Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar 12. ágúst 2025 14:01 Tungumálið okkar er lifandi og ný hugtök sífellt að bætast við flóruna. Sum þeirra verða fljótt á allra vörum og hafa jafnvel mikil áhrif á það hvernig við hugsum um lífið og tilveruna, s.s. hugtökin kulnun, þriðja vaktin, menningarnám o.fl. Önnur hverfa jafnharðan sem betur fer, þegar okkur verður ljóst að þau hafa neikvæð áhrif á líðan fólks og hópa í samfélaginu. Ég ætla ekki að gera úrelt hugtök að umtalsefni mínu hér í dag, heldur hugtakið sálfélagslegt öryggi. Tiltölulega nýtt hugtak sem er notað í auknum mæli. Hugtak sem ég nota á hverjum einasta degi og er mér mjög hugleikið í mínu starfi, en ekki bara þar. Sálfélagslegt öryggi er kannski ekki öllum jafn hugleikið og mögulega finnst einhverjum hugtakið óskýrt eða óþjált. Allavega þurfti ég útskýringu á því á sínum tíma hvað þriðja vaktin er fyrir nokkuð! Það er sennilega best að útskýra sálfélagslegt öryggi þannig að fólk sem upplifir sálfélagslegt öryggi telur sér óhætt í sínu félagslega umhverfi. Umhverfi þar sem við upplifum vinsemd og virðingu, rétt til að skiptast á skoðunum og vera ósammála, og þar sem við óttumst ekki að vera gerð útlæg ef við misstígum okkur. Við erum flest í félagslegu umhverfi stóran hluta dagsins; í vinnu, í félagsstarfi og íþróttum, þegar við sækjum á leikskólann og jafnvel út í búð. Við erum auðvitað einnig flest í félagslegu umhverfi heima hjá okkur. Hellisbúar og útlagar Hvers vegna skiptir það okkur máli að upplifa sálfélagslegt öryggi? Ein af okkar grundvallarþörfum er að upplifa öryggi. Ef við skoðum málið út frá þróunarfræðinni þá lifðum við ekki af, ef ekki var lágmarks öryggi; líkamlegt og sálfélagslegt. Líkamlega öryggið segir sig sjálft en einhver kunna að spyrja hvernig sálfélagslegt öryggi hefur getað skilið milli lífs og dauða. Kenningin er að ef hellisbúinn fékk ekki að vera hluti af hópnum, s.s. var gerður útlægur, þá var engin leið að tryggja fæði, klæði né annað sem við nauðsynlega þurfum til að lifa af. Við þurftum á hvert öðru að halda og gerum enn! Þróunarfræðilega séð er ekki svo ýkja langt síðan við vorum hellisbúar. Því situr það fast í okkur að leitast við að finna umhverfi þar sem við upplifum okkur örugg. Sálfélagslegt öryggi á vinnustöðum Sálfélagslegt öryggi skiptir því miklu máli og við viljum vera sálfélagslega örugg á vinnustaðnum okkar þar sem við eyðum lungann úr deginum. Í dag eigum við lög um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (nr.46/1980) sem voru sett með það að markmiði að öllum geti liðið vel í vinnunni. Eins og við eigum rétt á að vinna við aðstæður sem valda okkur ekki vanlíðan sökum eiturefna, hávaða, lélegra loftgæða eða birtustigs, þá höfum við einnig rétt til að vinna í sálfélagslega öruggu starfsumhverfi. Það er á ábyrgð allra að slíkar aðstæður séu til staðar á vinnustöðum okkar. Þó stjórnendur beri sannarlega mikla ábyrgð þegar kemur að forvörnum, gerð umbóta, úrlausnum mála auk þess að setja skýr viðmið og gildi innan vinnustaða getur hvert og eitt okkar haft mikið um það að segja hvernig starfsandinn og menningin á vinnustaðnum er. Sjálfsögð kurteisi eða óþarfi? Ímyndaðu þér að mæta til vinnu einn morgun. Samstarfsfélagi þinn hvorki heilsar þér né tekur undir morgunkveðjuna þína og gengur draugfúll að skrifborðinu sínu. Við göngum flest að því vísu að samstarfsfólk bjóði okkur góðan daginn eða taki undir okkar kveðju og veitum því sennilega enga athygli fyrr en farið er á svig við þessa góðu venju. „Er hann eitthvað fúll út í mig? Gerði ég eitthvað rangt? Líður honum illa?“ Kannski og kannski ekki. Það réttlætir vitanlega ekki ókurteisi og hunsun, en hjá flestum blossar óöryggi upp og veldur óþægindum. Að því má leiða líkur að við veitum sálfélagslegu öryggi okkar oft ekki eftirtekt fyrr en misbrestur verður á og þau atvik geta bæði verið stór og smá. Leiðir að sálfélagslegu öryggi Það er mikilvægt að allir vinnustaðir séu með skýrar reglur og verklag komi til erfiðra samskipta eða jafnvel eineltis, áreitni eða ofbeldis inn á vinnustaðnum. Fræðsla og opin umræða um hvers konar vinnustaðamenningu og samskipti hver og einn vinnustaður vill stuðla að, eru einnig lykilþættir í starfsumhverfi þar sem starfsfólk upplifir sig sálfélagslega öruggt. Að öll hafi rödd á vinnustaðnum! Smá ráðlegging inn í haustið: Ég hvet ykkur öll til að kynna ykkur þetta góða og gagnlega hugtak sálfélagslegt öryggi. Það knýr okkur einnig til að velta fyrir okkur hvaða ábyrgð við sjálf sem einstaklingar berum í því að skapa starfsumhverfi þar sem öllu fólki getur liðið vel. Ég er þess fullviss að hugtakið sálfélagslegt öryggi verði áfram í tísku! Höfundur er sálfræðingur og mannauðsráðgjafi hjá Lífi og sál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Mest lesið Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm Skoðun Skoðun Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Olíufyrirtækin vissu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Bullandi hallarekstur í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættulegustu tækin í umferðinni Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvað myndi Sesselja segja? Hallbjörn V. Fríðhólm skrifar Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Sjá meira
Tungumálið okkar er lifandi og ný hugtök sífellt að bætast við flóruna. Sum þeirra verða fljótt á allra vörum og hafa jafnvel mikil áhrif á það hvernig við hugsum um lífið og tilveruna, s.s. hugtökin kulnun, þriðja vaktin, menningarnám o.fl. Önnur hverfa jafnharðan sem betur fer, þegar okkur verður ljóst að þau hafa neikvæð áhrif á líðan fólks og hópa í samfélaginu. Ég ætla ekki að gera úrelt hugtök að umtalsefni mínu hér í dag, heldur hugtakið sálfélagslegt öryggi. Tiltölulega nýtt hugtak sem er notað í auknum mæli. Hugtak sem ég nota á hverjum einasta degi og er mér mjög hugleikið í mínu starfi, en ekki bara þar. Sálfélagslegt öryggi er kannski ekki öllum jafn hugleikið og mögulega finnst einhverjum hugtakið óskýrt eða óþjált. Allavega þurfti ég útskýringu á því á sínum tíma hvað þriðja vaktin er fyrir nokkuð! Það er sennilega best að útskýra sálfélagslegt öryggi þannig að fólk sem upplifir sálfélagslegt öryggi telur sér óhætt í sínu félagslega umhverfi. Umhverfi þar sem við upplifum vinsemd og virðingu, rétt til að skiptast á skoðunum og vera ósammála, og þar sem við óttumst ekki að vera gerð útlæg ef við misstígum okkur. Við erum flest í félagslegu umhverfi stóran hluta dagsins; í vinnu, í félagsstarfi og íþróttum, þegar við sækjum á leikskólann og jafnvel út í búð. Við erum auðvitað einnig flest í félagslegu umhverfi heima hjá okkur. Hellisbúar og útlagar Hvers vegna skiptir það okkur máli að upplifa sálfélagslegt öryggi? Ein af okkar grundvallarþörfum er að upplifa öryggi. Ef við skoðum málið út frá þróunarfræðinni þá lifðum við ekki af, ef ekki var lágmarks öryggi; líkamlegt og sálfélagslegt. Líkamlega öryggið segir sig sjálft en einhver kunna að spyrja hvernig sálfélagslegt öryggi hefur getað skilið milli lífs og dauða. Kenningin er að ef hellisbúinn fékk ekki að vera hluti af hópnum, s.s. var gerður útlægur, þá var engin leið að tryggja fæði, klæði né annað sem við nauðsynlega þurfum til að lifa af. Við þurftum á hvert öðru að halda og gerum enn! Þróunarfræðilega séð er ekki svo ýkja langt síðan við vorum hellisbúar. Því situr það fast í okkur að leitast við að finna umhverfi þar sem við upplifum okkur örugg. Sálfélagslegt öryggi á vinnustöðum Sálfélagslegt öryggi skiptir því miklu máli og við viljum vera sálfélagslega örugg á vinnustaðnum okkar þar sem við eyðum lungann úr deginum. Í dag eigum við lög um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (nr.46/1980) sem voru sett með það að markmiði að öllum geti liðið vel í vinnunni. Eins og við eigum rétt á að vinna við aðstæður sem valda okkur ekki vanlíðan sökum eiturefna, hávaða, lélegra loftgæða eða birtustigs, þá höfum við einnig rétt til að vinna í sálfélagslega öruggu starfsumhverfi. Það er á ábyrgð allra að slíkar aðstæður séu til staðar á vinnustöðum okkar. Þó stjórnendur beri sannarlega mikla ábyrgð þegar kemur að forvörnum, gerð umbóta, úrlausnum mála auk þess að setja skýr viðmið og gildi innan vinnustaða getur hvert og eitt okkar haft mikið um það að segja hvernig starfsandinn og menningin á vinnustaðnum er. Sjálfsögð kurteisi eða óþarfi? Ímyndaðu þér að mæta til vinnu einn morgun. Samstarfsfélagi þinn hvorki heilsar þér né tekur undir morgunkveðjuna þína og gengur draugfúll að skrifborðinu sínu. Við göngum flest að því vísu að samstarfsfólk bjóði okkur góðan daginn eða taki undir okkar kveðju og veitum því sennilega enga athygli fyrr en farið er á svig við þessa góðu venju. „Er hann eitthvað fúll út í mig? Gerði ég eitthvað rangt? Líður honum illa?“ Kannski og kannski ekki. Það réttlætir vitanlega ekki ókurteisi og hunsun, en hjá flestum blossar óöryggi upp og veldur óþægindum. Að því má leiða líkur að við veitum sálfélagslegu öryggi okkar oft ekki eftirtekt fyrr en misbrestur verður á og þau atvik geta bæði verið stór og smá. Leiðir að sálfélagslegu öryggi Það er mikilvægt að allir vinnustaðir séu með skýrar reglur og verklag komi til erfiðra samskipta eða jafnvel eineltis, áreitni eða ofbeldis inn á vinnustaðnum. Fræðsla og opin umræða um hvers konar vinnustaðamenningu og samskipti hver og einn vinnustaður vill stuðla að, eru einnig lykilþættir í starfsumhverfi þar sem starfsfólk upplifir sig sálfélagslega öruggt. Að öll hafi rödd á vinnustaðnum! Smá ráðlegging inn í haustið: Ég hvet ykkur öll til að kynna ykkur þetta góða og gagnlega hugtak sálfélagslegt öryggi. Það knýr okkur einnig til að velta fyrir okkur hvaða ábyrgð við sjálf sem einstaklingar berum í því að skapa starfsumhverfi þar sem öllu fólki getur liðið vel. Ég er þess fullviss að hugtakið sálfélagslegt öryggi verði áfram í tísku! Höfundur er sálfræðingur og mannauðsráðgjafi hjá Lífi og sál.
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Pistil eftir frétt um Davíð Tómas körfuknattleiksdómara Sigurður Ólafur Kjartansson skrifar
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar