Er stórútgerðin með þjóðinni í liði? Arnar Atlason skrifar 15. apríl 2020 14:50 Nú um páskahelgina birti Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, svar við fyrirspurn Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttir, formanns Viðreisnar, um bótakröfu útgerða vegna makrílúthlutunar. Þar kemur fram að tilteknar útgerðir hafi sett fram skaðabótakröfu á íslenska ríkið og þar með íslensku þjóðina upp á rúma 10 milljarða króna. Um hvað snýst málið ? Málið snýst um grundvallaratriði íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins sem er hver sé raunverulegur eigandi veiðiheimildanna. Skaðabótakröfuna byggja útgerðirnar á því að nýverið féll dómur í Hæstarétti þess efnis að þáverandi sjávarútvegsráðherra Jóni Bjarnasyni hafi verið óheimilt að úthluta makrílkvóta með tilteknum hætti. Nánar tiltekið var honum óheimilt að sveigja frá því að fara að veiðireynslu og að úthluta þess í stað tilteknum hluta heimildanna til smábáta án reynslu. Ráðherrann fyrir hönd ríkisins og þjóðarinnar mátti ekki ráðstafa sameiginlegri eign landsmanna að vild. Sameign en samt einkaeign? Því er sú staða uppi, að margra áliti, að Hæstiréttur hafi í raun staðfest eignarhald útgerðanna á veiðiheimildunum þvert á lög um stjórn fiskveiða. Í fyrstu grein þeirra segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“ Hver og einn verður að hafa sína skoðun en sá sem þetta ritar er þeirrar skoðunar að þetta hljóti að stangast á. Þessi staða hljóti einnig að ýta undir endurskoðun stjórnarskrár með einhverjum hætti, núverandi stjórnarskrá hljóti að teljast veik eða gölluð að þessu leyti. Sú staðreynd að handhafar veiðiheimildanna geti nú raunverulega talist bera skaða af því með hvaða hætti þeim er úthlutað hlýtur að vekja upp fjölda spurninga. Hugsanlega er stærsta spurningin sú hvort ekki eigi einfaldlega að fella úr gildi ákvæði sem ekki er raunverulegt eða virkt og nálgast verkefnið með öðrum hætti. Þá er átt við það verkefni að tryggja þjóðinni sem mestan afrakstur af auðlindinni. Svindl við vigtun afla Þann 6. apríl sl. var birt á vef stjórnartíðinda skýrsla um vigtun sjávarafla. Samkvæmt skýrslunni er vigt afla við svokallaða endurvigtun að meðaltali 1,7% of lág. Útgerðirnar spara sér árlega, segir jafnframt í skýrslunni, með þessu móti um 1 milljarð króna. (Endurvigtun afla er til útskýringar heimild fiskvinnslu til þess að vigta afla eftir að ís hefur verið fjarlægður.) Í skýrslunni segir að vigtin sem fiskvinnslan gefur upp sé þannig endanleg tala, þarna hafi aðilar möguleika á að selja sér sjálfdæmi. Endanleg tala komi ekki frá hlutlausum aðila heldur aðila sem mikið á undir viðskiptunum. Niðurstöðurnar benda einnig til þess að aukið eftirlit með samþættum útgerðum, það er fyrirtækjum sem selja eða afhenda sjálfum sér aflann án sölu á opinberum markaði, sé líklegt til árangurs. Fiskistofa hefur að undanförnu gert úttektir á vigtun hjá þeim aðilum sem heimild hafa til endurvigtunar og má sjá þær niðurstöður á heimasíðu hennar. Í tölum fyrir janúar- og febrúarmánuð er versta tilfellið þannig að meðaltal það sem útgerð gefur upp er 12% hlutfall íss en úttekt Fiskistofu sýndi að hlutfall íss var einungis um 5%, Munurinn því 7%, útgerð í hag. Félagsleg undirboð Þessu til viðbótar hefur undirritaður margoft bent á að samþætt íslensk útgerðar- og vinnslufyrirtæki stunda stórkostlegar félagslegar undirgreiðslur á launum sjómanna og hafnargjöldum. Ítrekað hefur verið sýnt fram á að þessar útgerðir greiða allt að helmingi lægri laun en þær útgerðir sem landa á frjálsum markaði með sjávarfang. Má benda á nýlegar kröfur fulltrúa sjómanna í þá veru að ítarleg rannsókn fari fram á verðmyndun ýmissa tegunda. Jafnframt skal það rifjað upp að í kjölfar síðasta sjómannaverkfalls féllust sjómenn á að fiskverð það sem notast skyldi við í launauppgjöri, væri að lágmarki 25% lægra en verð á fiskmörkuðum þar sem fiskur selst hæsta verði. Sama verð nota umræddar útgerðir til þess að fá fram afslætti á hafnargjöldum í landinu. Ítrekað hefur verið sýnt fram á þetta, meðal annars í skýrslu KPMG frá árinu 2012. Hlutabótaleiðin og óunnin afli Á nýliðnu ári var magn þess afla sem fluttur var úr landi óunnin tæp 50 þúsund tonn. Bent hefur verið á það ítrekað að þessi tonn gætu skapað störf fyrir að lágmarki 500 manns. Í skilmálum vegna hlutabótaleiðarinnar sem fyrirtæki nýta sér nú í neyð í stórum stíl, einnig fiskvinnslufyrirtæki. Er hvergi minnst á þetta. Samþætt fiskvinnslu og útgerðarfyrirtæki gætu því valið að setja enn meira af eigin afla úr landi óunninn á sama tíma og þau lækka launakostnað með því að nýta sér hlutabótaleiðina. Er ekki mál að linni? Stærstu útgerðir landsins, sem hafa nú verndaðan aðgang að hinum gríðarlegu auðæfum sem felast í hafinu við landið, ættu alls ekki að þurfa afslátt né endurgreiðslu. Lögverndað aðgengi þeirra ætti að tryggja þeim forskot sem engu öðru er líkt. En það er engu líkara en stórútgerðin kæri sig ekki um að vera með þjóðinni í liði eða skila henni til baka sanngjörnum skerf af þeim auðæfum sem útgerðarmönnum hafa verið afhent. Ráðamenn þjóðarinnar verða að huga að því hvernig tryggja megi með öruggum hætti enn meiri afkomu Íslendinga af auðlindinni. Það getur ekki verið með þeim hætti sem hér hefur verið lýst. Höfundur er formaður Samtaka fiskframleiðenda og útflytjenda Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Arnar Atlason Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Sjá meira
Nú um páskahelgina birti Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, svar við fyrirspurn Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttir, formanns Viðreisnar, um bótakröfu útgerða vegna makrílúthlutunar. Þar kemur fram að tilteknar útgerðir hafi sett fram skaðabótakröfu á íslenska ríkið og þar með íslensku þjóðina upp á rúma 10 milljarða króna. Um hvað snýst málið ? Málið snýst um grundvallaratriði íslenska fiskveiðistjórnunarkerfisins sem er hver sé raunverulegur eigandi veiðiheimildanna. Skaðabótakröfuna byggja útgerðirnar á því að nýverið féll dómur í Hæstarétti þess efnis að þáverandi sjávarútvegsráðherra Jóni Bjarnasyni hafi verið óheimilt að úthluta makrílkvóta með tilteknum hætti. Nánar tiltekið var honum óheimilt að sveigja frá því að fara að veiðireynslu og að úthluta þess í stað tilteknum hluta heimildanna til smábáta án reynslu. Ráðherrann fyrir hönd ríkisins og þjóðarinnar mátti ekki ráðstafa sameiginlegri eign landsmanna að vild. Sameign en samt einkaeign? Því er sú staða uppi, að margra áliti, að Hæstiréttur hafi í raun staðfest eignarhald útgerðanna á veiðiheimildunum þvert á lög um stjórn fiskveiða. Í fyrstu grein þeirra segir: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“ Hver og einn verður að hafa sína skoðun en sá sem þetta ritar er þeirrar skoðunar að þetta hljóti að stangast á. Þessi staða hljóti einnig að ýta undir endurskoðun stjórnarskrár með einhverjum hætti, núverandi stjórnarskrá hljóti að teljast veik eða gölluð að þessu leyti. Sú staðreynd að handhafar veiðiheimildanna geti nú raunverulega talist bera skaða af því með hvaða hætti þeim er úthlutað hlýtur að vekja upp fjölda spurninga. Hugsanlega er stærsta spurningin sú hvort ekki eigi einfaldlega að fella úr gildi ákvæði sem ekki er raunverulegt eða virkt og nálgast verkefnið með öðrum hætti. Þá er átt við það verkefni að tryggja þjóðinni sem mestan afrakstur af auðlindinni. Svindl við vigtun afla Þann 6. apríl sl. var birt á vef stjórnartíðinda skýrsla um vigtun sjávarafla. Samkvæmt skýrslunni er vigt afla við svokallaða endurvigtun að meðaltali 1,7% of lág. Útgerðirnar spara sér árlega, segir jafnframt í skýrslunni, með þessu móti um 1 milljarð króna. (Endurvigtun afla er til útskýringar heimild fiskvinnslu til þess að vigta afla eftir að ís hefur verið fjarlægður.) Í skýrslunni segir að vigtin sem fiskvinnslan gefur upp sé þannig endanleg tala, þarna hafi aðilar möguleika á að selja sér sjálfdæmi. Endanleg tala komi ekki frá hlutlausum aðila heldur aðila sem mikið á undir viðskiptunum. Niðurstöðurnar benda einnig til þess að aukið eftirlit með samþættum útgerðum, það er fyrirtækjum sem selja eða afhenda sjálfum sér aflann án sölu á opinberum markaði, sé líklegt til árangurs. Fiskistofa hefur að undanförnu gert úttektir á vigtun hjá þeim aðilum sem heimild hafa til endurvigtunar og má sjá þær niðurstöður á heimasíðu hennar. Í tölum fyrir janúar- og febrúarmánuð er versta tilfellið þannig að meðaltal það sem útgerð gefur upp er 12% hlutfall íss en úttekt Fiskistofu sýndi að hlutfall íss var einungis um 5%, Munurinn því 7%, útgerð í hag. Félagsleg undirboð Þessu til viðbótar hefur undirritaður margoft bent á að samþætt íslensk útgerðar- og vinnslufyrirtæki stunda stórkostlegar félagslegar undirgreiðslur á launum sjómanna og hafnargjöldum. Ítrekað hefur verið sýnt fram á að þessar útgerðir greiða allt að helmingi lægri laun en þær útgerðir sem landa á frjálsum markaði með sjávarfang. Má benda á nýlegar kröfur fulltrúa sjómanna í þá veru að ítarleg rannsókn fari fram á verðmyndun ýmissa tegunda. Jafnframt skal það rifjað upp að í kjölfar síðasta sjómannaverkfalls féllust sjómenn á að fiskverð það sem notast skyldi við í launauppgjöri, væri að lágmarki 25% lægra en verð á fiskmörkuðum þar sem fiskur selst hæsta verði. Sama verð nota umræddar útgerðir til þess að fá fram afslætti á hafnargjöldum í landinu. Ítrekað hefur verið sýnt fram á þetta, meðal annars í skýrslu KPMG frá árinu 2012. Hlutabótaleiðin og óunnin afli Á nýliðnu ári var magn þess afla sem fluttur var úr landi óunnin tæp 50 þúsund tonn. Bent hefur verið á það ítrekað að þessi tonn gætu skapað störf fyrir að lágmarki 500 manns. Í skilmálum vegna hlutabótaleiðarinnar sem fyrirtæki nýta sér nú í neyð í stórum stíl, einnig fiskvinnslufyrirtæki. Er hvergi minnst á þetta. Samþætt fiskvinnslu og útgerðarfyrirtæki gætu því valið að setja enn meira af eigin afla úr landi óunninn á sama tíma og þau lækka launakostnað með því að nýta sér hlutabótaleiðina. Er ekki mál að linni? Stærstu útgerðir landsins, sem hafa nú verndaðan aðgang að hinum gríðarlegu auðæfum sem felast í hafinu við landið, ættu alls ekki að þurfa afslátt né endurgreiðslu. Lögverndað aðgengi þeirra ætti að tryggja þeim forskot sem engu öðru er líkt. En það er engu líkara en stórútgerðin kæri sig ekki um að vera með þjóðinni í liði eða skila henni til baka sanngjörnum skerf af þeim auðæfum sem útgerðarmönnum hafa verið afhent. Ráðamenn þjóðarinnar verða að huga að því hvernig tryggja megi með öruggum hætti enn meiri afkomu Íslendinga af auðlindinni. Það getur ekki verið með þeim hætti sem hér hefur verið lýst. Höfundur er formaður Samtaka fiskframleiðenda og útflytjenda
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun