Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar 12. ágúst 2025 14:01 Tungumálið okkar er lifandi og ný hugtök sífellt að bætast við flóruna. Sum þeirra verða fljótt á allra vörum og hafa jafnvel mikil áhrif á það hvernig við hugsum um lífið og tilveruna, s.s. hugtökin kulnun, þriðja vaktin, menningarnám o.fl. Önnur hverfa jafnharðan sem betur fer, þegar okkur verður ljóst að þau hafa neikvæð áhrif á líðan fólks og hópa í samfélaginu. Ég ætla ekki að gera úrelt hugtök að umtalsefni mínu hér í dag, heldur hugtakið sálfélagslegt öryggi. Tiltölulega nýtt hugtak sem er notað í auknum mæli. Hugtak sem ég nota á hverjum einasta degi og er mér mjög hugleikið í mínu starfi, en ekki bara þar. Sálfélagslegt öryggi er kannski ekki öllum jafn hugleikið og mögulega finnst einhverjum hugtakið óskýrt eða óþjált. Allavega þurfti ég útskýringu á því á sínum tíma hvað þriðja vaktin er fyrir nokkuð! Það er sennilega best að útskýra sálfélagslegt öryggi þannig að fólk sem upplifir sálfélagslegt öryggi telur sér óhætt í sínu félagslega umhverfi. Umhverfi þar sem við upplifum vinsemd og virðingu, rétt til að skiptast á skoðunum og vera ósammála, og þar sem við óttumst ekki að vera gerð útlæg ef við misstígum okkur. Við erum flest í félagslegu umhverfi stóran hluta dagsins; í vinnu, í félagsstarfi og íþróttum, þegar við sækjum á leikskólann og jafnvel út í búð. Við erum auðvitað einnig flest í félagslegu umhverfi heima hjá okkur. Hellisbúar og útlagar Hvers vegna skiptir það okkur máli að upplifa sálfélagslegt öryggi? Ein af okkar grundvallarþörfum er að upplifa öryggi. Ef við skoðum málið út frá þróunarfræðinni þá lifðum við ekki af, ef ekki var lágmarks öryggi; líkamlegt og sálfélagslegt. Líkamlega öryggið segir sig sjálft en einhver kunna að spyrja hvernig sálfélagslegt öryggi hefur getað skilið milli lífs og dauða. Kenningin er að ef hellisbúinn fékk ekki að vera hluti af hópnum, s.s. var gerður útlægur, þá var engin leið að tryggja fæði, klæði né annað sem við nauðsynlega þurfum til að lifa af. Við þurftum á hvert öðru að halda og gerum enn! Þróunarfræðilega séð er ekki svo ýkja langt síðan við vorum hellisbúar. Því situr það fast í okkur að leitast við að finna umhverfi þar sem við upplifum okkur örugg. Sálfélagslegt öryggi á vinnustöðum Sálfélagslegt öryggi skiptir því miklu máli og við viljum vera sálfélagslega örugg á vinnustaðnum okkar þar sem við eyðum lungann úr deginum. Í dag eigum við lög um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (nr.46/1980) sem voru sett með það að markmiði að öllum geti liðið vel í vinnunni. Eins og við eigum rétt á að vinna við aðstæður sem valda okkur ekki vanlíðan sökum eiturefna, hávaða, lélegra loftgæða eða birtustigs, þá höfum við einnig rétt til að vinna í sálfélagslega öruggu starfsumhverfi. Það er á ábyrgð allra að slíkar aðstæður séu til staðar á vinnustöðum okkar. Þó stjórnendur beri sannarlega mikla ábyrgð þegar kemur að forvörnum, gerð umbóta, úrlausnum mála auk þess að setja skýr viðmið og gildi innan vinnustaða getur hvert og eitt okkar haft mikið um það að segja hvernig starfsandinn og menningin á vinnustaðnum er. Sjálfsögð kurteisi eða óþarfi? Ímyndaðu þér að mæta til vinnu einn morgun. Samstarfsfélagi þinn hvorki heilsar þér né tekur undir morgunkveðjuna þína og gengur draugfúll að skrifborðinu sínu. Við göngum flest að því vísu að samstarfsfólk bjóði okkur góðan daginn eða taki undir okkar kveðju og veitum því sennilega enga athygli fyrr en farið er á svig við þessa góðu venju. „Er hann eitthvað fúll út í mig? Gerði ég eitthvað rangt? Líður honum illa?“ Kannski og kannski ekki. Það réttlætir vitanlega ekki ókurteisi og hunsun, en hjá flestum blossar óöryggi upp og veldur óþægindum. Að því má leiða líkur að við veitum sálfélagslegu öryggi okkar oft ekki eftirtekt fyrr en misbrestur verður á og þau atvik geta bæði verið stór og smá. Leiðir að sálfélagslegu öryggi Það er mikilvægt að allir vinnustaðir séu með skýrar reglur og verklag komi til erfiðra samskipta eða jafnvel eineltis, áreitni eða ofbeldis inn á vinnustaðnum. Fræðsla og opin umræða um hvers konar vinnustaðamenningu og samskipti hver og einn vinnustaður vill stuðla að, eru einnig lykilþættir í starfsumhverfi þar sem starfsfólk upplifir sig sálfélagslega öruggt. Að öll hafi rödd á vinnustaðnum! Smá ráðlegging inn í haustið: Ég hvet ykkur öll til að kynna ykkur þetta góða og gagnlega hugtak sálfélagslegt öryggi. Það knýr okkur einnig til að velta fyrir okkur hvaða ábyrgð við sjálf sem einstaklingar berum í því að skapa starfsumhverfi þar sem öllu fólki getur liðið vel. Ég er þess fullviss að hugtakið sálfélagslegt öryggi verði áfram í tísku! Höfundur er sálfræðingur og mannauðsráðgjafi hjá Lífi og sál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúin vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Sjá meira
Tungumálið okkar er lifandi og ný hugtök sífellt að bætast við flóruna. Sum þeirra verða fljótt á allra vörum og hafa jafnvel mikil áhrif á það hvernig við hugsum um lífið og tilveruna, s.s. hugtökin kulnun, þriðja vaktin, menningarnám o.fl. Önnur hverfa jafnharðan sem betur fer, þegar okkur verður ljóst að þau hafa neikvæð áhrif á líðan fólks og hópa í samfélaginu. Ég ætla ekki að gera úrelt hugtök að umtalsefni mínu hér í dag, heldur hugtakið sálfélagslegt öryggi. Tiltölulega nýtt hugtak sem er notað í auknum mæli. Hugtak sem ég nota á hverjum einasta degi og er mér mjög hugleikið í mínu starfi, en ekki bara þar. Sálfélagslegt öryggi er kannski ekki öllum jafn hugleikið og mögulega finnst einhverjum hugtakið óskýrt eða óþjált. Allavega þurfti ég útskýringu á því á sínum tíma hvað þriðja vaktin er fyrir nokkuð! Það er sennilega best að útskýra sálfélagslegt öryggi þannig að fólk sem upplifir sálfélagslegt öryggi telur sér óhætt í sínu félagslega umhverfi. Umhverfi þar sem við upplifum vinsemd og virðingu, rétt til að skiptast á skoðunum og vera ósammála, og þar sem við óttumst ekki að vera gerð útlæg ef við misstígum okkur. Við erum flest í félagslegu umhverfi stóran hluta dagsins; í vinnu, í félagsstarfi og íþróttum, þegar við sækjum á leikskólann og jafnvel út í búð. Við erum auðvitað einnig flest í félagslegu umhverfi heima hjá okkur. Hellisbúar og útlagar Hvers vegna skiptir það okkur máli að upplifa sálfélagslegt öryggi? Ein af okkar grundvallarþörfum er að upplifa öryggi. Ef við skoðum málið út frá þróunarfræðinni þá lifðum við ekki af, ef ekki var lágmarks öryggi; líkamlegt og sálfélagslegt. Líkamlega öryggið segir sig sjálft en einhver kunna að spyrja hvernig sálfélagslegt öryggi hefur getað skilið milli lífs og dauða. Kenningin er að ef hellisbúinn fékk ekki að vera hluti af hópnum, s.s. var gerður útlægur, þá var engin leið að tryggja fæði, klæði né annað sem við nauðsynlega þurfum til að lifa af. Við þurftum á hvert öðru að halda og gerum enn! Þróunarfræðilega séð er ekki svo ýkja langt síðan við vorum hellisbúar. Því situr það fast í okkur að leitast við að finna umhverfi þar sem við upplifum okkur örugg. Sálfélagslegt öryggi á vinnustöðum Sálfélagslegt öryggi skiptir því miklu máli og við viljum vera sálfélagslega örugg á vinnustaðnum okkar þar sem við eyðum lungann úr deginum. Í dag eigum við lög um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum (nr.46/1980) sem voru sett með það að markmiði að öllum geti liðið vel í vinnunni. Eins og við eigum rétt á að vinna við aðstæður sem valda okkur ekki vanlíðan sökum eiturefna, hávaða, lélegra loftgæða eða birtustigs, þá höfum við einnig rétt til að vinna í sálfélagslega öruggu starfsumhverfi. Það er á ábyrgð allra að slíkar aðstæður séu til staðar á vinnustöðum okkar. Þó stjórnendur beri sannarlega mikla ábyrgð þegar kemur að forvörnum, gerð umbóta, úrlausnum mála auk þess að setja skýr viðmið og gildi innan vinnustaða getur hvert og eitt okkar haft mikið um það að segja hvernig starfsandinn og menningin á vinnustaðnum er. Sjálfsögð kurteisi eða óþarfi? Ímyndaðu þér að mæta til vinnu einn morgun. Samstarfsfélagi þinn hvorki heilsar þér né tekur undir morgunkveðjuna þína og gengur draugfúll að skrifborðinu sínu. Við göngum flest að því vísu að samstarfsfólk bjóði okkur góðan daginn eða taki undir okkar kveðju og veitum því sennilega enga athygli fyrr en farið er á svig við þessa góðu venju. „Er hann eitthvað fúll út í mig? Gerði ég eitthvað rangt? Líður honum illa?“ Kannski og kannski ekki. Það réttlætir vitanlega ekki ókurteisi og hunsun, en hjá flestum blossar óöryggi upp og veldur óþægindum. Að því má leiða líkur að við veitum sálfélagslegu öryggi okkar oft ekki eftirtekt fyrr en misbrestur verður á og þau atvik geta bæði verið stór og smá. Leiðir að sálfélagslegu öryggi Það er mikilvægt að allir vinnustaðir séu með skýrar reglur og verklag komi til erfiðra samskipta eða jafnvel eineltis, áreitni eða ofbeldis inn á vinnustaðnum. Fræðsla og opin umræða um hvers konar vinnustaðamenningu og samskipti hver og einn vinnustaður vill stuðla að, eru einnig lykilþættir í starfsumhverfi þar sem starfsfólk upplifir sig sálfélagslega öruggt. Að öll hafi rödd á vinnustaðnum! Smá ráðlegging inn í haustið: Ég hvet ykkur öll til að kynna ykkur þetta góða og gagnlega hugtak sálfélagslegt öryggi. Það knýr okkur einnig til að velta fyrir okkur hvaða ábyrgð við sjálf sem einstaklingar berum í því að skapa starfsumhverfi þar sem öllu fólki getur liðið vel. Ég er þess fullviss að hugtakið sálfélagslegt öryggi verði áfram í tísku! Höfundur er sálfræðingur og mannauðsráðgjafi hjá Lífi og sál.
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson Skoðun
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun