Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar 4. september 2025 09:31 Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks Skoðun „Fór í útkall“ Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson Skoðun Skoðun Skoðun Takk Vigdís! Takk Guðni! Takk Halla! — Takk þjóð! Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun Blóðmerar - skeytingarleysi hinna þriggja valda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Krefjandi tímar í veitingageiranum Einar Bárðarson skrifar Skoðun Má endalaust vera níðingur!! Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Silfurfat Samfylkingarinnar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Véfréttir og villuljós Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun „Fór í útkall“ Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar Skoðun Fjölþátta ógnarstjórn Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun ,,Mig langar svo bara að geta kennt þessum 25 börnum“ Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Mér kvíðir slæm íslenska ungmenna Elín Karlsdóttir skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin stefnir í gjaldþrot!! Helgi Sigurður Haraldsson skrifar Skoðun Læknaeiðurinn og dánaraðstoð: Hvað þýðir „að valda ekki skaða“? Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Takk Sigurður Ingi Helgi Héðinsson skrifar Skoðun Krónan býr sig ekki til sjálf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stöndum saman fyrir íslenskan flugrekstur Bogi Nils Bogason skrifar Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Baráttan heldur áfram! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvers virði er líf barns? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hvernig hljómar tilboðið einn fyrir þrjá? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Fyrrverandi lögreglumaður heyrir enn röddina Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Bætum lífsgæði þeirra sem lifa með krabbameini Sigríður Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Sjá meira
Nýjar hugmyndir krefjast nýrra spurninga. Sú mikilvægasta er þessi: Hvernig getum við fengið meira virði út úr þeirri hreinu orku sem við þegar framleiðum, án nýrra virkjana eða vindmyllugarða? Ál tekur stærstan hlut: Í dag fer stærsti hluti raforkunnar, um 64% eða 12–13 teravattstundir á ári, í álbræðslur. Það jafngildir tveimur þriðju af heildarnotkun landsins, sem er um 20 TWh. Stór hluti útflutnings en lítils virði: Ál hefur lengi verið burðarás í útflutningi. Árið 2024 stóð ál og álvörur undir um 33% af öllum vöruútflutningi Íslands. Þrátt fyrir þetta eru bein störf í greininni aðeins um 1.600, auk nokkurra þúsunda óbeinna starfa. Með öðrum orðum: Ál er mjög stór stærð í tölum um orku og útflutning, en tiltölulega lítil þegar horft er til atvinnu og þjóðhagslegs virðis. Hver megavattstund sem fer í ál skilar að jafnaði aðeins 80–95 evrum í staðbundið virði í formi raforkuverðs, launa og þjónustu. Ný iðnbylting: gervigreind og gagnavinnsla Á sama tíma stendur heimurinn frammi fyrir nýrri iðnbyltingu. Gervigreind og gagnavinnsla eru að verða burðarstoðir nýs efnahagskerfis. Þessi iðnaður þarfnast mikillar orku, er tilbúinn að greiða hærra verð og skilar margfalt meiri verðmætasköpun á hverja orkueiningu. Ísland hefur einstaka stöðu til að svara þessu kalli: við höfum 100% endurnýjanlega raforku, stöðugt flutningskerfi, köld loftslagsskilyrði sem lækka kælikostnað og þegar starfandi gagnaver. PUE: mælikvarði á skilvirkni: Þar kemur inn mikilvægt hugtak: PUE (Power Usage Effectiveness). Það segir til um hversu skilvirkt gagnaver nýtir orkuna sem það fær. Ef PUE er 2,0 þarf jafnmikið afl í kælingu, ljós og önnur rekstrarútgjöld og í sjálfan tölvubúnaðinn. Ef PUE er 1,2 fer aðeins 20% orkunnar í annað en tölvurnar og 80% fer beint í vinnsluna. Því lægra sem PUE er, því meira fæst út úr hverri megavattstund. Ísland hefur náttúrulegt forskot vegna kalds loftslags og getur boðið gagnaverum PUE undir 1,2, sem er með því besta sem þekkist í heiminum. Tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku: Munurinn á virði er augljós. Ein megavattstund í áli skilar 80–95 evrum. Sama magn í gagnaveri fyrir gervigreind getur skilað 220–270 evrum. Það er tvö- til þrefalt meira virði úr sömu orku. Ef aðeins 3–5 TWh af núverandi orkuframboði yrði fært frá áli yfir í gagnaver gætu viðbótartekjur fyrir þjóðarbúið numið 400–900 milljónum evra á ári. Þetta er stærsta tækifæri Íslands til að hækka virði útflutnings án þess að reisa nýjar virkjanir eða vindmyllugarða. Engar nýjar virkjanir nauðsynlegar: Það er lykilatriði: Þetta snýst ekki um nýjar virkjanir heldur um að nýta betur það sem við eigum nú þegar. Ný virkjunarverkefni eru tímafrek, kostnaðarsöm og umdeild. Með því að endurskoða og endurnýja þá samninga sem þegar eru til við álbræðslur er hægt að færa orkuna smám saman yfir í gagnaver. Þetta er hægt að gera án þess að loka álverum í einu vetfangi. Lykillinn er stigvaxandi tilfærsla sem tekur mið af endurnýjun samninga og sveigjanleika í núverandi kerfi. Ávinningurinn í fjórum liðum Hærra virði úr hverri orkueiningu. Með tilfærslu á 3–5 TWh úr áli í gervigreind má bæta hundruðum milljóna evra á ári við þjóðarbúið. Ný störf og fjölbreyttari tækifæri. Gagnaver skapa störf í byggingum, rekstri, hugbúnaði og þjónustu og festa þekkingariðnað í sessi sem veitir ungu fólki raunverulegar framtíðarhorfur. Vernd náttúrunnar. Með því að nýta núverandi iðnaðarsvæði eins og Grundartanga, Straumsvík og Reyðarfjörð forðumst við nýjar framkvæmdir í ósnortnu landi. Flutningslínur, hafnaraðstaða og skipulag eru þegar til staðar. Sterkara alþjóðlegt vörumerki. Ísland getur boðið heiminum kolefnisneikvæða úrvinnslu: með hreinni orku, nýtingu affallshita og bindingu koltvísýrings í bergi með Carbfix. Þetta gæti orðið sérstaða landsins á heimsvísu. Ekki fórn heldur forgangsröðun: Sumir spyrja: Þýðir þetta að álverunum verði fórnað? Svarið er nei. Ál verður áfram hluti af íslensku atvinnulífi um ókomin ár. En við verðum að viðurkenna að ál var lausn fyrri tíma. Í dag er skynsamlegt að stíga næstu skref og nota orkuna þar sem hún skilar mestri arðsemi og framtíðarmöguleikum. Meira virði úr sömu orku: Þetta er í raun ákall um forgangsröðun. Við eigum hreina orkuna. Spurningin er einföld: Ætlum við að halda áfram að selja hana ódýrt í hrávöru, eða nýta hana í hátækni sem tvöfaldar eða þrefaldar virði hennar fyrir þjóðarbúið? Það er kjarninn: meira virði úr sömu orku. Það er framkvæmanlegt, raunhæft og getur byrjað strax. … Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélags Íslands.
Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir Skoðun
Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu Skoðun
Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir Skoðun
Skoðun Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálabylting: Gervigreind og táknvæðing fyrir almenning Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir skrifar
Skoðun Verjum mikilvæga starfsemi Ljóssins Guðbjörg Jónsdóttir,Helga Tryggvadóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar
Skoðun ,,Gallaður" hundur - söluhluturinn hundur - um úrskurð Kærunefndar vöru- og þjónustukaupa Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Fyrst heimsfaraldur, svo náttúruhamfarir, þá gjaldþrot og nú verkföll! Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar
Opið bréf til Jóhanns Páls Jóhannssonar umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra Kolbrún Georgsdóttir Skoðun
Um pólitík óttans, öryggisvæðingu fólksflótta og hina ICElensku varðhaldsstöð Sema Erla Serdaroglu Skoðun
Dagur náms- og starfsráðgjafar 2025: Faglegur stuðningur sem skiptir máli – fyrir einstaklinga og samfélagið Jónína Kárdal,Svandís Sturludóttir Skoðun