 67% í Danmörku. Hin sterka íslenska verkalýðshreyfing er byggð upp af ákveðnum kvíum og heildarsamtök launafólks – BHM, KÍ, ASÍ og BSRB – eru eðlilega ekki sammála um allt. Stundum eru hagsmunir aðildarfélaga ólíkir, eðli málsins samkvæmt. Um flest erum við þó sammála. Öll samtökin vilja samfélag þar sem lágmarkslaun duga fyrir framfærslu og skapa nægjanlegt fjárhagslegt öryggi. Öll viljum við sterkan veikinda-, orlofs og lífeyrisrétt. Enn fremur viljum við öll öflugt verðlagseftirlit, lága verðbólgu, sanngjarnt skattkerfi og sterka samkeppnislöggjöf. En þegar kemur að sértækum hagsmunamálum samtakanna verðum við að sýna hverju öðru virðingu. Krafan um sanngjörn laun fyrir menntun er t.a.m. stundum afbökuð sem einhverskonar vanþóknun á minna menntuðu fólki. Slík framsetning er ekki aðeins heimskuleg heldur vegur hún að kjarna samfélagsgerðarinnar. Þegar svona málflutningur heldur í hina ósýnilegu hönd frjálsu markaðsaflanna skapast aðstæður til að tæra mikilvæg samfélagsleg grunnkerfi. Krafa BHM og KÍ um sanngjarnt mat á virði menntunar snýst ekki um það að grafa undan öðrum réttmætum kröfum í íslensku samfélagi eða fella dóm um virði annarra. Þvert á móti. Hagsæld samfélags ræðst að verulegu leyti af mannauðinum en mannauður verður hvorki til í tómarúmi né af sjálfum sér. Það er til lítils að hafa menntakerfi sem ekki er hægt að manna af kennurum eða heilbrigðiskerfi sem ekki verður mannað með heilbrigðisstarfsfólki. Það er ákall okkar, sem þetta skrifa, að verkalýðshreyfingin sýni styrk sinn í samstöðunni og eyði ekki kröftum sínum í hjaðnaðarvíg innbyrðis eða láta etja sér í innbyrðis átök og flokkadrætti. Með gagnkvæmri virðingu, skilningi og stuðningi í helstu baráttumálum launþega er hægt að ná miklum árangri. Það er sannarlega ekki vanþörf á því. Friðrik Jónsson er formaður Bandalags háskólamanna. Ragnar Þór Pétursson er formaður Kennarasambands Íslands.
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun
Skoðun Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Friðarfundur utanríkisráðherra Íslands og Palestínu og leiðtogablæti Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Nýtt Reykjavíkurmódel í leikskólamálum Andri Reyr Haraldsson,Óskar Hafnfjörð Gunnarsson skrifar
Skoðun Af hverju ætti Gylfi Þór Sigurðsson að fá aftur tækifæri í landsliðinu? Sölvi Breiðfjörð skrifar
Peningar, vald og hvítþvottur þjóðarmorðs: Velkomin í nýja heimsmynd Trumps Helen Ólafsdóttir Skoðun