Hið mikilvæga hlutverk fjölmiðla á tímum heimsfaraldurs Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar 3. apríl 2020 19:30 Traustur og reglubundinn fréttaflutningur hefur sjaldan skipt samfélagið meira máli en einmitt nú þegar lýst hefur verið yfir neyðarstigi almannavarna og samkomubann ríkir á Íslandi. Fjölmiðlar hafa það hlutverk að koma mikilvægum upplýsingum á framfæri við almenning, vinna fréttaskýringar og setja erlendar fréttir í íslenskt samhengi. Til þess að fjölmiðlar geti sinnt þessu hlutverki þarf að viðurkenna sérstöðu þeirra og tryggja að þeir hafi tekjur til að upplýsa, fræða og skemmta. Þann 6. mars lýsti ríkislögreglustjóri yfir neyðarstigi almannavarna í samráði við sóttvarnalækni vegna kórónaveirunnar. Tíu dögum síðar var sett samkomubann sem gildir í fjórar vikur. Við lifum nú á tímum þar sem rúmlega sjö þúsund manns eru í sóttkví, yfir 1.300 manns hafa smitast af veirunni og stór hluti vinnandi fólks starfar í fjarvinnu. Vegna þessa mikilvæga hlutverks fjölmiðla lagði fjömiðlanefnd það til við almannavarnadeild ríkislögreglustjóra þann 20. mars sl. að blaða- og fréttamenn ættu að vera á lista yfir það starfsfólk í framlínu sem hefði forgang um aukna skóla- og leikskólaþjónustu. Samdægurs kom staðfesting frá ríkislögreglustjóra þess efnis að fjölmiðlafólk hjá fréttastofum með skilgreinda ritstjórn hefði verið bætt við lista almannavarnadeildar. Þetta sýnir vel mikilvægi fjölmiðla nú um stundir. Nú er mikilvægt að hafa í huga að þegar hagkerfið dregst hratt saman og tekjur fyrirtækja minnka eykst á sama tíma ásókn almennings í fréttir. Fréttaþörfin verður meiri um leið og tekjur fjölmiðla dragast mikið saman því auglýsinga- og áskriftartekjur minnka með versnandi fjárhag bæði fyrirtækja og heimila. Samhliða þessari þróun birtast fréttir af óvenju mikilli upplýsingaóreiðu og falsfréttum um COVID-19 á samfélagsmiðlum þar sem markmiðið er að grafa undan trausti almennings á heilbrigðisyfirvöldum. Þetta gerist einmitt þegar traust almennings gagnvart stjórnvöldum þarf að vera sem best. Þarna gegna fjölmiðlar einnig lykilhlutverki. Góð frammistaða íslenskra fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar hafa almennt staðið sig afburða vel á undanförnum vikum og flutt faglegar og vel unnar fréttir, þætti og miðlað upplýsingum sem eiga brýnt erindi við almenning. Daglegar útsendingar af fjölmiðlafundum Almannavarna fara fram í samvinnu RÚV og Sýnar. Bæði Ríkisútvarpið og Sýn flytja nú morgunútvarpsþætti sína í sjónvarpi, miðla heimilda- og fréttaskýringaþáttum um kórónaveiruna, auk þess sem RÚV táknmálstúlkar fréttatíma. Flutt eru stutt skilaboð um handþvott, sóttkví og annað sem skiptir máli fyrir almenning. Þá hafa fjölmiðlar verið með beinar útsendingar á vef og í sjónvarpi og miðlað fjölbreyttu efni á miðlum sínum. Fjölmiðlar hafa einnig brugðist við stöðunni með því að auka við efni fyrir sístækkandi hóp fólks sem þarf að halda sig heima. Alls staðar í heiminum eru fréttamiðlar nú að reyna sitt ítrasta til að uppfylla væntingar almennings á þessum óvenjulegu tímum. Það gera þeir þrátt fyrir að fjárhagsleg staða þeirra flestra hafi verið afar slæm áður en gripið var til samkomu- og útgöngubanns. Nú dragast tekjur fjölmiðla í heiminum enn hraðar saman. Norska fjölmiðlastofnunin hefur brugðist við þessu ástandi með því að greiða styrki til norskra fjölmiðla út fyrr en ella til að létta undir með þeim í ljósi mikilvægrar samfélagslegrar stöðu þeirra. Í Svíþjóð var 600 millj. sænskra króna úthlutað til 72 fjölmiðla í byrjun mars. Þann 1. apríl náði danska stjórnin samkomulagi um að styrkja fjölmiðla sérstaklega, enda hafa þeir tapað stórum hluta auglýsingatekna sinna vegna samdráttar í efnahagslífinu. Dregur til tíðinda um stuðning við fjölmiðla í Evrópu Þann 23. mars 2020 sendi samráðshópur evrópskra eftirlitsstofnana á sviði hljóð- og myndmiðla bréf til framkvæmdastjóra Evrópusambandsins, Margrethe Vestager, til að árétta kerfisbundið mikilvægi fjölmiðla á þessum sérstöku tímum. Í bréfinu er bent á að það sé skylda stjórnvalda að tryggja að fjölmiðlar geti uppfyllt lýðræðislegt hlutverk sitt. Því er sérstaklega beint til framkvæmdastjórnarinnar að þegar ákvarðanir séu teknar til að bregðast við efnahagslegum afleiðingum kórónaveirufaraldursins verði að líta til stöðu og hlutverks fjölmiðla sérstaklega. Nú er verið að safna upplýsingum frá öllum aðildarríkjum EES um það hvernig stjórnvöld ætli að tryggja áframhaldandi starfsemi fjölmiðla þegar tekjur þeirra hafa dregist harkalega saman í allri álfunni vegna faraldursins. Það gerist á sama tíma og fjölmiðlar hafa sjaldan verið mikilvægari fyrir samfélagið allt. Nú þegar hafa borist upplýsingar um að verið sé að setja á stofn sérstakan sjóð í Lettlandi til að styrkja einkarekna fjölmiðla vegna fjárhagserfiðleika þeirra. Þá er undirbúningur langt kominn með að styrkja svæðisbundnar útvarpsstöðvar á Írlandi um 2,5 millj. evra. Á næstu dögum verða aðgengilegar þær fjárhagsaðgerðir sem stjórnvöld eru að grípa til í álfunni vegna þess hvað fjölmiðlar eru kerfislega mikilvægir í sérhverju lýðræðisríki, sér í lagi um þessar mundir. Í dag kynnti menningar- og lýðræðismálaráðherra Svíþjóðar sérstakar aðgerðir vegna fjárhagsstöðu sænskra fjölmiðla. Ástæðan er sú að fjölmiðlar hafa nú upplýst að auglýsingatekjur þeirra hafi dregist saman um allt að 50% vegna faraldursins. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að auka árlega styrki til fjölmiðla um 200 millj. sænskra króna (jafnvirði 2,8. milljarða ISK) og kemur sá styrkur til viðbótar núverandi ríkisstyrkjum. Verða 150 millj. sænskra króna notaðar til að styrkja prentmiðla næstu þrjá mánuðina og verða svæðisbundnir miðlar styrktir um 50 millj. króna á sama tímabili. Ákveðið hefur verið að veita sérstaka heimild til þess að greiða styrkina fyrirfram. Þá hefur verið slakað á kröfunni um hlutfall eigin efnis í prentmiðlum. Að auki hafa verið lagðar fram tillögur um að létta undir með fjölmiðlum, t.d. með því að slaka á reglum um hlutfall auglýsinga í sjónvarpi. Mennta- og menningarmálaráðherra hefur kynnt frumvarp um stuðning við einkarekna fjölmiðla þar sem staða íslenskra fjölmiðla var afar erfið áður en kórónaveirufaraldurinn brast á. Á fjárlögum þessa árs er gert ráð fyrir 400 millj. kr. til að styrkja íslenska fjölmiðla. Hér á landi líkt og annars staðar er nú komið upp neyðarástand á markaði sem stjórnvöld í álfunni eru að bregðast við með því að grípa til sérstakra aðgerða til að tryggja áframhaldandi starfsemi fjölmiðla. Það er ástæða til að minna á það krefjandi hlutverk sem fjölmiðlar gegna nú. Við sem samfélag erum algjörlega háð því mikilvæga starfi sem unnið er á fjölmiðlum. Því er mikilvægt að fjölmiðlar hafi fjárhagslegt bolmagn til að sinna sínu hlutverki á umbrotatímum. Höfundur er framkvæmdastjóri fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Elfa Ýr Gylfadóttir Fjölmiðlar Fjölmiðlalög Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Sjá meira
Traustur og reglubundinn fréttaflutningur hefur sjaldan skipt samfélagið meira máli en einmitt nú þegar lýst hefur verið yfir neyðarstigi almannavarna og samkomubann ríkir á Íslandi. Fjölmiðlar hafa það hlutverk að koma mikilvægum upplýsingum á framfæri við almenning, vinna fréttaskýringar og setja erlendar fréttir í íslenskt samhengi. Til þess að fjölmiðlar geti sinnt þessu hlutverki þarf að viðurkenna sérstöðu þeirra og tryggja að þeir hafi tekjur til að upplýsa, fræða og skemmta. Þann 6. mars lýsti ríkislögreglustjóri yfir neyðarstigi almannavarna í samráði við sóttvarnalækni vegna kórónaveirunnar. Tíu dögum síðar var sett samkomubann sem gildir í fjórar vikur. Við lifum nú á tímum þar sem rúmlega sjö þúsund manns eru í sóttkví, yfir 1.300 manns hafa smitast af veirunni og stór hluti vinnandi fólks starfar í fjarvinnu. Vegna þessa mikilvæga hlutverks fjölmiðla lagði fjömiðlanefnd það til við almannavarnadeild ríkislögreglustjóra þann 20. mars sl. að blaða- og fréttamenn ættu að vera á lista yfir það starfsfólk í framlínu sem hefði forgang um aukna skóla- og leikskólaþjónustu. Samdægurs kom staðfesting frá ríkislögreglustjóra þess efnis að fjölmiðlafólk hjá fréttastofum með skilgreinda ritstjórn hefði verið bætt við lista almannavarnadeildar. Þetta sýnir vel mikilvægi fjölmiðla nú um stundir. Nú er mikilvægt að hafa í huga að þegar hagkerfið dregst hratt saman og tekjur fyrirtækja minnka eykst á sama tíma ásókn almennings í fréttir. Fréttaþörfin verður meiri um leið og tekjur fjölmiðla dragast mikið saman því auglýsinga- og áskriftartekjur minnka með versnandi fjárhag bæði fyrirtækja og heimila. Samhliða þessari þróun birtast fréttir af óvenju mikilli upplýsingaóreiðu og falsfréttum um COVID-19 á samfélagsmiðlum þar sem markmiðið er að grafa undan trausti almennings á heilbrigðisyfirvöldum. Þetta gerist einmitt þegar traust almennings gagnvart stjórnvöldum þarf að vera sem best. Þarna gegna fjölmiðlar einnig lykilhlutverki. Góð frammistaða íslenskra fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar hafa almennt staðið sig afburða vel á undanförnum vikum og flutt faglegar og vel unnar fréttir, þætti og miðlað upplýsingum sem eiga brýnt erindi við almenning. Daglegar útsendingar af fjölmiðlafundum Almannavarna fara fram í samvinnu RÚV og Sýnar. Bæði Ríkisútvarpið og Sýn flytja nú morgunútvarpsþætti sína í sjónvarpi, miðla heimilda- og fréttaskýringaþáttum um kórónaveiruna, auk þess sem RÚV táknmálstúlkar fréttatíma. Flutt eru stutt skilaboð um handþvott, sóttkví og annað sem skiptir máli fyrir almenning. Þá hafa fjölmiðlar verið með beinar útsendingar á vef og í sjónvarpi og miðlað fjölbreyttu efni á miðlum sínum. Fjölmiðlar hafa einnig brugðist við stöðunni með því að auka við efni fyrir sístækkandi hóp fólks sem þarf að halda sig heima. Alls staðar í heiminum eru fréttamiðlar nú að reyna sitt ítrasta til að uppfylla væntingar almennings á þessum óvenjulegu tímum. Það gera þeir þrátt fyrir að fjárhagsleg staða þeirra flestra hafi verið afar slæm áður en gripið var til samkomu- og útgöngubanns. Nú dragast tekjur fjölmiðla í heiminum enn hraðar saman. Norska fjölmiðlastofnunin hefur brugðist við þessu ástandi með því að greiða styrki til norskra fjölmiðla út fyrr en ella til að létta undir með þeim í ljósi mikilvægrar samfélagslegrar stöðu þeirra. Í Svíþjóð var 600 millj. sænskra króna úthlutað til 72 fjölmiðla í byrjun mars. Þann 1. apríl náði danska stjórnin samkomulagi um að styrkja fjölmiðla sérstaklega, enda hafa þeir tapað stórum hluta auglýsingatekna sinna vegna samdráttar í efnahagslífinu. Dregur til tíðinda um stuðning við fjölmiðla í Evrópu Þann 23. mars 2020 sendi samráðshópur evrópskra eftirlitsstofnana á sviði hljóð- og myndmiðla bréf til framkvæmdastjóra Evrópusambandsins, Margrethe Vestager, til að árétta kerfisbundið mikilvægi fjölmiðla á þessum sérstöku tímum. Í bréfinu er bent á að það sé skylda stjórnvalda að tryggja að fjölmiðlar geti uppfyllt lýðræðislegt hlutverk sitt. Því er sérstaklega beint til framkvæmdastjórnarinnar að þegar ákvarðanir séu teknar til að bregðast við efnahagslegum afleiðingum kórónaveirufaraldursins verði að líta til stöðu og hlutverks fjölmiðla sérstaklega. Nú er verið að safna upplýsingum frá öllum aðildarríkjum EES um það hvernig stjórnvöld ætli að tryggja áframhaldandi starfsemi fjölmiðla þegar tekjur þeirra hafa dregist harkalega saman í allri álfunni vegna faraldursins. Það gerist á sama tíma og fjölmiðlar hafa sjaldan verið mikilvægari fyrir samfélagið allt. Nú þegar hafa borist upplýsingar um að verið sé að setja á stofn sérstakan sjóð í Lettlandi til að styrkja einkarekna fjölmiðla vegna fjárhagserfiðleika þeirra. Þá er undirbúningur langt kominn með að styrkja svæðisbundnar útvarpsstöðvar á Írlandi um 2,5 millj. evra. Á næstu dögum verða aðgengilegar þær fjárhagsaðgerðir sem stjórnvöld eru að grípa til í álfunni vegna þess hvað fjölmiðlar eru kerfislega mikilvægir í sérhverju lýðræðisríki, sér í lagi um þessar mundir. Í dag kynnti menningar- og lýðræðismálaráðherra Svíþjóðar sérstakar aðgerðir vegna fjárhagsstöðu sænskra fjölmiðla. Ástæðan er sú að fjölmiðlar hafa nú upplýst að auglýsingatekjur þeirra hafi dregist saman um allt að 50% vegna faraldursins. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að auka árlega styrki til fjölmiðla um 200 millj. sænskra króna (jafnvirði 2,8. milljarða ISK) og kemur sá styrkur til viðbótar núverandi ríkisstyrkjum. Verða 150 millj. sænskra króna notaðar til að styrkja prentmiðla næstu þrjá mánuðina og verða svæðisbundnir miðlar styrktir um 50 millj. króna á sama tímabili. Ákveðið hefur verið að veita sérstaka heimild til þess að greiða styrkina fyrirfram. Þá hefur verið slakað á kröfunni um hlutfall eigin efnis í prentmiðlum. Að auki hafa verið lagðar fram tillögur um að létta undir með fjölmiðlum, t.d. með því að slaka á reglum um hlutfall auglýsinga í sjónvarpi. Mennta- og menningarmálaráðherra hefur kynnt frumvarp um stuðning við einkarekna fjölmiðla þar sem staða íslenskra fjölmiðla var afar erfið áður en kórónaveirufaraldurinn brast á. Á fjárlögum þessa árs er gert ráð fyrir 400 millj. kr. til að styrkja íslenska fjölmiðla. Hér á landi líkt og annars staðar er nú komið upp neyðarástand á markaði sem stjórnvöld í álfunni eru að bregðast við með því að grípa til sérstakra aðgerða til að tryggja áframhaldandi starfsemi fjölmiðla. Það er ástæða til að minna á það krefjandi hlutverk sem fjölmiðlar gegna nú. Við sem samfélag erum algjörlega háð því mikilvæga starfi sem unnið er á fjölmiðlum. Því er mikilvægt að fjölmiðlar hafi fjárhagslegt bolmagn til að sinna sínu hlutverki á umbrotatímum. Höfundur er framkvæmdastjóri fjölmiðlanefndar.
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun