Búvöruframleiðsla og misvægi atkvæða Þröstur Ólafsson skrifar 18. júlí 2018 07:00 Viðtal við Guðrúnu Stefánsdóttur bóndakonu úr Fljótshlíðinni í Fréttablaðinu 7. júní sl. var í senn fróðlegt og átakanlegt. Minnti mig á flutning foreldra minna úr annarri sveit á öðrum tíma. Jörðin, búsmalinn og starfið hnýtast þétt saman. Ef eitt brestur riðlast hitt. Sársaukinn var áþreifanlegur. Ástæða flóttans var afkomuleysi starfans. Enn einn sauðfjárbóndinn bregður búi. Fróðlegt var viðtalið því í máli Guðrúnar komu fram áhugaverðar mótsagnir. Hún skellir skuldinni á afurðastöðvarnar, sem ekki borgi lífvænlegt verð fyrir afurðirnar, en segir jafnframt: „Þeir (afurðastöðvarnar, innsk. ÞÓ.) segja að útflutningurinn kosti svo mikið. Samt var síðasti búvörusamningur gerður þannig að þar var verðlaunað fyrir fjölgun fjár. Ég var í stjórn bændasamtakanna þá og greiddi atkvæði gegn samningnum sem var algerlega úr takt við þær aðstæður sem voru og eru. Dæmið á að snúast um framboð og eftirspurn innanlands og ef fólk vill framleiða til útflutnings, þá gerir það slíkt á eigin ábyrgð.“ Hér er bæði talað og hugsað skýrt. Aðalatriðið er of mikil kindakjötsframleiðsla, þess vegna borga afurðastöðvarnar lágt verð. Þegar offramboð helst í hendur við afurðarýran atvinnuveg, þá fer óhjákvæmilega illa. Sauðkindin er afurðarýr skepna. Framleiðir á bilinu 20-35 kg af beinakjöti árlega. Aðeins hirðingjaþjóðir í fátækum löndum eða á svæðum þar sem landnæði er nánast óendanlegt gera sauðfjárbúskap að burðarási afkomunnar. Ef sauðfjárbúskapur á að verða atvinnuvegur sem skilar bændum bjargálna kjörum verður að snúa af þessari útflutnings- og offramleiðslubraut. Niðurgreiðsla á útflutningi kindakjöts, svo ekki sé talað um kolefnissporið sem hann veldur, varir ekki til frambúðar.Sagan og þróunin Grunnhugsun landbúnaðarkerfisins er sú að sneiða hjá „lögmálum markaðsins“ og framleiða óháð eftirspurn. Sú aðferð að binda sauðfjárbændur á klafa offramleiðslustefnu, sem síðan þarf að skera úr snörunni með viðbótar framlögum úr ríkissjóði, er að sjálfsögðu á ábyrgð þeirra stjórnmálaflokka sem styðja þetta rangsnúna kerfi. Það er þessi forysta sem hefur brugðist. Gamla bændasamfélagið, staðnað og valdbeitingarsjúkt, ríkti hér um aldir. Ekkert óttuðust stórbændur og embættismenn þeirra tíma frekar en breytingar. Þeir voru sáttir við þau völd sem óbreytt ástand færði þeim. Sérhverri tilraun til breytinga var harðlega refsað. Ánauð og réttindaleysi vinnufólks og smábænda hér var algjört. Vistarbandið sá til þess að hér á landi mynduðust engir markaðir. Fólki var meinað að setjast að og mynda þéttbýli, samfélag. Hér ríkti þar að auki bann við verslun við útlendinga, aðra en danska kaupmenn, sem höfðu öll skiptakjör i hendi sér. Markaðir eru afkvæmi samfélaga. Þar skiptast menn á hugmyndum, kaupa og selja afurðir, vinna úr og koma á framfæri þekkingarbrotum og margvíslegum upplýsingum, einnig vinnu. Markaðir eru aflvakar framfara og þróunar. Þeir urðu ekki til hér á landi fyrr en síðla á nítjándu öld. Bændur, ekki frekar en flestir aðrir landsmenn, þekktu því ekki markaðsviðskipti. Hugmyndafræði gegn staðreyndum Með tilkomu frjálsrar verslunar og síðar viðskipta var ljóst að landbúnaðurinn, sem var þá yfirburða stærsti atvinnuvegurinn, myndi þurfa að breytast. Búskaparhættirnir lentu í vörn, gátu ekki keppt um vinnuafl við aðra atvinnuvegi. Með lagasetningu var beinlínis komið í veg fyrir stórbúskap í landinu. Hugmyndafræði Framsóknarflokksins, öflugasta flokksins, var sú að snúast gegn breytingum í landbúnaðarmálum, snúa vörn í sókn og beita ríkisvaldinu til að vernda hefðbundnar búgreinar. Taka átti markaðskerfið úr sambandi. Róið var andsælis tímans straumi. Pólitískan styrk Framsóknarflokksins mátti ekki síst rekja til mikils misvægis atkvæða eftir búsetu. Þeir neituðu að horfast í augu við breytta tíma og vildu framlengja yfirvöld bændastéttarinnar í landsmálum til að halda í horfinu. Þarna hófst vandinn. Því urðu atkvæði í dreifbýli að vega þyngra en á mölinni. Þetta leiddi m.a. til þess að landbúnaðurinn var styrktur og framleiðsla aukin langt umfram innanlandsþarfir. Það kallaði svo á ríkisstyrktan útflutning með fyrrgreindum afleiðingum sem vitnað er til hér að framan. Þetta misvægi atkvæða og landbúnaðarstefna byggð á því, hefur snúist gegn hagsmunum landbúnaðarins, og þar með sveitanna, sem ekki fá að aðlaga sig breyttum tímum eins og aðrar atvinnugreinar. Stjórnmálamenn vilja nefnilega ekki sleppa þessum fengsælu miðum til að treysta völd sín, óháð því hvort það gagnist þeim sem þar lifa og starfa.Höfundur er hagfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Landbúnaður Mest lesið Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir Skoðun Leiðtogi sem nær árangri Birkir Jón Jónsson Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Græðgin sem hlífir engum Snæbjörn Brynjarsson og Þórólfur Júlían Dagsson Skoðun Fjör á fjármálamarkaði Fastir pennar Kennitala á blaði Jón Viðar Pálsson Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Skoðun Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Sjá meira
Viðtal við Guðrúnu Stefánsdóttur bóndakonu úr Fljótshlíðinni í Fréttablaðinu 7. júní sl. var í senn fróðlegt og átakanlegt. Minnti mig á flutning foreldra minna úr annarri sveit á öðrum tíma. Jörðin, búsmalinn og starfið hnýtast þétt saman. Ef eitt brestur riðlast hitt. Sársaukinn var áþreifanlegur. Ástæða flóttans var afkomuleysi starfans. Enn einn sauðfjárbóndinn bregður búi. Fróðlegt var viðtalið því í máli Guðrúnar komu fram áhugaverðar mótsagnir. Hún skellir skuldinni á afurðastöðvarnar, sem ekki borgi lífvænlegt verð fyrir afurðirnar, en segir jafnframt: „Þeir (afurðastöðvarnar, innsk. ÞÓ.) segja að útflutningurinn kosti svo mikið. Samt var síðasti búvörusamningur gerður þannig að þar var verðlaunað fyrir fjölgun fjár. Ég var í stjórn bændasamtakanna þá og greiddi atkvæði gegn samningnum sem var algerlega úr takt við þær aðstæður sem voru og eru. Dæmið á að snúast um framboð og eftirspurn innanlands og ef fólk vill framleiða til útflutnings, þá gerir það slíkt á eigin ábyrgð.“ Hér er bæði talað og hugsað skýrt. Aðalatriðið er of mikil kindakjötsframleiðsla, þess vegna borga afurðastöðvarnar lágt verð. Þegar offramboð helst í hendur við afurðarýran atvinnuveg, þá fer óhjákvæmilega illa. Sauðkindin er afurðarýr skepna. Framleiðir á bilinu 20-35 kg af beinakjöti árlega. Aðeins hirðingjaþjóðir í fátækum löndum eða á svæðum þar sem landnæði er nánast óendanlegt gera sauðfjárbúskap að burðarási afkomunnar. Ef sauðfjárbúskapur á að verða atvinnuvegur sem skilar bændum bjargálna kjörum verður að snúa af þessari útflutnings- og offramleiðslubraut. Niðurgreiðsla á útflutningi kindakjöts, svo ekki sé talað um kolefnissporið sem hann veldur, varir ekki til frambúðar.Sagan og þróunin Grunnhugsun landbúnaðarkerfisins er sú að sneiða hjá „lögmálum markaðsins“ og framleiða óháð eftirspurn. Sú aðferð að binda sauðfjárbændur á klafa offramleiðslustefnu, sem síðan þarf að skera úr snörunni með viðbótar framlögum úr ríkissjóði, er að sjálfsögðu á ábyrgð þeirra stjórnmálaflokka sem styðja þetta rangsnúna kerfi. Það er þessi forysta sem hefur brugðist. Gamla bændasamfélagið, staðnað og valdbeitingarsjúkt, ríkti hér um aldir. Ekkert óttuðust stórbændur og embættismenn þeirra tíma frekar en breytingar. Þeir voru sáttir við þau völd sem óbreytt ástand færði þeim. Sérhverri tilraun til breytinga var harðlega refsað. Ánauð og réttindaleysi vinnufólks og smábænda hér var algjört. Vistarbandið sá til þess að hér á landi mynduðust engir markaðir. Fólki var meinað að setjast að og mynda þéttbýli, samfélag. Hér ríkti þar að auki bann við verslun við útlendinga, aðra en danska kaupmenn, sem höfðu öll skiptakjör i hendi sér. Markaðir eru afkvæmi samfélaga. Þar skiptast menn á hugmyndum, kaupa og selja afurðir, vinna úr og koma á framfæri þekkingarbrotum og margvíslegum upplýsingum, einnig vinnu. Markaðir eru aflvakar framfara og þróunar. Þeir urðu ekki til hér á landi fyrr en síðla á nítjándu öld. Bændur, ekki frekar en flestir aðrir landsmenn, þekktu því ekki markaðsviðskipti. Hugmyndafræði gegn staðreyndum Með tilkomu frjálsrar verslunar og síðar viðskipta var ljóst að landbúnaðurinn, sem var þá yfirburða stærsti atvinnuvegurinn, myndi þurfa að breytast. Búskaparhættirnir lentu í vörn, gátu ekki keppt um vinnuafl við aðra atvinnuvegi. Með lagasetningu var beinlínis komið í veg fyrir stórbúskap í landinu. Hugmyndafræði Framsóknarflokksins, öflugasta flokksins, var sú að snúast gegn breytingum í landbúnaðarmálum, snúa vörn í sókn og beita ríkisvaldinu til að vernda hefðbundnar búgreinar. Taka átti markaðskerfið úr sambandi. Róið var andsælis tímans straumi. Pólitískan styrk Framsóknarflokksins mátti ekki síst rekja til mikils misvægis atkvæða eftir búsetu. Þeir neituðu að horfast í augu við breytta tíma og vildu framlengja yfirvöld bændastéttarinnar í landsmálum til að halda í horfinu. Þarna hófst vandinn. Því urðu atkvæði í dreifbýli að vega þyngra en á mölinni. Þetta leiddi m.a. til þess að landbúnaðurinn var styrktur og framleiðsla aukin langt umfram innanlandsþarfir. Það kallaði svo á ríkisstyrktan útflutning með fyrrgreindum afleiðingum sem vitnað er til hér að framan. Þetta misvægi atkvæða og landbúnaðarstefna byggð á því, hefur snúist gegn hagsmunum landbúnaðarins, og þar með sveitanna, sem ekki fá að aðlaga sig breyttum tímum eins og aðrar atvinnugreinar. Stjórnmálamenn vilja nefnilega ekki sleppa þessum fengsælu miðum til að treysta völd sín, óháð því hvort það gagnist þeim sem þar lifa og starfa.Höfundur er hagfræðingur
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar