Frjór jarðvegur fyrir glæpagengi til að festa rætur Halldóra Mogensen skrifar 13. júní 2025 09:32 Dómsmálaráðherra benti réttilega á í nýlegri grein að Ísland stendur frammi fyrir vaxandi ógn af skipulagðri brotastarfsemi. Hún vísaði til reynslu nágrannaþjóða okkar á Norðurlöndum, þar sem gengjastríð og ofbeldi hafa orðið að skelfilegum veruleika, og ungmenni eru notuð sem verkfæri glæpahópa. Lausnin sem ráðherra leggur til er að læra af Norðurlöndunum með því að herða refsingar, efla lögreglu og auka valdheimildir hennar. En ég vil hvetja ráðherra til að draga dýpri lærdóm af reynslu nágranna okkar. Í stað þess að hlaupa strax af stað að herða refsingar og auka valdheimildir lögreglu, vil ég hvetja dómsmálaráðherra til spyrja fyrst: Hvers vegna eru ungmenni yfir höfuð móttækileg fyrir því að ganga til liðs við glæpahópa? Hvernig hefur samfélagið brugðist þeim áður en til glæpanna kom? Hvers vegna blómstrar svartur markaður með vímuefni? Og hvers vegna virðist hörð refsi- og bannstefna í vímuefnamálum ekki skila öðrum árangri en auknu ofbeldi og glæpum? Þegar við ræðum aðgerðir gegn skipulagðri brotastarfsemi er ekki einmitt mikilvægast að horfast í augu við þá samfélagslegu þróun sem skapar frjósaman jarðveg fyrir hana? Samfélag sem bregst ungu fólki Rannsóknir sýna að andleg líðan ungs fólks á Íslandi og á Norðurlöndunum hefur versnað mikið síðasta áratug. Þunglyndi, kvíði og einmanaleiki eru orðin hluti af daglegu lífi fjölmargra ungmenna. Ungt fólk á öllum Norðurlöndunum fær í auknum mæli ekki þá þjónustu og stuðning sem það þarf. Þjónustukerfin ráða illa við eftirspurn, félagslegur stuðningur hefur veikst og skólakerfið nær síður að veita öryggi. Ísland sker sig þó sérstaklega úr hvað varðar umfang vandans og skort á lausnum. Í slíku ástandi, þar sem kerfið bregst og vonin dofnar, verður vímuefnaneysla oft aðlaðandi kostur. Svíþjóð og önnur lönd með stranga refsi- og bannstefnu í vímuefnamálum eru að sjá meiri og verri glæpi en lönd sem taka upp skaðaminnkandi nálgun. Það er ekki tilviljun að Svíþjóð, með eina ströngustu vímuefnastefnu í Evrópu, hefur nú lang versta gengjavandann á Norðurlöndunum. Í sænskri rannsókn hafa sérfræðingar í afbrotafræði og félagsfræði bent á að glæpagengi sæki sérstaklega í ungmenni sem búa í vanræktum hverfum í jaðarsettum samfélögum sem treysta síður hinu opinbera og stofnunum þess. Glæpahópar nýta sér einstaklinga í félagslega veikri stöðu. Ef við viljum koma í veg fyrir þessa þróun þurfum við að tryggja að ungt fólk eigi raunverulega valkosti. Við gerum þetta með því að byggja upp samfélag þar sem þau finna til öryggis, samfélag sem þau tilheyra og finna tilgang í að taka þátt í. Þegar refsingar gera illt verra Sænskir sérfræðingar í afbrotafræði hafa bent á að refsi- og bannstefnan í fíkniefnamálum hefur eflt skipulagða glæpastarfsemi og stuðlað að gengjamyndun í Svíþjóð. Þeir benda á að með því að setja vímuefnamarkaðinn algjörlega utan laganna, gefur ríkið glæpagengjum einokun á þessum arðbæra markaði. Sala á vímuefnum færir gríðarlegt fjármagn í hendur hættulegra glæpamanna sem nota gróðann til að fjármagna aðra glæpi. Stríðið gegn vímuefnum ýtir beinlínis undir ofbeldi, ójöfnuð og fleiri samfélagsvandamál. Ef við eigum að læra eitthvað af Svíunum þá er það að segja skilið við þessa skaðlegu stefnu. Upprætum tekjustofn glæpagengjanna Það er gríðarlega mikilvægt öryggismál að sporna við skipulagðri brotastarfsemi en öryggi skapast ekki með því að fara í vígbúnaðarkapphlaup við glæpamenn. Lykillinn að raunverulegum árangri í baráttunni gegn skipulagðri brotastarfsemi er að fjarlægja grundvöll starfseminnar. Ef við regluvæðum vímuefni drögum við úr völdum glæpamanna með því að taka af þeim markaðinn og fjármagnið. Með peningunum sem sparast í refsivörslukerfinu er hægt að fjárfesta í félagslegum úrræðum, fræðslu, meðferðarúrræðum, andlegri heilsu og menntun. Með því að tryggja að grunnþörfum fólks sé mætt minnkum við svo eftirspurnina eftir vímuefnunum sem glæpagengin stórgræða á. Öryggi byggist ekki á vopnum heldur valkostum Það er ekki hægt að lýsa yfir stríði gegn glæpum án þess að horfast í augu við að sumt af því sem við köllum glæpi eru bein afleiðing skaðlegrar vímuefnastefnu, vanrækslu, fátæktar og skorts á valkostum. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir öruggu samfélagi, þurfum við fyrst að gangast við því að við erum ekki að gera nægilega vel fyrir stóra hópa af fólki og setja það í forgang að byggja samfélag sem skilur engann eftir. Við þurfum að byggja brýr í stað þess að reisa múra. Það er lærdómurinn sem ég hvet dómsmálaráðherra til að draga af þróun mála í Norðurlöndunum. Höfundur er áhugamanneskja um mannvænt samfélag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Mogensen Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Dómsmálaráðherra benti réttilega á í nýlegri grein að Ísland stendur frammi fyrir vaxandi ógn af skipulagðri brotastarfsemi. Hún vísaði til reynslu nágrannaþjóða okkar á Norðurlöndum, þar sem gengjastríð og ofbeldi hafa orðið að skelfilegum veruleika, og ungmenni eru notuð sem verkfæri glæpahópa. Lausnin sem ráðherra leggur til er að læra af Norðurlöndunum með því að herða refsingar, efla lögreglu og auka valdheimildir hennar. En ég vil hvetja ráðherra til að draga dýpri lærdóm af reynslu nágranna okkar. Í stað þess að hlaupa strax af stað að herða refsingar og auka valdheimildir lögreglu, vil ég hvetja dómsmálaráðherra til spyrja fyrst: Hvers vegna eru ungmenni yfir höfuð móttækileg fyrir því að ganga til liðs við glæpahópa? Hvernig hefur samfélagið brugðist þeim áður en til glæpanna kom? Hvers vegna blómstrar svartur markaður með vímuefni? Og hvers vegna virðist hörð refsi- og bannstefna í vímuefnamálum ekki skila öðrum árangri en auknu ofbeldi og glæpum? Þegar við ræðum aðgerðir gegn skipulagðri brotastarfsemi er ekki einmitt mikilvægast að horfast í augu við þá samfélagslegu þróun sem skapar frjósaman jarðveg fyrir hana? Samfélag sem bregst ungu fólki Rannsóknir sýna að andleg líðan ungs fólks á Íslandi og á Norðurlöndunum hefur versnað mikið síðasta áratug. Þunglyndi, kvíði og einmanaleiki eru orðin hluti af daglegu lífi fjölmargra ungmenna. Ungt fólk á öllum Norðurlöndunum fær í auknum mæli ekki þá þjónustu og stuðning sem það þarf. Þjónustukerfin ráða illa við eftirspurn, félagslegur stuðningur hefur veikst og skólakerfið nær síður að veita öryggi. Ísland sker sig þó sérstaklega úr hvað varðar umfang vandans og skort á lausnum. Í slíku ástandi, þar sem kerfið bregst og vonin dofnar, verður vímuefnaneysla oft aðlaðandi kostur. Svíþjóð og önnur lönd með stranga refsi- og bannstefnu í vímuefnamálum eru að sjá meiri og verri glæpi en lönd sem taka upp skaðaminnkandi nálgun. Það er ekki tilviljun að Svíþjóð, með eina ströngustu vímuefnastefnu í Evrópu, hefur nú lang versta gengjavandann á Norðurlöndunum. Í sænskri rannsókn hafa sérfræðingar í afbrotafræði og félagsfræði bent á að glæpagengi sæki sérstaklega í ungmenni sem búa í vanræktum hverfum í jaðarsettum samfélögum sem treysta síður hinu opinbera og stofnunum þess. Glæpahópar nýta sér einstaklinga í félagslega veikri stöðu. Ef við viljum koma í veg fyrir þessa þróun þurfum við að tryggja að ungt fólk eigi raunverulega valkosti. Við gerum þetta með því að byggja upp samfélag þar sem þau finna til öryggis, samfélag sem þau tilheyra og finna tilgang í að taka þátt í. Þegar refsingar gera illt verra Sænskir sérfræðingar í afbrotafræði hafa bent á að refsi- og bannstefnan í fíkniefnamálum hefur eflt skipulagða glæpastarfsemi og stuðlað að gengjamyndun í Svíþjóð. Þeir benda á að með því að setja vímuefnamarkaðinn algjörlega utan laganna, gefur ríkið glæpagengjum einokun á þessum arðbæra markaði. Sala á vímuefnum færir gríðarlegt fjármagn í hendur hættulegra glæpamanna sem nota gróðann til að fjármagna aðra glæpi. Stríðið gegn vímuefnum ýtir beinlínis undir ofbeldi, ójöfnuð og fleiri samfélagsvandamál. Ef við eigum að læra eitthvað af Svíunum þá er það að segja skilið við þessa skaðlegu stefnu. Upprætum tekjustofn glæpagengjanna Það er gríðarlega mikilvægt öryggismál að sporna við skipulagðri brotastarfsemi en öryggi skapast ekki með því að fara í vígbúnaðarkapphlaup við glæpamenn. Lykillinn að raunverulegum árangri í baráttunni gegn skipulagðri brotastarfsemi er að fjarlægja grundvöll starfseminnar. Ef við regluvæðum vímuefni drögum við úr völdum glæpamanna með því að taka af þeim markaðinn og fjármagnið. Með peningunum sem sparast í refsivörslukerfinu er hægt að fjárfesta í félagslegum úrræðum, fræðslu, meðferðarúrræðum, andlegri heilsu og menntun. Með því að tryggja að grunnþörfum fólks sé mætt minnkum við svo eftirspurnina eftir vímuefnunum sem glæpagengin stórgræða á. Öryggi byggist ekki á vopnum heldur valkostum Það er ekki hægt að lýsa yfir stríði gegn glæpum án þess að horfast í augu við að sumt af því sem við köllum glæpi eru bein afleiðing skaðlegrar vímuefnastefnu, vanrækslu, fátæktar og skorts á valkostum. Ef við viljum raunverulega berjast fyrir öruggu samfélagi, þurfum við fyrst að gangast við því að við erum ekki að gera nægilega vel fyrir stóra hópa af fólki og setja það í forgang að byggja samfélag sem skilur engann eftir. Við þurfum að byggja brýr í stað þess að reisa múra. Það er lærdómurinn sem ég hvet dómsmálaráðherra til að draga af þróun mála í Norðurlöndunum. Höfundur er áhugamanneskja um mannvænt samfélag.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun