Er stórútgerðin með þjóðinni í liði? Arnar Atlason skrifar 15. apríl 2020 14:50 Nú um páskahelgina birti Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, svar við fyrirspurn Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttir, formanns Viðreisnar, um bótakröfu útgerða vegna makrílúthlutunar. Þar kemur fram að tilteknar útgerðir hafi sett fram skaðabótakröfu á íslenska ríkið og þar með íslensku þjóðina upp á rúma 10 milljarða króna. Um hvað snýst málið ? Málið snýst um grundvallaratriði íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins sem er hver sé raunverulegur eigandi veiðiheimildanna. Skaðabótakröfuna byggja útgerðirnar á því að nýverið féll dómur í Hæstarétti þess efnis að þáverandi sjávarútvegsráðherra Jóni Bjarnasyni hafi verið óheimilt að úthluta makrílkvóta með tilteknum hætti. Nánar tiltekið var honum óheimilt að sveigja frá því að fara að veiðireynslu og að úthluta þess í stað tilteknum hluta heimildanna til smábáta án reynslu. Ráðherrann fyrir hönd ríkisins og þjóðarinnar mátti ekki ráðstafa sameiginlegri eign landsmanna að vild. Sameign en samt einkaeign? Því er sú staða uppi, að margra áliti, að Hæstiréttur hafi í raun staðfest eignarhald útgerðanna á veiðiheimildunum þvert á lög um stjórn fiskveiða. Í fyrstu grein þeirra segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“ Hver og einn verður að hafa sína skoðun en sá sem þetta ritar er þeirrar skoðunar að þetta hljóti að stangast á. Þessi staða hljóti einnig að ýta undir endurskoðun stjórnarskrár með einhverjum hætti, núverandi stjórnarskrá hljóti að teljast veik eða gölluð að þessu leyti. Sú staðreynd að handhafar veiðiheimildanna geti nú raunverulega talist bera skaða af því með hvaða hætti þeim er úthlutað hlýtur að vekja upp fjölda spurninga. Hugsanlega er stærsta spurningin sú hvort ekki eigi einfaldlega að fella úr gildi ákvæði sem ekki er raunverulegt eða virkt og nálgast verkefnið með öðrum hætti. Þá er átt við það verkefni að tryggja þjóðinni sem mestan afrakstur af auðlindinni. Svindl við vigtun afla Þann 6. apríl sl. var birt á vef stjórnartíðinda skýrsla um vigtun sjávarafla. Samkvæmt skýrslunni er vigt afla við svokallaða endurvigtun að meðaltali 1,7% of lág. Útgerðirnar spara sér árlega, segir jafnframt í skýrslunni, með þessu móti um 1 milljarð króna. (Endurvigtun afla er til útskýringar heimild fiskvinnslu til þess að vigta afla eftir að ís hefur verið fjarlægður.) Í skýrslunni segir að vigtin sem fiskvinnslan gefur upp sé þannig endanleg tala, þarna hafi aðilar möguleika á að selja sér sjálfdæmi. Endanleg tala komi ekki frá hlutlausum aðila heldur aðila sem mikið á undir viðskiptunum. Niðurstöðurnar benda einnig til þess að aukið eftirlit með samþættum útgerðum, það er fyrirtækjum sem selja eða afhenda sjálfum sér aflann án sölu á opinberum markaði, sé líklegt til árangurs. Fiskistofa hefur að undanförnu gert úttektir á vigtun hjá þeim aðilum sem heimild hafa til endurvigtunar og má sjá þær niðurstöður á heimasíðu hennar. Í tölum fyrir janúar- og febrúarmánuð er versta tilfellið þannig að meðaltal það sem útgerð gefur upp er 12% hlutfall íss en úttekt Fiskistofu sýndi að hlutfall íss var einungis um 5%, Munurinn því 7%, útgerð í hag. Félagsleg undirboð Þessu til viðbótar hefur undirritaður margoft bent á að samþætt íslensk útgerðar- og vinnslufyrirtæki stunda stórkostlegar félagslegar undirgreiðslur á launum sjómanna og hafnargjöldum. Ítrekað hefur verið sýnt fram á að þessar útgerðir greiða allt að helmingi lægri laun en þær útgerðir sem landa á frjálsum markaði með sjávarfang. Má benda á nýlegar kröfur fulltrúa sjómanna í þá veru að ítarleg rannsókn fari fram á verðmyndun ýmissa tegunda. Jafnframt skal það rifjað upp að í kjölfar síðasta sjómannaverkfalls féllust sjómenn á að fiskverð það sem notast skyldi við í launauppgjöri, væri að lágmarki 25% lægra en verð á fiskmörkuðum þar sem fiskur selst hæsta verði. Sama verð nota umræddar útgerðir til þess að fá fram afslætti á hafnargjöldum í landinu. Ítrekað hefur verið sýnt fram á þetta, meðal annars í skýrslu KPMG frá árinu 2012. Hlutabótaleiðin og óunnin afli Á nýliðnu ári var magn þess afla sem fluttur var úr landi óunnin tæp 50 þúsund tonn. Bent hefur verið á það ítrekað að þessi tonn gætu skapað störf fyrir að lágmarki 500 manns. Í skilmálum vegna hlutabótaleiðarinnar sem fyrirtæki nýta sér nú í neyð í stórum stíl, einnig fiskvinnslufyrirtæki. Er hvergi minnst á þetta. Samþætt fiskvinnslu og útgerðarfyrirtæki gætu því valið að setja enn meira af eigin afla úr landi óunninn á sama tíma og þau lækka launakostnað með því að nýta sér hlutabótaleiðina. Er ekki mál að linni? Stærstu útgerðir landsins, sem hafa nú verndaðan aðgang að hinum gríðarlegu auðæfum sem felast í hafinu við landið, ættu alls ekki að þurfa afslátt né endurgreiðslu. Lögverndað aðgengi þeirra ætti að tryggja þeim forskot sem engu öðru er líkt. En það er engu líkara en stórútgerðin kæri sig ekki um að vera með þjóðinni í liði eða skila henni til baka sanngjörnum skerf af þeim auðæfum sem útgerðarmönnum hafa verið afhent. Ráðamenn þjóðarinnar verða að huga að því hvernig tryggja megi með öruggum hætti enn meiri afkomu Íslendinga af auðlindinni. Það getur ekki verið með þeim hætti sem hér hefur verið lýst. Höfundur er formaður Samtaka fiskframleiðenda og útflytjenda Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Arnar Atlason Mest lesið Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Skoðun Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Sjá meira
Nú um páskahelgina birti Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, svar við fyrirspurn Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttir, formanns Viðreisnar, um bótakröfu útgerða vegna makrílúthlutunar. Þar kemur fram að tilteknar útgerðir hafi sett fram skaðabótakröfu á íslenska ríkið og þar með íslensku þjóðina upp á rúma 10 milljarða króna. Um hvað snýst málið ? Málið snýst um grundvallaratriði íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins sem er hver sé raunverulegur eigandi veiðiheimildanna. Skaðabótakröfuna byggja útgerðirnar á því að nýverið féll dómur í Hæstarétti þess efnis að þáverandi sjávarútvegsráðherra Jóni Bjarnasyni hafi verið óheimilt að úthluta makrílkvóta með tilteknum hætti. Nánar tiltekið var honum óheimilt að sveigja frá því að fara að veiðireynslu og að úthluta þess í stað tilteknum hluta heimildanna til smábáta án reynslu. Ráðherrann fyrir hönd ríkisins og þjóðarinnar mátti ekki ráðstafa sameiginlegri eign landsmanna að vild. Sameign en samt einkaeign? Því er sú staða uppi, að margra áliti, að Hæstiréttur hafi í raun staðfest eignarhald útgerðanna á veiðiheimildunum þvert á lög um stjórn fiskveiða. Í fyrstu grein þeirra segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“ Hver og einn verður að hafa sína skoðun en sá sem þetta ritar er þeirrar skoðunar að þetta hljóti að stangast á. Þessi staða hljóti einnig að ýta undir endurskoðun stjórnarskrár með einhverjum hætti, núverandi stjórnarskrá hljóti að teljast veik eða gölluð að þessu leyti. Sú staðreynd að handhafar veiðiheimildanna geti nú raunverulega talist bera skaða af því með hvaða hætti þeim er úthlutað hlýtur að vekja upp fjölda spurninga. Hugsanlega er stærsta spurningin sú hvort ekki eigi einfaldlega að fella úr gildi ákvæði sem ekki er raunverulegt eða virkt og nálgast verkefnið með öðrum hætti. Þá er átt við það verkefni að tryggja þjóðinni sem mestan afrakstur af auðlindinni. Svindl við vigtun afla Þann 6. apríl sl. var birt á vef stjórnartíðinda skýrsla um vigtun sjávarafla. Samkvæmt skýrslunni er vigt afla við svokallaða endurvigtun að meðaltali 1,7% of lág. Útgerðirnar spara sér árlega, segir jafnframt í skýrslunni, með þessu móti um 1 milljarð króna. (Endurvigtun afla er til útskýringar heimild fiskvinnslu til þess að vigta afla eftir að ís hefur verið fjarlægður.) Í skýrslunni segir að vigtin sem fiskvinnslan gefur upp sé þannig endanleg tala, þarna hafi aðilar möguleika á að selja sér sjálfdæmi. Endanleg tala komi ekki frá hlutlausum aðila heldur aðila sem mikið á undir viðskiptunum. Niðurstöðurnar benda einnig til þess að aukið eftirlit með samþættum útgerðum, það er fyrirtækjum sem selja eða afhenda sjálfum sér aflann án sölu á opinberum markaði, sé líklegt til árangurs. Fiskistofa hefur að undanförnu gert úttektir á vigtun hjá þeim aðilum sem heimild hafa til endurvigtunar og má sjá þær niðurstöður á heimasíðu hennar. Í tölum fyrir janúar- og febrúarmánuð er versta tilfellið þannig að meðaltal það sem útgerð gefur upp er 12% hlutfall íss en úttekt Fiskistofu sýndi að hlutfall íss var einungis um 5%, Munurinn því 7%, útgerð í hag. Félagsleg undirboð Þessu til viðbótar hefur undirritaður margoft bent á að samþætt íslensk útgerðar- og vinnslufyrirtæki stunda stórkostlegar félagslegar undirgreiðslur á launum sjómanna og hafnargjöldum. Ítrekað hefur verið sýnt fram á að þessar útgerðir greiða allt að helmingi lægri laun en þær útgerðir sem landa á frjálsum markaði með sjávarfang. Má benda á nýlegar kröfur fulltrúa sjómanna í þá veru að ítarleg rannsókn fari fram á verðmyndun ýmissa tegunda. Jafnframt skal það rifjað upp að í kjölfar síðasta sjómannaverkfalls féllust sjómenn á að fiskverð það sem notast skyldi við í launauppgjöri, væri að lágmarki 25% lægra en verð á fiskmörkuðum þar sem fiskur selst hæsta verði. Sama verð nota umræddar útgerðir til þess að fá fram afslætti á hafnargjöldum í landinu. Ítrekað hefur verið sýnt fram á þetta, meðal annars í skýrslu KPMG frá árinu 2012. Hlutabótaleiðin og óunnin afli Á nýliðnu ári var magn þess afla sem fluttur var úr landi óunnin tæp 50 þúsund tonn. Bent hefur verið á það ítrekað að þessi tonn gætu skapað störf fyrir að lágmarki 500 manns. Í skilmálum vegna hlutabótaleiðarinnar sem fyrirtæki nýta sér nú í neyð í stórum stíl, einnig fiskvinnslufyrirtæki. Er hvergi minnst á þetta. Samþætt fiskvinnslu og útgerðarfyrirtæki gætu því valið að setja enn meira af eigin afla úr landi óunninn á sama tíma og þau lækka launakostnað með því að nýta sér hlutabótaleiðina. Er ekki mál að linni? Stærstu útgerðir landsins, sem hafa nú verndaðan aðgang að hinum gríðarlegu auðæfum sem felast í hafinu við landið, ættu alls ekki að þurfa afslátt né endurgreiðslu. Lögverndað aðgengi þeirra ætti að tryggja þeim forskot sem engu öðru er líkt. En það er engu líkara en stórútgerðin kæri sig ekki um að vera með þjóðinni í liði eða skila henni til baka sanngjörnum skerf af þeim auðæfum sem útgerðarmönnum hafa verið afhent. Ráðamenn þjóðarinnar verða að huga að því hvernig tryggja megi með öruggum hætti enn meiri afkomu Íslendinga af auðlindinni. Það getur ekki verið með þeim hætti sem hér hefur verið lýst. Höfundur er formaður Samtaka fiskframleiðenda og útflytjenda
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun