Hagkvæmur geðvandi Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 15. febrúar 2021 07:01 Að spara í geðheilbrigðismálum er ekki ólíkt því að spara með því að sleppa skoðun á vinnubíl. Vandamálin sem eru til staðar eru áfram til staðar, þú veist bara ekki af þeim fyrr en vélin bræðir úr sér. Ef bíllinn er ekki ónýtur verður umtalsverður kostnaður við að gera við hann auk vinnutaps. Góðar líkur eru á að það hefði mátt koma í veg fyrir stóran hluta kostnaðarins og vinnutapsins með því að grípa fyrr inn í. Sömu sögu má segja með mannfólk. Það er samfélaginu dýrt að bregðast of seint við geðvandamálum og missa fólk af vinnumarkaðnum eða að missa það alfarið. Svo ekki sé minnst á þá lífsgæðaskerðingu og sársauka sem fylgir því að einstaklingar fái ekki viðeigandi aðstoð. Efnahagslegur ávinningur Þrjátíu og níu. Það er meðalfjöldi árlegra sjálfsvíga á Íslandi síðast liðinn áratug (1). Árlega láta svo að meðaltali tuttugu og átta lífið vegna lyfjaeitrunar, en tæplega þriðjungur þeirra eru sjálfsvíg. Rúmlega helmingur þeirra sem láta lífið vegna lyfjaeitrunar falla undir óhappaeitranir (2). Vafalaust er hluti óhappaeitrananna vegna ofskömmtunar vímuefna, en helmingur þeirra sem sem haldnir eru fíknivanda glímir einnig við annan geðheilbrigðisvanda (3). Af framangreindu má sjá að við missum hátt í sextíu manns árlega vegna sjálfsvíga og lyfjaeitranna. Án þess að setja fram ákveðna tölu er óhætt að segja að mjög stór hluti þeirra eiga rætur sínar að rekja til geðvanda. Setjum þessar tölur nú í efnahagslegt samhengi. Meðallaun Íslendinga voru rétt undir 600 þ.kr árið 2019 en miðgildi launa var rétt undir 500 þ.kr (4). Ef við miðum við laun upp á 500 þ.kr þá eru mánaðarlegar skattgreiðslur tæpar 110 þ.kr og því um rúmar 1,3 m.kr á ári. Af þeim karlmönnum sem frömdu sjálfsvíg síðastliðinn áratug voru flestir á aldrinum 30-44 ára, en karlmenn fremja sjálfsvíg í um 4:1 hlutfalli á við konur1. Með tilliti til framangreinds má með hóflegu mati ráðgera að samfélagið verði af tuttugu starfsárum við hvert slíkt dauðsfall og um tuttugu og sex milljónum í tapaðan tekjuskatt. Þá er ótalinn allur virðisaukaskattur og önnur gjöld sem falla til ríkisins af starfi og lífi viðkomandi, allur mannauður sem tapast með einstaklingnum, örvun viðskipta og atvinnusköpun og allt það sem einstaklingurinn leggur til samfélagsins og er fjárhagslegs eðlis. En það er einnig mikill efnahagslegur skaði af öðrum afleiðingum geðvanda. Einstaklingur sem dettur af vinnumarkaðnum sökum geðvanda skapar samfélaginu ekki tekjur á meðan. Því til viðbótar þarf hann hjálparhönd úr sameiginlegum sjóðum samfélagsins sem er kostnaðarsamt. Þessu tengt má nefna að af Norðurlöndunum hefur Ísland hæðsta hlutfall öryrkja (8,6%) og einnig hæðsta hlutfall ungra öryrkja, en 29% íslenskra öryrkja eru á aldrinum 18-39 ára og eru geðraskanir helsta orsök örorku þessa hóps (5). Hér má svo einnig benda á að ómeðhöndlaður geðvandi kann að hafa í för með sér önnur afleiðu áhrif, svo sem skerta getu einstaklings til þess að sækja sér menntun og skapa samfélaginu mannauð, skerta getu barna einstaklings með ómeðhöndlaðan geðvanda til að sækja sér menntun og fleira. Eyðum krónu í dag og spörum fúlgu á morgun Af ofangreindu má sjá að jafnvel þó að við lítum ekki á neitt nema krónurnar þá er ljóst að Íslenska ríkið og íslenskt samfélag getur hagnast verulega með því að auka fjárútlát til geðheilbrigðismála. Hreinar skatttekjur sem við missum af sökum sjálfsvíga og andláta vegna lyfjaeitrunar hleypur á yfir milljarði árlega, mögulega milljörðum. Stærsta vandamál ungra öryrkja, sem fara að slaga í 10.000 manns fljótlega, er geðvandi. Jafnvel þó ekki væri hægt að ná 1/10 þeirra út á vinnumarkaðinn væri það gríðarleg tekjusköpun og kostnaðarhagræðing fyrir ríkið. Og það er hópur sem á langa starfsævi framundan. Það er því marg milljarða svigrúm sem ríkið hefur til þess að setja í geðheilbrigðismál áður en það fer að hafa neikvæð fjárhagsleg áhrif. Allt útlit er fyrir að við græðum stórlega efnahagslega séð sem og aukum lífsánægju með því að auka slík fjárútlát. Ég tel því, út frá efnahagslegum og skaðaminnkunar sjónarmiðum, að það sé öllum Íslendingum til hagsbóta að við aukum fjárframlög til geðheilbrigðismála og grípum fyrr, oftar og betur inn í. Af tengdri umræðu þá styð ég lögleiðingu vímuefna út frá efnahagslegum, skaðaminnkunar og persónufrelsis sjónarmiðum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. 1 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/sjalfsvig/ 2 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/lyfjatengdandlat/ 3 https://www.althingi.is/altext/149/s/0430.html 4 https://www.mbl.is/frettir/innlent/2020/07/09/medaltekjur_573_thusund_a_manudi/ 5 https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Felagsmalaraduneytid/N%C3%BDtt%20kerfi%20starfsendurh%C3%A6fingar%20og%20mats%20%C3%A1%20starfsgetu.pdf Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Haukur V. Alfreðsson Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Mest lesið Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Sjá meira
Að spara í geðheilbrigðismálum er ekki ólíkt því að spara með því að sleppa skoðun á vinnubíl. Vandamálin sem eru til staðar eru áfram til staðar, þú veist bara ekki af þeim fyrr en vélin bræðir úr sér. Ef bíllinn er ekki ónýtur verður umtalsverður kostnaður við að gera við hann auk vinnutaps. Góðar líkur eru á að það hefði mátt koma í veg fyrir stóran hluta kostnaðarins og vinnutapsins með því að grípa fyrr inn í. Sömu sögu má segja með mannfólk. Það er samfélaginu dýrt að bregðast of seint við geðvandamálum og missa fólk af vinnumarkaðnum eða að missa það alfarið. Svo ekki sé minnst á þá lífsgæðaskerðingu og sársauka sem fylgir því að einstaklingar fái ekki viðeigandi aðstoð. Efnahagslegur ávinningur Þrjátíu og níu. Það er meðalfjöldi árlegra sjálfsvíga á Íslandi síðast liðinn áratug (1). Árlega láta svo að meðaltali tuttugu og átta lífið vegna lyfjaeitrunar, en tæplega þriðjungur þeirra eru sjálfsvíg. Rúmlega helmingur þeirra sem láta lífið vegna lyfjaeitrunar falla undir óhappaeitranir (2). Vafalaust er hluti óhappaeitrananna vegna ofskömmtunar vímuefna, en helmingur þeirra sem sem haldnir eru fíknivanda glímir einnig við annan geðheilbrigðisvanda (3). Af framangreindu má sjá að við missum hátt í sextíu manns árlega vegna sjálfsvíga og lyfjaeitranna. Án þess að setja fram ákveðna tölu er óhætt að segja að mjög stór hluti þeirra eiga rætur sínar að rekja til geðvanda. Setjum þessar tölur nú í efnahagslegt samhengi. Meðallaun Íslendinga voru rétt undir 600 þ.kr árið 2019 en miðgildi launa var rétt undir 500 þ.kr (4). Ef við miðum við laun upp á 500 þ.kr þá eru mánaðarlegar skattgreiðslur tæpar 110 þ.kr og því um rúmar 1,3 m.kr á ári. Af þeim karlmönnum sem frömdu sjálfsvíg síðastliðinn áratug voru flestir á aldrinum 30-44 ára, en karlmenn fremja sjálfsvíg í um 4:1 hlutfalli á við konur1. Með tilliti til framangreinds má með hóflegu mati ráðgera að samfélagið verði af tuttugu starfsárum við hvert slíkt dauðsfall og um tuttugu og sex milljónum í tapaðan tekjuskatt. Þá er ótalinn allur virðisaukaskattur og önnur gjöld sem falla til ríkisins af starfi og lífi viðkomandi, allur mannauður sem tapast með einstaklingnum, örvun viðskipta og atvinnusköpun og allt það sem einstaklingurinn leggur til samfélagsins og er fjárhagslegs eðlis. En það er einnig mikill efnahagslegur skaði af öðrum afleiðingum geðvanda. Einstaklingur sem dettur af vinnumarkaðnum sökum geðvanda skapar samfélaginu ekki tekjur á meðan. Því til viðbótar þarf hann hjálparhönd úr sameiginlegum sjóðum samfélagsins sem er kostnaðarsamt. Þessu tengt má nefna að af Norðurlöndunum hefur Ísland hæðsta hlutfall öryrkja (8,6%) og einnig hæðsta hlutfall ungra öryrkja, en 29% íslenskra öryrkja eru á aldrinum 18-39 ára og eru geðraskanir helsta orsök örorku þessa hóps (5). Hér má svo einnig benda á að ómeðhöndlaður geðvandi kann að hafa í för með sér önnur afleiðu áhrif, svo sem skerta getu einstaklings til þess að sækja sér menntun og skapa samfélaginu mannauð, skerta getu barna einstaklings með ómeðhöndlaðan geðvanda til að sækja sér menntun og fleira. Eyðum krónu í dag og spörum fúlgu á morgun Af ofangreindu má sjá að jafnvel þó að við lítum ekki á neitt nema krónurnar þá er ljóst að Íslenska ríkið og íslenskt samfélag getur hagnast verulega með því að auka fjárútlát til geðheilbrigðismála. Hreinar skatttekjur sem við missum af sökum sjálfsvíga og andláta vegna lyfjaeitrunar hleypur á yfir milljarði árlega, mögulega milljörðum. Stærsta vandamál ungra öryrkja, sem fara að slaga í 10.000 manns fljótlega, er geðvandi. Jafnvel þó ekki væri hægt að ná 1/10 þeirra út á vinnumarkaðinn væri það gríðarleg tekjusköpun og kostnaðarhagræðing fyrir ríkið. Og það er hópur sem á langa starfsævi framundan. Það er því marg milljarða svigrúm sem ríkið hefur til þess að setja í geðheilbrigðismál áður en það fer að hafa neikvæð fjárhagsleg áhrif. Allt útlit er fyrir að við græðum stórlega efnahagslega séð sem og aukum lífsánægju með því að auka slík fjárútlát. Ég tel því, út frá efnahagslegum og skaðaminnkunar sjónarmiðum, að það sé öllum Íslendingum til hagsbóta að við aukum fjárframlög til geðheilbrigðismála og grípum fyrr, oftar og betur inn í. Af tengdri umræðu þá styð ég lögleiðingu vímuefna út frá efnahagslegum, skaðaminnkunar og persónufrelsis sjónarmiðum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og er frambjóðandi í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. 1 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/sjalfsvig/ 2 https://www.landlaeknir.is/tolfraedi-og-rannsoknir/tolfraedi/danarorsakir/lyfjatengdandlat/ 3 https://www.althingi.is/altext/149/s/0430.html 4 https://www.mbl.is/frettir/innlent/2020/07/09/medaltekjur_573_thusund_a_manudi/ 5 https://www.stjornarradid.is/library/04-Raduneytin/Felagsmalaraduneytid/N%C3%BDtt%20kerfi%20starfsendurh%C3%A6fingar%20og%20mats%20%C3%A1%20starfsgetu.pdf
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen Skoðun
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun