Er samstaða á „þriðju vaktinni“ lykillinn að jafnrétti á vinnumarkaði? Fríða Thoroddsen skrifar 10. nóvember 2021 07:31 Mikil umræða hefur skapast um herferð VR sem ber heitið þriðja vaktin og var hleypt af stokkunum í síðustu viku. Það er frábært því orð eru til alls fyrst. En hvað er þriðja vaktin, af hverju skiptir hún máli og hvers vegna kemur þriðja vaktin stéttarfélagi við? Hér á landi ríkir formlegt kynjajafnrétti sem þýðir að konur og karlar búa við lagalegt jafnrétti en á undanförnum árum hafa verið stigin stór skref til að jafna stöðu kynjanna á Íslandi. Ísland stendur framarlega í jafnréttisbaráttunni í alþjóðlegum samanburði, hvergi á Vesturlöndum er hlutfall kvenna á vinnumarkaði hærra en á Íslandi. Menntunarstig íslenskra kvenna og atvinnuþátttaka er meðal þess sem mest gerist á meðal OECD-landa og Ísland hefur verið á toppi lista Alþjóðaefnahagsráðsins sem mælir jafnrétti kynjanna hvað varðar efnahag, pólitíska stöðu, menntun og heilbrigði (World Economic Forum, 2020). Þá hefur konum fjölgað verulega á Alþingi og í sveitastjórnum landsins. Þrátt fyrir þessa ,,jafnréttisparadís“ er óútskýrður launamunur kynjanna enn til staðar hér á landi og konur eru líklegri en karlmenn til að sinna hlutastörfum. Þá sýna rannsóknir að konur fremur en karlmenn lækka starfshlutfall í launaðri vinnu í kjölfar barneigna. Í ljósi þessa þarf kannski ekki að koma á óvart að konur hafa 13% lægri eftirlaun en karlmenn skv. nýrri skýrslu fjármálafyrirtækjanna Mercer, CFA Institute og Monash háskóla í Ástralíu. Íslenskur vinnumarkaður er talsvert kynskiptur, námsval er kynbundið sem og starfsval. Að auki eru konur enn í minnihluta þeirra sem gegna valdastöðum í samfélaginu. Konur eru framkvæmdastjórar í 18% virkra fyrirtækja en bara 13% ef litið er til eitt þúsund tekjuhæstu fyrirtækjanna samkvæmt úttekt Creditinfo. Aðeins ein kona stýrir fyrirtæki á markaði hér á landi. VR stefnir að jafnrétti á vinnumarkaði og horfir til þriðju vaktarinnar VR stefnir markvisst að jafnrétti á vinnumarkaði óháði aldri, kyni, kynhneigð, kynvitund, þjóðerni, litarafti, trú eða stjórnmálaskoðunum. Hjá VR starfar jafnréttisnefnd sem hefur það hlutverk að fylgja eftir þessari stefnu VR í jafnréttismálum. Félagið hefur í gegnum árin m.a. lagt áherslu á að berjast gegn launamun kynjanna, að fjölga konum í ábyrgðar- og stjórnunarstörfum, að stuðla að jafnrétti og vellíðan á vinnustöðum, að efla menntun kvenna og jafna ábyrgð kynjanna á heimili og börnum. Þetta hefur skilað vissum árangri en eins og sjá má að ofan eigum við enn langt í land. Í ár ákvað jafnréttisnefnd VR að einblína á jafnrétti kynjanna á vinnumarkaði með því að kafa dýpra og horfa dálítið út fyrir boxið. Rannsóknir sýna að jafnrétti á öllum vígstöðvum byrjar heima. Til þess að við, sem samfélag, eigum þess kost að sjá jafnrétti á vinnumarkaði þarf að vera jafnrétti á heimilunum. Í dag eru konur löngu komnar út á vinnumarkaðinn og karlmenn taka í auknum mæli þátt í heimilisstörfum og umönnun barna. Þetta er fyrsta og önnur vaktin. Það sem situr hins vegar eftir er hin svokallaða þriðja vakt eða hugræn byrði (e. mental load) sem snýr að öllu utanumhaldi og verkstjórn heimilisins. Þriðja vaktin er ólaunuð og oft ósýnileg ábyrgð, yfirumsjón og verkstýring á þeim störfum sem tilheyra annarri vaktinni. Þriðja vaktin felur í sér hugrænt skipulag, áætlanir, að leggja á minnið hverju þarf að sinna, hvenær og hvernig, muna eftir að muna. Verkefni sem eru að megninu til huglæg og ósýnileg öðrum en krefjast orku og tíma þess sem þeim sinnir. Erlendar rannsóknir sýna að þessi þriðja vakt er að mestu í höndum kvenna og hefur áhrif á atvinnuþátttöku þeirra og framgang í starfi, veldur streitu og álagi og stuðlar að kulnun. Er þetta verulegt áhyggjuefni, ekki síst fyrir vinnumarkaðinn og ber að taka alvarlega. Ekki hafa verið gerðar margar íslenskar rannsóknir á þriðju vaktinni hér á landi og er áhugavert að velta fyrir sér hvort íslenskt samfélag sé ólíkt öðrum hvað þetta varðar. Skora ég hér með á stjórnvöld að taka af skarið og gera úttekt á áhrifum þriðju vaktarinnar á jafnrétti á Íslandi. Með auglýsingaherferð VR ,,Stöndum þriðju vaktina saman“ er verið að vekja athygli á þessum mikilvæga þætti í baráttunni fyrir jafnrétti á vinnumarkaði. Ef einhver er að velta fyrir sér hver sinni þriðju vaktinni á sínu heimili er hægt að lesa sér nánar til inn á vef VR, vr.is. Þar er einnig að finna sjálfspróf (á ensku) frá Thirdshift.co.uk. Höfundur er formaður jafnréttisnefndar VR. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Mest lesið Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Mikil umræða hefur skapast um herferð VR sem ber heitið þriðja vaktin og var hleypt af stokkunum í síðustu viku. Það er frábært því orð eru til alls fyrst. En hvað er þriðja vaktin, af hverju skiptir hún máli og hvers vegna kemur þriðja vaktin stéttarfélagi við? Hér á landi ríkir formlegt kynjajafnrétti sem þýðir að konur og karlar búa við lagalegt jafnrétti en á undanförnum árum hafa verið stigin stór skref til að jafna stöðu kynjanna á Íslandi. Ísland stendur framarlega í jafnréttisbaráttunni í alþjóðlegum samanburði, hvergi á Vesturlöndum er hlutfall kvenna á vinnumarkaði hærra en á Íslandi. Menntunarstig íslenskra kvenna og atvinnuþátttaka er meðal þess sem mest gerist á meðal OECD-landa og Ísland hefur verið á toppi lista Alþjóðaefnahagsráðsins sem mælir jafnrétti kynjanna hvað varðar efnahag, pólitíska stöðu, menntun og heilbrigði (World Economic Forum, 2020). Þá hefur konum fjölgað verulega á Alþingi og í sveitastjórnum landsins. Þrátt fyrir þessa ,,jafnréttisparadís“ er óútskýrður launamunur kynjanna enn til staðar hér á landi og konur eru líklegri en karlmenn til að sinna hlutastörfum. Þá sýna rannsóknir að konur fremur en karlmenn lækka starfshlutfall í launaðri vinnu í kjölfar barneigna. Í ljósi þessa þarf kannski ekki að koma á óvart að konur hafa 13% lægri eftirlaun en karlmenn skv. nýrri skýrslu fjármálafyrirtækjanna Mercer, CFA Institute og Monash háskóla í Ástralíu. Íslenskur vinnumarkaður er talsvert kynskiptur, námsval er kynbundið sem og starfsval. Að auki eru konur enn í minnihluta þeirra sem gegna valdastöðum í samfélaginu. Konur eru framkvæmdastjórar í 18% virkra fyrirtækja en bara 13% ef litið er til eitt þúsund tekjuhæstu fyrirtækjanna samkvæmt úttekt Creditinfo. Aðeins ein kona stýrir fyrirtæki á markaði hér á landi. VR stefnir að jafnrétti á vinnumarkaði og horfir til þriðju vaktarinnar VR stefnir markvisst að jafnrétti á vinnumarkaði óháði aldri, kyni, kynhneigð, kynvitund, þjóðerni, litarafti, trú eða stjórnmálaskoðunum. Hjá VR starfar jafnréttisnefnd sem hefur það hlutverk að fylgja eftir þessari stefnu VR í jafnréttismálum. Félagið hefur í gegnum árin m.a. lagt áherslu á að berjast gegn launamun kynjanna, að fjölga konum í ábyrgðar- og stjórnunarstörfum, að stuðla að jafnrétti og vellíðan á vinnustöðum, að efla menntun kvenna og jafna ábyrgð kynjanna á heimili og börnum. Þetta hefur skilað vissum árangri en eins og sjá má að ofan eigum við enn langt í land. Í ár ákvað jafnréttisnefnd VR að einblína á jafnrétti kynjanna á vinnumarkaði með því að kafa dýpra og horfa dálítið út fyrir boxið. Rannsóknir sýna að jafnrétti á öllum vígstöðvum byrjar heima. Til þess að við, sem samfélag, eigum þess kost að sjá jafnrétti á vinnumarkaði þarf að vera jafnrétti á heimilunum. Í dag eru konur löngu komnar út á vinnumarkaðinn og karlmenn taka í auknum mæli þátt í heimilisstörfum og umönnun barna. Þetta er fyrsta og önnur vaktin. Það sem situr hins vegar eftir er hin svokallaða þriðja vakt eða hugræn byrði (e. mental load) sem snýr að öllu utanumhaldi og verkstjórn heimilisins. Þriðja vaktin er ólaunuð og oft ósýnileg ábyrgð, yfirumsjón og verkstýring á þeim störfum sem tilheyra annarri vaktinni. Þriðja vaktin felur í sér hugrænt skipulag, áætlanir, að leggja á minnið hverju þarf að sinna, hvenær og hvernig, muna eftir að muna. Verkefni sem eru að megninu til huglæg og ósýnileg öðrum en krefjast orku og tíma þess sem þeim sinnir. Erlendar rannsóknir sýna að þessi þriðja vakt er að mestu í höndum kvenna og hefur áhrif á atvinnuþátttöku þeirra og framgang í starfi, veldur streitu og álagi og stuðlar að kulnun. Er þetta verulegt áhyggjuefni, ekki síst fyrir vinnumarkaðinn og ber að taka alvarlega. Ekki hafa verið gerðar margar íslenskar rannsóknir á þriðju vaktinni hér á landi og er áhugavert að velta fyrir sér hvort íslenskt samfélag sé ólíkt öðrum hvað þetta varðar. Skora ég hér með á stjórnvöld að taka af skarið og gera úttekt á áhrifum þriðju vaktarinnar á jafnrétti á Íslandi. Með auglýsingaherferð VR ,,Stöndum þriðju vaktina saman“ er verið að vekja athygli á þessum mikilvæga þætti í baráttunni fyrir jafnrétti á vinnumarkaði. Ef einhver er að velta fyrir sér hver sinni þriðju vaktinni á sínu heimili er hægt að lesa sér nánar til inn á vef VR, vr.is. Þar er einnig að finna sjálfspróf (á ensku) frá Thirdshift.co.uk. Höfundur er formaður jafnréttisnefndar VR.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun